Fterrë ! Emër i fshatit tim, i fshatit tënd, i fshatit tonë. Është vëndlindja e fterjotve, vëndlindja e të parëve tanë për shumë shekuj me radhë. Këtu në Fterrë kam lindur dhe unë, dhe Nëna ime, dhe Babai im. Dhe Gjyshi. Dhe gjyshja. Dhe...Dhe...

E dua Fterrën se këtu pashë për herë të parë dritën e Diellit. Këtu pashë dhe dritën e Hënës. Këtu fterjoti ka shtirë dhe në dritë të vetëtimës. Këtu zogu ngre folenë. Këtu vjen dhe dallandyshja në pranverë. Këtu dita është "tjetër ditë". Edhe nata "tjetër natë".

Ujët e Ngurrëzës tonë nuk e gjen kudo. E kanë studjuar hidrologët. Nga ky ujë pi gati gjithë fshati. Është ujë që jep shëndet. E se mos vetëm ky ujë? Po pse ujët e Ixorit si të duket? I freskët e i ftohtë. Janë dy burime që ndofta i detyruan të parët tanë të vendosen këtu. Ky ujë edhe ajrin e bën të freskët. Edhe lumi ka vlerë. Edhe detin nuk e kemi larg. 11-12 km nuk është shumë. Në klimën e fshatit tim bëhen të gjitha llojet e pemëve : edhe ulliri, edhe protokalli edhe hardhia, edhe...edhe... Tokë e paktë, por kur kujdesej për të, ajo ta shpërblen , të ushqen e të mban. Me atë tokë jemi rritur e bërë kaq. Koshtrat, brezaret, shkallat prodhojnë dhe perime dhe patate dhe misër, se gruri bëhet në malin e fshatit. Në fshatin tonë përzihen të gjithë klimat. Edhe klima e detit vjen. Era e detit Jon hyn grykës së Lumit. Edhe klima e malit zbret. Klima kodrinore sundon mbi lumë e rrëzë mali. Se rreth 200 metra mbi nivelin e detit është.

Kjo është natyra. Në këtë natyrë janë rritur e maturuar bijtë e Fterrës. Në fshatin tonë ka pasur edhe trimëri, por më shumë dituri, më shumë mënçuri popullore, e cila kur është kultivuar në shkollë është bërë mënçuri shkencore, që ka rrezatuar në Shqipëri, madje, për hir të së vërtetës, edhe jashtë Shqipërisë. Tani Fterra ka disa shkencëtarë. Për arsimdashje është shquar fshati ynë. Deri në vitet shtatëdhjetë për arsimdashje, sipas traditës dhe shifrave, radhitej ndër të parat në të gjithë fshatrat e Shqipërisë, bashkë më Leshnicën e Sarandës e Karbunarën e Lushnjës.

Mirësia dhe mënçuria janë "piramida" të Ftërrës. Urtësia e mirësia për njeriun, për fterjotin janë në shpirtin e tij. Fterjoti e do fterjotin. Kështu ka qënë gjithmonë. Kështu do të jetë përherë. Ska si të ndodhë ndryshe. Kjo është historia e tradita jonë. Dhe rrënjët e të mirës për ne bijtë e këtij fshati burojnë atje, në Ixuar,... në çdo lagje e shtëpi të Fterrës sonë. Ky është fshati ynë. Nga Fterra jonë rreth 150 familje banojnë këtu në Tiranë. Në Fterrë nuk bëhen 100. Në Sarandë, Vlorë e në Tiranë ka më shumë. Tani ka edhe në Greqi e Itali, ka dhe në Kanada e SHBA. Jeta na ka shpërndarë, por ajo që na lidhe së bashku është Fterra jonë. Edhe unë, edhe ti, fteriotë jemi. Kështu e quajnë veten edhe bijtë tanë. Se atje është shpirti ynë, në Fterrë.

Guro ZENELI

Nr.2 - korrik, 1997

MISIONI ANGLEZ NË FTERRË

Gjatë Luftës erdhi çasti të kishim edhe ne "lidhjet tona" me "Fuqitë e mëdha". Kjo ndodhi në maj 1944.

Ne ishëm duke lojtur mbi Korkutaj, kur dëgjuam një zhurmë motorri që vinte tamam prej shtëpisë sonë. Kur shkuam aty, u ndodhëm para një pamje të çuditshme. Në oborr një si motorr sa një kashun, ushtonte dhe ndriçonte më një llampë elektrike. Një ushtarak po merrej me të. Një tjetër kishte hipur në mënin e xha Jasharit dhe po lidhte një tel (duket ka qënë antena).Ushtarakët anglezë ishin tre. Me ta ishte dhe një shoqërues shqiptar, Hiqmeti nga Gjirokastra. Emrin anglezëve asnjë nuk ua mbane mend. Babai kujtonte se njeri kishte një emër si Kol. Ata banuan 2-3 muaj në shtëpinë tonë.

Këta miqtë anglezë disa herë ngjiteshin në mal, diku në Papadhi, dhe prisnin parashutat me ushqime dhe veshëmbathje që vinin me aeroplan. Më kujtohet se herë pas here vinin partizanë të dërguar nga komandat e tyre dhe diçka bisedonin ose merrnin. Një ditë qershori a korriku të vitit 1944 ata ikën. Mua dhe tim eti na dhanë si dhuratë nga një biçak dhe një beretë

Kam lexuar shumë për misionet angleze në Shqipëri, po skam ndeshur në të dhëna kush ishin ata që punonin në Fterrë.Kujtimin e mirë që lanë pas nëna e shprehtë shpesh: "ishin njerëz të mirë". Ndofta një ditë do të mësojmë më shumë për ta.

Jakup MATO

Nr.2 - korrik, 2001

ATJE, TEK KROI I BEDRINIT

Ardhja në Fterrë disa herë e ilegalëve të Kurveleshit dhe të Qarkut të Gjirokastrës Bedri Spahiu, Mustafa Matohiti, Memo Meto, të mbështetur nga Hiqmet Dusha e patriotë të tjerë, përgatitën kushtet që edhe në Fterrë të formohej Këshilli Nacionalçlirimtar dhe njësiti i parë vullnetar i fshatit.

Mbledhja u zhvillua më 27 qershor 1942 tek Kroi i Bedrinit, në fund të fshatit. Kjo mbledhje ishte kuvendi më i rëndësishëm popullor, sepse hodhi bazat e bashkimit politik të popullit të Fterrës, i deleguar në këtë mbledhje ishte Bedri Spahiu.

Pasi u fol për situatën dhe gjendjen e rëndë ekonomike të fshatarësisë, u shtrua problemi për organizimin e luftës së armatosur kundër okupatorit. Të gjithë ata që donin vdekjen e fashizmit dhe lirinë e popullit u bashkuan në Frontin dhe për të arritur këtë ishte e domosdoshme të krijohej Këshilli Nacionalçlirimtar dhe çeta partizane vullnetare.

Mbledhja te "Kroi i Bedrinit" zgjati 10 orë. Në fund u arrit në përfundim se janë të gjitha mundësitë të bashkohemi që të luftojmë armikun, të formojmë Këshillin Nacionalçlirimtar dhe njësitin e armatosur.

Duke u bazuar në diskutimet e pjesëmarrësve u propozua dhe u zgjodh Këshilli Nacionalçlirimtar me 5 veta. Kryetar zgjodhën Mehmet Çallon. Gjatë luftës më shumë kohë në këshill në Fterrë kanë punuar Mehmet Çallo, Safet Memi, Shaban Mita, Lame Xhama, Sherif Dusha, Neim Zani, Halil Mato, Qazim Gjoni, Belul Brinja, Shefqet Shkurti, Kamber Brinja, Zilfo Malo etj.

Uniteti i treguar nga populli i Fterrës për krijimin e kësgillit dhe të çetës vullnetare, u çmuan shumë dhe u përdorën si shembëll pozitiv në fshatrat e tjera, sepse qenë të parët në Qarkun e Gjirokastrës që kishin ngritur Këshillin Nacionalçlirimtar.

Lufta për të fituar pavarësinë e vendit ka qënë kurdoherë e rënjosur thellë tëk fteriotët. Prandaj edhe në këtë mbledhje tek "Kroi i Bedrinit", pati shumë diskutime të zjarrta, midis të cilave më kujtohen:

Adem Lona: " Jam dakord të luftojmë armikun, i cili na ka zaptuar vatanin, dushmani do plumb kokës, ta shporrim këtë qen që na ka hyrë në vatrat tona më forcë. Kush është burrë, të regjistrohet vullnetar! Unë jam gati të luftoj me armë, megjithë moshën e kaluar, prandaj shkruajmëni edhe mua".

Iljaz Kofina: "Sa kohë dp të durojmë breshkaxhinë që nuk po na le as folë pulash pa na bastisur, nuk i shohim dot me sy fashistët, duhet tua tregojmë vendin sa nuk është vonë. Unë jam dakord të dal vullnetar për të luftuar".

Muhedin Haderi: "Rëndësi ka që të luftojmë dhe të fitojmë, pas çlirimit të krijojmë një qeveri për fukaranë, që gjhaku të mos na shkojë kot, më regjistroni edhe mua".

Në këtë mënyrë u shpreh edhe Xhafer Mato e shumë burra të tjerë që e morën fjalën në atë kuvend. Ata të gjithë shprehën urrejtje kundër pushtimit fashist, shfaqën

patriotizmin e tyre të flaktë dhe dhanë fjalën që populli i Fterrës, i bashkuar si një trup i vetëm, të qëndronte e luftonte deri në fund okupatorin.

Në çetën vullnetare u regjistruan 25 vetë, midis tyre mund të përmend: Shuquri Sadikaj, Dervish Shkurti, Adem Lona, Fuat Mato, Pasho Zhupa, Mustehak Çallo, Nuri Mita, Veip Mero, Zihni Mero, Malo Malaj, Razip Gjoni, Kamber Brinja etj. Komandant i parë i çetës u zgjodh Iljaz Kofina dhe zëvendëskomandant Muhedin Haderi. Përgjegjës politik u caktua Hiqmet Dusha dhe ndihmës Shaban Mita.

Njësiti vullnetar zbatonte vendimet e Këshillit Nacionalçlirimtare, ishte organ luftarak i armatosur në duart e tij dhe në të njëjtën kohë bashkëpunonte ngushtë me çetat partizane të Kurveleshit.

Pas aksionit të Postbllokut të Borshit më 27 janar 1943, çeta e Fterrës u pagëzua me emrin e dëshmorit "Fuat Mato". Në prill 1943 u përfshi në batalionin territorial të Kurveleshit të Poshtëm me emrin "Ismail Hakiu".

Dilaver SHKURTI

Nr. 2 - korrik, 1997

SHERIFI I TË GJITHËVE

Kushdo që shkon në Fterrë nëpërmjet Borshit qoftë ky fshatar apo i huaj, është e pamundur të mos ndalojë te "klubi i Sherifit", Është prezantimi i parë me fshatin, sidomos për ata që nuk kanë qënë herë tjetër. Dhe është një prezantim dinjitoz. Kjo falë kujdesit që ka treguar Sherifi në të gjithë kohët për një pastërti që e kanë zili dhe amvisat e mira, për shërbimin, pse jo edhe për furnizimin, pa çka se në kohë të ndryshme ka pasë jo pak vështirësi për artikuj të ndryshëm.

Kush nuk e kujton klubin e Fterrës dhe bashkë me të edhe Sherifin, këtë djalë të papërtuar e fjalë ëmbël, që u ka shërbyer fshatarëve në të mira e hidhërime, që nuk ka përtuar kurrë të kryej edhe detyra e porosi të ndryshme për bashkëfshatarët. Kështu ka qënë gjithmonë, edhe para rreth 20 vjetësh, kur e filloi këtë detyrë e ishte mjaft i ri, kështu është edhe sot. Dhe ne, që kemi kujtimet më të mira e që dëgjojmë edhe sot fjalë ëmbla për të, na bëhet zemra mal e me gjith shpirt i urojmë: Të lumtë Sherif! Me punën e sjelljen nderon veten, familjen, gjithë fshatin dhe miqtë e shokët.

Me shpresë se do të shihemi së shpejti, të urojmë gjithë të mirat.

Agron XHAMA

Nr.2 - korrik, 1997

SHKOLLA FURRË - E FURRA SHKOLLË

Ndërroi jetë në moshën 104 vjeç. Kur mbushi 100 vjeç e kali shekullin, "nxorri" një dhëmb të ri. Këtë nuk e besoi njeri. Ajo ishte një çudi e padëgjuar në fshatin tonë.

Kështu ia thuri vargjet më të bukura Nurçia, që ka thure shumë e shumë vargje popullore në gëzime e në dasma.

Gjoksin nuk e mbërtheu kurrë babëzoti. Ndershmërinë nuk e fyejti asnjëherë në jëtën e tij. Si bari me emër të mirë e kaloi shekullin. Si xhurmet i veçantë e njeri me humor e kujtojnë të gjithë sa e kanë njohur dhe në fshatrat për rreth.

Ishin vitet gjashtëdhjetë. Atëhere unë isha student. Dhe në verë, në pushimet e shkollës shkova në fshat. Vajta për të parë dhe Babëzotin. Kishte bukuri fizike dhe në moshë të thyer. Më futi në gjoksin e tij të thinjur. Më pyeti gjatë e gjërë për mësimet. Nuk mund të harroj një dialog me të. Ishte dialog filozofik.

- Si vete në shkollë, o bir!

- Na mëson shkolla, Babëzot.

- Mos ma trego mua atë. Po unë dua të di " ke ti brumë për shkollë apo jo? - Shkolla o Bir, vazhdoi, nuk është gjë tjetër veçse një furrë. Furra pjek. Dhe shkolla pjek. Furra si shkolla e shkolla si furra! Ja, hidhi asaj furrës brumë misri, nuk ta kthen dot në bukë gruri. Hishi brume gruri, nuk ta kthen dot në bukë misri. Misri - misër e gruri grurë. Kështu është dhe puna e shkollës. Ajo të pjek, por ama atë brum që ke. Unë dua ti di : çfarë brumi ke ti, ke brumë misri apo brumë gruri? Këtë do të dije Hajdini. Këtë kam merak unë, brumin e jo furrën. Se brumi është yti, furra është e botës.

E kan thënë këtë me jo pak shokë e miq të mitë. Muzaferi më nxiti ta shkruaj. Dhe unë e shkrova me mirënjohje e në kujtim të tij, të Babëzotit Hajdin Dhuli, që tek të gjithë sa e kanë njohur, në fshat e fqinjë, ka lënë emër të mirë.

Guro. ZENELI

Nr.2 - korrik, 1997