KU BANOJNË FTERIOTËT ?

Jeta i ka detyruar që një pjesë e madhe e fteriotëve të lëvizin e të shkojnë nga një vend në tjetrin, të largohen nga fshati e të shkojnë jashtë e larg tij që nga Saranda, Vlora, Tirana dhe jashtë Shqipërisë.Me dëshirën e mirë për të krijuar të dhëna sa më të plota për të gjithë fteriotët kudo ku jetojnë, duke filluar nga ky numër do të botojmë listën emërore dhe frymët për çdo familje fteriote sipas vendbanimit të përhershëm që ka sot. E filluam me Fterrë, Sarandën, Durrësin, Kavajën e Shijakun, sepse mendojmë se këto të dhëna janë disi më të sakta. Por, mund të ketë gabime. Prandaj dora-dorës me botimin e tyre në gazetë, janë të gjithë të lutur që të bëjnë saktësimet përkatëse, sepse në një numër të mëvonshëm, mendojmë të botojmë listën e përgjithëshmë të bashkëfshatarëve tanë në vendbanimin aktual.

Kështu mund të krijojmë të dhëna më të sakta. Po ashtu, do të botojmë edhe listën e familjeve që ka pasë fshati fill pas çlirimit si dhe familjet që kanë qënë jkashtë fshatit.

Botuesi

Nr. 6 - shkurt, 1998

1960 - FTERRA ME SARANDËN

Në vitet para Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, 1920 - 1940, Fterra jonë administrativisht ka qënë e lidhur me nënprefekturën e Kurveleshit, me qendër në Gusmar e me prefekturën e Gjirokastrës. Me ndarjen administrative që u bë pas çlirimit fshati ynë, si dhe pesë fshatrat e Kurveleshit të poshtëm, kaloi me rrethin e Vlorës.

Ndërsa në vitin 1959 u muarr vendimi që më 1 janar 1960 Fterra, së bashku më fshatin Çorraj, të lidhej me rrethin e Sarandës. Në këtë rast u bë diskutim i masiv në Fterrë. Ky problem u shrtrua në mbledhjen e popullit. Dikush argumentoi: - Të kthehemi nga Saranda, e kemi më afër, është vend i buktë, më i pasur. Një tjetër thoshte: me këta nga Borshi na shkon edhe puna, agrume ata e agrumee dhe ne, ullinj ata e ullinj edhe ne. Dikush tjetër u ngrit të kundërshtonte: Vërtet një çikë larg është Vlora, po këtej është edhe qeverria. Themi se hallet do ti zgjidhim vetë, po helbete, mund të na duhet të vemi edhe në qeverri. Kemi dhe fëmijë, edhe shkollat këtej janë. Një tjetër shprehu mendimin: Këtej nga Kuçi jemi shumë mirë, se vetëm për shkolla ushtarake nuk dërgojmë dot, të tjerat i kemi me bollëk, ndërsa nga Saranda do i kemi të kufizuara.

Mbas shumë debatesh u ngrit xha Ismaili (Ismail Bezhani). Unë do të them mendimet e mia, tha ai, të mirat e të këqiat të njërës e të tjetrës anë. Këtej nga Borshi kemi Qafën e Shethanasit, nga Kuçi Qafën e Dërrasës. Kur vrehet Qafa e Shethanasit nuk bie shi, kur vrehet Qafa e Dërrasës mund të bjerë edhe breshër. Thatë për bar e për përralet. Kështu është. Këtej nga Borshi është vend më i butë e nga Kuçi më i ftohtë. Por kini parasysh edhe një gjë: këtej nga Borshi po spati restorant nuk ke ku ha, bile po të zuri nata ske as ku të flesh. Ndërsa këtej nga Kuçi ska shtëpi që të mos të të thotë: ktheu, o mik, nga shtëpia. Vërtet nga Borshi janë njerëz me kamje, po me këta nga Kuçi na afron psikologjia e Kurveleshit. Edhe diçka tjetër: Këtej nga Kuçi vërtet i themi qafë e zezë, por veç të mirave asnje e keqe nuk na ka ardhë.

Diskutimi u bë i gjatë. Shumë fshatarë kishin dëshirë të ktheheshin nga rrethi i Sarandës. Disa donin të ruanin traditën. Por përfundimisht fshati ynë u kthye nga Saranda. Për Fterrë, në fakt, u bë më mirë.

Hader HADERI

Nr. 6 - shkurt, 1998

ÇERÇIZ TOPULLI DHE ÇETA E TIJ KA QËNË EDHE NË FTERRË

Kur isha i vogël dhe më vonë në bisedë me gjyshin tim, dëgjoja historira të ndryshmë të jetuara dhe të dëgjuara nga ai.

Në një nga këto histori ai më tregoi se Çerçiz Topulli dhe çeta e tij kanë qënë edhe në Fterrë për 2-3 ditë në shtëpinë e gjyshit tonë në Lug të Thellë. Sipas gjyshit kjo duhet të ketë ndoshur aty nga pranvera e vitit 1908 pas luftës së Mashkullorës, kur Çerçizi me çetën e tij u fut në Kurveòesh për tu shpëtuar ndjekjeve të ushtrive turke.

Çerçizi, tregonte Idriz Hizmo, kishte ardhur se i kishte thënë vëllai i tij Bajo Topulli, i cili njihej me Isa Hizmon që nga Stambolli. Në bisëdat e Çerçizit me gjyshin dhe njerëzit e tjerë ishte biseduar për luftën që duhej bërë për tu shkëputur nga Turqia, që Shqipëria të bëhej e lirë dhe e pavarur.

Halil HIZMO

Veteran

Nr. 6 - shkurt, 1998

 

NË IXUAR U HAP LUFTA ATË NATË...

Më 26 janar 1943 çeta "Hajredin Tremishti", që ishte çeta e parë partizane e Kurveleshit, ndodhej në Fterrë. Ajo në bashkëpunim me çetën territoriale të Fterrës dhe të një pjese të njësitit të Çorrajt dhe Borshit kishin vendosur të sulmohej dhe asgjësohej postblloku fashist në Borsh. Qenë bërë përgatitjet e nevojshme. Duke shfrytëzuar errësirën e natës dhe fshehtësinë e lëvizjes u sigurua afrimi e vendosja e partizanëve pa u diktuar deri disa metra afër pozicioneve të fashistëve italianë.

Duke u gdhirë 27 janar 1943 partizanët hap zjarr me të gjitha armët: me pushkë, me bomba dore dhe mitrolozë të lehtë. U krijua një përshtjellim i madh në ndërtesën ku rrinin italianët. U dëgjuan britma. Mitrolozi i rëndë italian nga bunkeri hapi zjarr rrethor të vazhdueshëm. Lufta vazhdoi disa orë. Pritej që italianët të dorëzoheshin. Çatia e godinës ku rrinin ushtarët italianë ishte shkatërruar plotësisht. Partizanët kishin arritur në derën endërtesës e pranë bunkerit. Në momentin më kritik për forcat italiane, nga Palermua po vinte një forcë e re në ndihmë të postbllokut. Rrethimet dhe lufta në dy frontet u bë e vështirë.

Forcat partizane u tërhoqën në drejtim të Fterrës. Në këtë luftë u vra trimi i paepur Fuat Mato dhe u plagos Shuquri Sadiku.

Nën zjarin e mitrolozave të armikut ne mëundëm të tërhiqnim trupin pa jetë të Fuatit. Rol të veçantë luajti luftëtari i fortë dhe trim Veip Mero.

Ky aksion shumë i guximshëm pati një rëndësi të madhe për rritjen e urrejtjes të popullit për pushtuesit fashistë dhe bashkëpunëtorët e tyre, pë r shtimin e radhëve partizane, për mobilizimin e popullit në luftë për çlirimin e vendit, për rritjen e eksperiencës në orgfanizimin dhe zhvillimin e luftimeve në shkallë më të madhe, që u realizua më vonë dhe mbi të gjitha në rritjen e besimit në luftën dhe fitoren mbi armikun.

Pashom ZHUPA

Ish pjesëmarrës në aksion

Nr. 6 - shkurt, 1998

 

E ZEZA NATE E JANARIT

Fuat Mato, djali i vogël i Jasharit dhe Fatimesë, vëllai i Turhanit dhe Xhanes (motra e vetme e Fuatit dhe Turhanit), lindi në Fterrë në qershor 1927.

Ishte 26 janar 1943.

Atë ditë u ngarkua me detyrën e korrierit në Çorraj. Shokët deshën ta ruanin korrierin e vogël e të papërtuar. Por Fuati mbasi kreu detrën engarkuar fluturoi si era dhe dhe i doli çetës përpara tek shkonin në përpjekje me fashistët.

Në postbllokun armik, së bashku me bombat e partizanëve të tjerë, ranë edhe bombat e Fuatit. Po...aty e mori plumbi

dhe ra në vijën e parë, dëshmori i parë i rinisë së Kurveleshit.

Në Fterrë i u thurr kënga me vaj:

E zeza natë e janarit, e zeza,

Në postëbllok u ndez zjarri, e zeza,

Kush u hodh në flakë i pari, e zeza,

Djali i vogël i Jasharit, e zeza,

Fuati, petrit i malit, e zeza.

Në Fterrë më 28 janar 1943, në ceremoninë e varrimit erdhën edhe përfaqësues të rinisë nga të gjithë fshatrat e Kurveleshit.

Një fjalim të zjarrtë mbajti Birçe Sinamati nga Kuçi. Tek varri i Fuatit bëri për të betimin Hiqmeti ynë.

Memo Meto komisari i solli nënë Fatimesë ngushëllimet e partizanëve të krahinës. Dhe aty për aty ngriti vjershën aq të njohur:

Në Ixuar u hap lufta atë natë,

Dhe në Fterrë ulërima, një mandatë.

Plot me vaj e ulërima gjithë fshati,

Sillej trupi luftëtarit Fuat Mati.

Që nga turma del një grua me tumane

Po del nëna e Fuatit, një spartane,

u flet shokëvë dhe shoqeve krenare,

siç e kanë zakon nënat shqipëtare

dhe u thotë: Për Fuatin mos vajtoni

dhe për ngushëllim tek mua mos nxitoni,

se si djalin tim Fuatin këtë herë,

Fashizmi do të na vras edhe të tjerë

Të ngrihemi që të gjithë djalë e plak,

Se liria i ka rënjt mu në gjak.

Dilaver SHKURTI

bashkëmoshatar dhe shok i Fuatit

Nr. 6 - shkurt, 1998

 

DELJA E FTERRËS OSE SYSKA E (ZHUPE) MËNGULE

E dëgjuar dhe e pëlqyer në gjithë krahinën në Bregdet dhe në Kurvelesh. Bën pjesë në rraacat e vendit me trup mesatar, peshë e gjallë 35-40 kg. Me lesh të ashpër. Në krahësim me delet e tjera e Mëngule jep më shumë qumësht 55-6° kg në vit. Quhet syskë ose balë syska e Zhupe, sepse historikisht Zhupajt, Godua, Memua si dhe Jonuzi e Xheviti e formuan si rracë më vete. Këtë e patën edhe Fejzo Zhupa e Taro Gjoni. Shkonin gjithësej 2500-3000 krerë. Dele shumë rezistente ndaj kushteve të ambjentit e sëmindjeve parazitare, sidomos nga sëmundjet e rriqrës, pirognezmosës e anaplazmosës, në krahësim me rracat e tjera. Kjo rracë u kryqëzua në vitet 1955-1970, por barinjtë e ruajtën si racë më vete dhe sot ajo prap ka vendin e saj jo vetëm në Fterrë, por edhe në fshatrat fqinje Borsh, Çorraj, Kuç, Golëm si dhe në Bregdet e Rrëzomë, pra është shtuar e përhapur.

Sot tradita ruhet prapë nga Zhupajt si Besniku e Tori, por dhe të tjerë si Hasko Malo e Geno Dhuli, Taras Shkurti, Dalan Shkurti, Lavdosh Xhaferi. Fterra ndonse nuk ka kullota dimërore barinjtë shtegëtojnë në Shënvasil e Vurg. Ftera ka kullota të mira për pranverë, verë e vjeshtë. Galishti me kretën është kullotë shumë e mirë për prodhimin e qumështit, si dyhe Hejzi, Kroi i Mollës, Lugu i Fterrës, Fonica si dhe Rrëmulla, Marteza e Kopeci.

Ndonëse pati rënie si kudo veçanërisht në vitet 1996, se i shitën dhe i futën lekët në firmat piramidale, barinjtë këtë vit blegtoral po i kthehen traditës. Kështuqë në të ardhmen suska (delja) do të shtohet.

Vlen të përmendet se barinjtë e rinj ruajnë traditën e të parëve përsa i përket zakoneve të stanit, mikpritjes, bujarisë. Tufave u kryhet shërbimi i rregullt veterinar, kështuqë për këto vite nuk kemi patur as plasje as militemcë.

Mynyr ZHUPA

Nr. 6 - shkurt, 1998

 NJË LULE NË TIRANË PËR NËNËN E LULEVE TË FTERRËS

 

SHKRUAN SIRRIU NGA KANADAJA

Këtu në Kanada lexova me etje dhe me mall gazetën "Fterra jonë" . Ju atje këtë ndofta nuk e ndjeni. Kurse ne këtu në Kanada e ndjejmë shumë. Mësova prej gazetës gjëra me vlerë për fteriotët. E shkruara mbetet.

Dëshëroj të falënderoj e përgëzoj ata që kanë marrë iniciativën e botojnë këtë gazetë. Njeriu i mirë nderon veten, nderon fshatin, nderon vendin. Fshati ynë ka qenë shëmbëll i mirë.

Ne si fteriotë të larguar nga Fterra jonë e kemi për detyrë të nderojmë e respektojmë ata që jetojnë e banojnë në fshatin tonë, ata që mbajnë Fterrën. Por fshati bëhet i mirë me ata që janë atje, por dhe me fteriotët e tjerë të shpërndarë deri në Greqi, Itali, Amerikë e këtu në Kanada ku jemi 5-6 fteriotë të ardhur në këto 2-3 vjetët e fundit.

Ju falënderojmë se gazeta na çmalli

Sirri BEZHANI

Nr. 6 - shkurt, 1998