BIJTË E TU PËRPJET I NGJITE

Kur u festua 570- vjetori i Fterrës sonë ( i dokumentit kur përmendet për herë të parë emri Efteran- Fterrë) më pesë shtator 1999, jo pak fteriotë shprehën idenë se, kur të bëhej takimi të dielën e fundit të muajit maj në Tiranë, ata do të vinin. Dhe kaluan ditë, javë e muaj. Filluan telefonatat midis fteriotëve. Një fax i Halitit arriti në Sarandë. Eduard Maçi u vu në krye të punës, organizator e ndërlidhës, që bie vetëm të mira nga Fterra në Tiranë dhe nga Tirana në Fterrë. U bë lista . U gjet autobuzi. Dhe të premten, 26 maj, erdhi ora e nisjes. Rrugë e vështirë nga Lumi i Vlorës. Një ndalesë afër Vlorës, atje ku plumbi i të ligut mori padrejtësisht jetën e Valterit të Kofine, në kohën e turbullirave të atij viti që e ka shkruar historia dhe e ka regjistruar kujtesa e popullit. Atje u vendos një kurorë me lule të freskëta, të sjellura që nga Fterra. Liro Gjonikja e qau me ligje: çfaj u kishe bërë, që të vranë, o Djalë!Dhe, një autobuz me njerëz derdhin lotë hidhërimi. Për Valterin qau një Fterrë, për Valterin derdhën lotë të gjithë sa e njihnin, deri në Vlorë.

Kapërcehet dhimbja. Dhe udhëtimi vazhdon. Jeta bën punën e saj. Në Tiranë, tek Ura e Beshirit, pranë Kombinatit, u pritën nga "kryetari" ynë, Dilaveri. Nderim atyre që kanë ndërruar jetë e që prehen në varrezat e Kryeqytetit. Lule tek Refiku, Nedini, Ahmeti, Sulo Haxhiu e te fteriotë të tjerë. Secili tek më të afërtit. Edhe lule, edhe psherëtima, edhe lotë, por edhe respekt. Lehtësohet sadopak shpirti i rënduar. Në mbremje venë nëpër të afermit e tyre. Takime, përqafime. U përmalluan e u çmalluan. E shtuna u kthye në ditë vizitash. Ndërsa të Dielën tek parku natyror i Liqenit, ora 11.00, takohen fteriotët, si të ishin një familje plot harmoni. Disa prezantohen, të tjerë rinjihen. Ata të moshës së tretë pyesin: e kujt je , moj bijë? i kujt je, mor djalë?

Gazeta "Fterra jonë", thotë shpesh herë Nexhua ynë, tërë kënaqësi, sikur na afroi e na bashkoi dhe më shumë, sikur na njohu dhe me historinë e kulturën e Fterrës sonë. Sot është dhe tre vjetori i kësaj gazete. Por, ne nuk e përmendëm. Nuk i vume kokë muhabetit, siç donte Gezimi me ca te tjerë në Sarandë. Megjithatë festa vazhdon e ngrohtë, se kur takon njerëz qe i ke të njohur, miq, por, për më tepër, kur i ke dhe bashkëfshatarë e me ta ke dhe "një lugë gjak", gëzimi është më i madh. Këtë ndjesi e perjetuan mbi 600 fteriotë që janë mbledhur këtu, në këtë gjelbërim të këndshëm, në këtë takim tradicional të fteriotëvë të Tiranës.

Gëzohesh kur vëren se si takohen gratë e ardhura nga Fterra: Lirua e Avniut, nëna e pesë djemve të mirë; Hasua e Qenanit, e dashur me të gjithë; Xhemilja e Jetorja, dy valltare në vite për Fterrën; Afua e Bajamja, dy këngëtare me zë bilbili; Pullume Zhupa, më e moshuara nga fshati me fteriotet që kanë 40-50 vjet në Tiranë. Përqafohen si motra me motrën. Ku e kam Resmen?, pyet Lirua. Pa Kanon, stë takoj, i thotë autorit të këtyre rreshtave. Pyetja e momentit është: Po Videa e Shana? Po Venua e Mezua? Po Dudushja e Pestrova? Po kjo e po ajo? Po ky e po ai?Kë të le e kë të zë më parë? Ato dhe ata janë shumë. Nuk mund ti përmend me radhë e të gjithë.

E veçanta e këtij takimi është pjesëmarrja e gjerë e moshës së re, e shumë vajzave dhe jo pak djemve, e çifteve të reja, me nuse që janë bërë si të ishin bija të Fterrës dhe me dhëndurë si të ishin bij të familjeve fteriote. Fëmijët mbushin hijet duke luajtur me top. Të tjerë këndojnë grupe-grupe. Mosha e madhe vazhdon bisedat shtruar. Shfaqet një dëshirë: profesor Ismeti të na thotë dy fjalë. Dhe Ismeti e pranoi. Pranë tij janë Safeti, Nafizi, Dilaveri, Bajrami, Rakipi, Raiti, Luani, Selimi, Bardhyli, Jakupi, Rexhua, Vehapi,Janë nga ata fteriotë që i kanë dhënë luftës për liri dhe punës në paqe; që kanë dhënë kontribut dhe për Fterrën, por dhe për Shqipërinë; që i kanë dhënë dhe shkencës shqiptare dhe artit e kulturës, dhe mësuesisë, drejtësisë, mjekësisë, inxhinierisëMidis tyre nis të flasë Ismeti me emocionet e moshës, por saktë e shtruar. Thotë fjalë me mend, siç thonë Elezajt e Fterres. Flet per trimërinë e diturinë, për traditën e bukur fteriote e për bashkim-vëllazërimin me njeri-tjetrin. Por nuk mund të rrijë pa përshëndetur dhe kryeplaku i Fterrës, Tenua, i cili thotë se ka sjellur dashurinë e zemrave nga Fterra dhe amanetin e të parëve për të ruajtur bashkim-vëllazërimin. Se dardha nën dardhë bie, ia pret Firdusi, nga atje ku dëgjon me vëmendje. Pa pritur del e pershendet dhe një nxënës i klasës së tetë të shkollës së fshatit tonë. Është Besmiri, djali i Profitit, nipi i mësues Neimit. Pastaj, jehon kënga e grupit folklorik të Fterrës. Shijohet ëmbëlsia dhe krenaria e këngës fteriote. I këndohet trimëerisë e diturisë, mirësisë e dashurisë njerëzore, bijve të shquar fteriotë: /Vendlindje të kemi Nënë/ me gjithë shpirt të përshëndesim/ jemi bij nga kjo rrënjë/ kemi nderin që ju presim/. Kënga, bejti, humori shkojnë nga "trapezi" në "trapez", siç shkojnë dhe urimet gojë me gojë. Në sytë e disave shikon dhe lotë mallëngjimi e gëzimi. Dëgjon e bie në mendime. Por, fol e qesh është festa jonë. Bardhyli ia merr me pathos kenges "Dallandyshe vogëlo". Hasani ia nis:"Taipi me atë valle/ gju më gju me Taro Gjonë/ Xhemilja vallen e grave/ për shtatë qejfe, ç'e hodhë/.Dhe me tej: Qaj, o qaj, o zemra ime - Si pend e korbit u nxive/. Dhe Tomorri vazhdon: Lavdi Zotit, të bekoi/ Fterrë e dashur dhe e dlirë/ shpresë e paqe triumfoi/ për demokracinë e mirë/. Të mbeten në kokë vargjet: Ujë, pemë e bukuri/ që kur ke lindur në vite\ u bëre me dituri / bijtë e tu përpjetë i ngjite/.

Shtrohen në natyrë "tavolinat" e fteriotëve. Dhe nis mirësia me raki të sjellë nga Fterra. Gëzuar nga mot! Shëndet e jetë! Fat e mbarësi! Urimet shkojne në 20 "tavolina" me fteriotë. Në secilën janë disa breza, madje që nga stergjyshi e deri tek stërnipi apo stërmbesa. Janë ulur sipas familjes e miqësisë së ngushtë. Ne i pagëzuam me emerat e më të mëdhenjve në moshë. Tavolina e Naxhiut, Çelos e Halitit me nipërit e tyre, Teno e Taip. Në krah ajo e Dilaverit me Feksorin e gazetës sonë. Më tej jane vendosur Resuli e Firdusi, Bardhyli e Agroni me Ferasetin e mirë, por jo me Haxho motrën që mungon se është në Amerikë, tek djali, Berti. Sofra e Nexhos jep plot humor, duke na kujtuar kështu dhe Xha Himetin. Këtu janë dhe Hamleti me Petritin, dy bij të Refikut, së bashku me Ergysin, djalin e bukur, që, me trupin e tij shtatlartë, na kujton stërgjyshin e tij, Hivziun e mirënjohur. Atje, bashkë janë dhe Jashiku me Muazezin, "nusen për veten tonë", siç e cilëson kunata e saj, Hasua. Në tavolinën e malajve këndohet. Malo e Muhamet, dy vëllezer veteranë, ish-partizanë trima, dëgjojnë e gëzojnë me djem e rini plot. Këndon dhe tavolina ku më e madhja është Pestrova e xha Qazos mbi 90-vjeçar, e cila shijon këngën që ia merr i biri, Ridvani, duke kujtuar Kajtazin e shtrenjtë. Plot është dhe vendi ku më i madhi është Rakipi, të cilit sot i mungon vëllai, Muzua, se është me shërbim. Vazhdon kënga e biseda. Nebiu me Rasimin emocionohen më shumë. Tefua e rregulltë na mallëngjen né, miqtë e Agjahut të paharruar. Bajrami me Shqipen fisnike pranë, na kujton trimin e luftës, Shuquri Sadikaj. Është e ngrohtë biseda në tavolinën e Shanës dhe Vehapit me tërë njerëzit e tyre. Ndjen gezim te tavolina ku janë Sadetja dhe Fatja, Samiu dhe Hulusiu me Manxuranën, që kanë ardhe këto ditë nga Belgjika, ku kanë disa vjet që banojnë. Jep ndjesi grupi ku janë Azemi e Elhami, dy djemtë e Taro Gjonit, të njohur si valltar i shquar i Fterrës, rrugën e të cilit e ndejk mbesa e tij, studentja e shkëlqyer në Akademinë e Artit, Enalda, bija e Meshtanes së Gani Maçit. Artistët janë pranë e pranë . Aktorija e njohur, Gasterja, është me kengëtaren e labërishtes, Bajamen, nusen e vëllait të saj, së bashku me Afon, bilbilen e polifonisë. Midis nesh ka ardhur pa Burbuqen dhe Stavri Dhrami, dhëndërr e mësues i mirë për vite me radhë në Fterrën tonë. Alma dhe Arseni, ardhur nga Saranda, na kujtojnë Nexhipin, i cili për shume vite çonte me makinën shevrolet nga Fterra në Kuç fëmijët për të mesuar në shkollën 7-vjeçare. Me nipërit është dhe Hakiu, me bijën e tij, Linditën.Takojnë me mall Selimin, Resmen e Lifon. Pranë është dhe Tomorri, që me vjershat e tij na kujton Isuf Avrecin. Liri Fterra-Lubonja është e veçanta jonë, është bija që na sjell ndërmend derën e fisme të Shehe. Fatosi, djali i saj dhe i Todit, na dërgoi për të lexuar një artikull dinjitoz. Edhe Dritën aq të mirë të Jakupit, nuk e kemi më pak. Djali i Zaçes e Files, Toni, kishte ardhur nga Italia. Lezeti i festes janë fëmijtë e shumtë të rinjtë. Ja, Ergysi i Kapos, Suela e Vises, Toni i vogël, Ada e Files dhe Ina e Lirisë së Ferhatit, Teuta Maçi, Daniela, studentja në juridik, etj, etj. Bëhen dhjetra fotografi. Rebiu e të tjerë, filmojnë me kamerat e tyre.

Kenga e vallja të shpie kujtesën në thellësi të viteve, tek shumë fteriotë, që e kanë hedhur vallen më thua: Taro e Kadri, Lazo e Mehmet, Vahit, Bastri e Muhedin, Axhem e Shefqet, Idriz e Kamber. Të vjen ndërmend grupi i vajzave të Fterrës që konkuroi me cilësi në Vlorë që në vitet 50. Në këtë takim vëllazëror u kujtuan shumë e shumë ngjarje e histori, personale e familjare, shoqërore e të Fterrës, të jetës e të punës. Por mbi të gjitha u kujtuan gati tërë fteriote, të cilëve autori i këtyre rreshtave u kërkon ndjesë se nuk mundet ti përmed të gjithë. Takime të tjera do të na vijnë. Gazeta të tjera kemi përpara. Ky takim është i pari i këtij shekulli të ri. Ai në Fterrë, në shtatorin e vitit të kaluar, ishte i fundit të shekullit të 20-të. Të dy mbeten të bukur, secili me lezetin e tij. Më të bukur e më të dashur bëfshim të tjerë në Ixuar te burimi dhe këtu te parku i Liqenit në Tiranë në fundmajin e çdo viti..

Perherë bashkim e vëllazërim !

Guro ZENELI

Nr.20 - qershor, 2000

Të gjithë ata që e njohin fshatin Fterrë, kur u paraqitet ndonjë banor i këtij fshati, shpesh shtojnë: "Fshati i hoxhëve", duke kujtuar kështu një veçori kulturore të tij. Kështu është quajtur ky fshat prej kohëve që smbahen mend. Dhe ka një arsyë të vërtetë që ky fshat i vogël, që asnjëherë nuk i kaloi të njëqind shtëpitë, të quhet "Fshati i hoxhëve". Prej tij, vetëm ata që ruhen në kujtesë të banorëve janë disa dhjetra. Që nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë e deri në mesin e shekullit njëzetë numërohen rreth 40 nga ky fshat. Dhe shërbyen si hoxhë në dhjetra fshatra të Shqipërisë jugë-perëndimore. Janë të rralla fshatrat e rrethit të Vlorës (sidomos të zonës së gjerë të Lumit të Vlorës), si dhe të shumtë fshatrat e tjera të besimit mysliman të rrethit të Sarandës etj., ku të mos kenë shërbyer klerikë nga ky fshat.

Këta klerikë që kryenin shërbesat e hoxhës kishin mbaruar shkollat e mesme (medrese), madje edhe të larta. U arsimuan në disa nga qytetet e njohura e të zhvilluara të Perandorisë, si në Janinë, Delvinë, Filat, madje edhe në Stamboll e vende të tjera. Isa Hizmo thuhet se pati studiuar në Arabinë Saudite. Ky u bë i shquar, kujtesa e popullit e ruan edhe si njeri që falte në xhami Sulltanin dhe si hoxhë oborri. Në të vërtetë e dokumentuar është se ai ishte dekan i një universiteti në Stamboll. Dhe sot ruhet në familje të bashkëfshatarëve tanë ndonjë diplomë me firmën e tij. (Hoxha i Fterrës, që shërbeu deri në vitin 1960, kishte diplomë të fimosur prej tij si dekan). Isai lindi në Fterrë rreth viteve 1850. Fillimisht mori mësimet e para në xhaminë e fshatit. "Xhaxhai i tij, Mustafa Hizmo, - shkruan një pasardhës i tij në gazetën "Fterra jonë" , - që ushtronte detyrën e hoxhës në Delvinë dhe Janinë, e mori me veteMë vonë ai vazhdoi studimet në Universitetin e Stambollit, në fakultetin teologji-drejtësi, të cilën e përfundoi me rezultate të shkëlqyera. Në vitin 1878 u caktua me detyrën e dekanit në këtë fakultet". Ai përdorte edhe mbiemrin "Shefki" Fterra, ose Gjirokastriti; thuhet se "shefki" ishte një titull që iu dha. Duket se ai ndihmoi shumë bashkëfshatarë të tij (dhe bashkëatdhetarë) të vazhdonin në Stamboll shkolla të ndryshme, shumë prej të cilëve edhe për hoxhë.

Hoxhët e Fterrës, ata që ruhen në kujtesën e bashkëfshatarëve ende qartë, mund të ndahen në dy grupe: ata më të hershmit të shekullit të nëntëmbëdhjetë (1840-1900) dhe ata që kanë shërbyer gjatë shekullit të 20-të. Nga grupi i parë njohim pak dhe nuk ka shumë të dhëna për ta. Nga periudhat më të hershmë mbahen mend, veçanërisht Isa Hizmo. Mulla Lazo Kofina përmendet në këngët popullore, kushtuar ngjarjev të viteve 1840. Mustafa Hizmo, në mesin e shekullit të 19-të punoi si hoxhë në Delvinë e Janinë. Nuk është e qartë në se ky e çeli i pari rrugën për vargun e gjatë të djemve fteriotë që do të studionin për hoxhë apo ndonjë tjetër. Deri sa ai kishte arritur të bëhej hoxhë në disa qytete të rëndësishme të perandorisë turke, merret me mend se para tij ka patur një traditë më të hershme si fshat në këtë fushë. Në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të ushtroi detyrën e hoxhës Laze Çipi. Po në këtë periudhë përmenden si hoxhë të njohur Hasan Hizmo dhe Iliaz Mita. Thuhet se Hasani pati studiuar në një shkollë me njerin nga familjet turke Inionu, që më vonë pati detyra të rëndësishme shtetërore. Duhet përmendur këtu se disa nga ata që shërbyen si hoxhë patën mbaruar edhe shkolla të profileve të tjera dhe natyrisht kishin studiuar edhe teologji. Gjysmën e dytë të shekullit 19-të shërbeu si hoxhë në Filat dhe në Janinë dhe në pleqëri të thellë edhe në fshatin e vet, Jakup Mato. Tradita vazhdoi deri në fillimet e shekullit 20-të.

Hoxha i fshatit Fterrë Hivzi Bezhani, që ushtroi detyrën e klerikut deri në vitin 1960, ishte diplomuar për drejtësi dhe teologji në Stamboll.

Gjatë shekullit të 20-të, kryesisht në gjysmën e parë, nga ky fshat, kryen detyrën e hoxhës një numër i madh burrash, sidomos po të kemi parasysh se kemi të bëjme me një fshat të vogël. Këta klerikë myslimanë mbuluan një numër të madh fshatrash e qytetesh, madje zona e krahina të tëra dhe për disa breza radhazi, ose në vazhdimësi, duke ia lënë këtë detyrë bashkëfshatarëve të tyre. Kudo përhapën kulturën e kohës. Ishin njëkohësisht përçues të dijes, të rregullave të mirësjelljes, përçues të kulturës fetare. Deri vonë pleqtë e fshatit, krahas të falave, sureve, recitonin me pasion poezi të autorëve të vendeve arabe, përmendnin proverba e fjalë të urta arabisht. Dhe nga të dhëna të shumta këta klerikë myslimanë kujtohen me respekt nga banorët e fshatrave ku shërbyen Ishin njerëz të urtë, shembull të njerëzve të sjellshëm, të ditur e të devotshëm.

Hoxhët e Fterrës kanë shërbyer për një kohë mjaft të gjatë në shumë krahina. Më shumë kanë shërbyer në fshatrat e Vlorës. Po ashtu, në disa fshatra kanë shërbyer nëri pas tjetrit hoxhë nga Fterra. Disa fise, si Mita, Hizmo, Mato etj. kanë nxjerrë disa hoxhë dhe këtë e kanë vazhduar brez pas brezi për një kohë të gjatë.Në kohën tonë ka studiuar në shkollë të mesme në Shkup Artur Malo. Dhe tani Edvin Ruko vazhdon studimet për drejtësi dhe teologji në Arabinë Saudite.

As.Prof.Dr. Jakup Mato

Nr.20 - qershor, 2000

Fterra jonë është e njohur si fshat i dhënë pas dijes, si fshat arsimdashës, si fshat i mësuesisë, (në shekullin e 19-të për hoxhë, në shekullin e 20-të për mësues). Por, njëherazi kur fteriotët i ka thirrë liria, ata nuk kanë kursyer as jetën, as gjakun. Këto ndjenja u shfaqën veçanërisht në luftën-epope 1939-1944. Fteriotët u radhitën në çeta, në batalione e në brigada partizane. 45 vetë vunë pushkën në sy kundër pushtuesit dhe morën emrin e nderuar partizanë. 6 prej tyre dhanë jetën për liri.

Në këtë luftë kanë dhënë kontribut të shquar dhe katër djemtë e Laze Dushëz dhe të Nënë Zenepes, siç i foli Fterra. Për katër vëllezërit Dusha, të mbroje lirinë ishte njësoj si të ruaje dritën e syve. Ndaj ata, (Hiqmeti ishte i pari), të katër bij të një dere, iu përgjigjën zërit të brendshëm të Atdheut: çdo bir i kësaj toke - ushtar i lirisë!

Hiqmeti, i pari dhe në Fterrë, që përfaqësoi luftën për liri e demokraci, por u bë edhe frymëzues e organizator kryesor i kësaj lufte në fshat e më gjerë. Dhe kjo jo më kot, por sepse Hiqmeti ishte nga djemtë me dije e kulturë, ishte intelektual i asaj kohe, kishte mbaruar Normalen e Elbasanit. Dhe i kulturuari, i dituri e ndjek dhe e kupton thellë nevojën e lirisë, ai nuk e duron dot më shumë se të tjerët, robërinë. Ishte kjo arsyeja themelore që Hiqmeti, i emëruar si mësues në Fterrë që në shtator 1940, u bë inisiator e përkrahës i Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare në fshatin tonë. Më 27 qershor 1942 te Kroi i Bedrinit u formua këshilli nacionalçlirimtar i Fterrës dhe njësiti gueril me komisar Hiqmetin, që Fterra, i madh e i vogël, e donte aq shumë. E donte dhe e respektonte për fjalën e ditur e të ëmbël të tij, se ish buzëgaz që kur kishte lerë, për ndjenjat fisnike e mirësinë e tij, për ndjenjën e unitetit e të bashkimit që kultivoi, për mendjen e zgjuar e për trimërinë.

Por Hiqmetin e deshën dhe e respektuan të gjithë sa e njohën, sepse sa e takoje e sa bisedoje me të, sikur të kishte hedhur "sërën". Kur veprimtaria e tij u zgjerua dhe në Kurvelesh, dhe në Bregdet, dhe në Rrëzomë, u caktua dhe komisar i çetës "Toto Bolena" (më 23 qershor 1943). Dhe më 7 gusht po të këtij viti, u inkuadrua në batalionin "Asim Zeneli", i pari batalion në qarkun e Gjirokastrës. Ndërsa më 30 gusht, u ndez lufta e përgjakshme e Libohovës. Dhe Libohova u çlirua, por Hiqmeti ynë, 27 vjeçar, derdhi gjakun për lirinë, për Libohovën, për Shqipërinë.

Rënia e Hiqmetit helmoi Nënë Zenepen e bashkëshorten, Limen besnike që e la me Dushon në bark. Helmoi dhe vëllezërit, që u betuan se nuk do tia linin hakun pa marrë. Helmoi gjithë fshatin dhe shokët e tij.

Dhe Mehmeti, vëllai më i madh, u përfshi i tërë në luftën për liri. Kishte shërbyer si nëpunës në Bicaj, Tropojë e Berat. Në fillim të vitit 1943 erdhi në Fterrë. U radhit në çetën territoriale. Kur Hiqmeti doli partizan, Mehmeti u caktua komisar i çetës, të cilën e drejtoi me zotësi ushtarake. Aktivitetin e zgjeroi edhe në Kurvelesh, edhe në Zonën e Parë Operative Vlorë-Gjorokastër. Në fund të vitit 1943 u caktua komisar i batalionit partizan "Dishnica". Pastaj komisar i grupit të 5-të, komandant i grupit të I-rë. Me formimin e brigadës së 19-të sulmuese në gusht 1944, u caktua zëvendëskomandant i saj. Ishte delegat i ushtrisë në Kongresin e Përmetit. Udhëhoqi me trimëri brigadën në shumë aksione, nga jugu i vendit e deri në Tiranë. Mehmeti për luftën ka merita të mëdha. Ai diti të luftojë e të drejtojë. Diti të drejtojë dhe në qarkun e Elbasanit dhe të Durrësit. Diti të bëjë punë të mirë me policinë shqiptare. Fitoi me merita gradën kolonel. Jetoi e punoi me dinjitet 72 vjet. E rsepektoi Fterra. E rsepektuan shokët e miqtë.

Kanë kaluar 17 vjet kur Mehmet Dusha ndërroi jetë, por ai la pas kujtimet e luftës e të punës nga Fterra në Sarandë, Gjirokastër e Vlorë, Durrës e Elbasan e deri në Tiranë, në Ministrinë e Punëve të Brendëshme, si njeri korrekt me ligjin e shoqërinë.

Një bir tjetër trim e i mirë i kësaj dere është dhe Bilali. Edhe ky, si vëllezërit e tjerë, vazhdoi traditën patriotike të familjes e tëvëllezërve më të mëdhenj. Në moshën 16 vejç, në vitin 1942, përqafoi luftën për çlirimin e vendit. Mori pjesë në aksionet e Çetës "Fuat Mato". U bë një nga propagandistët kryesorë në fshat. Në prill 1944 u rreshtua në repartet partizane, në batalionin e rinisë, në grupin e I-rë dhe në brigatën e 16-të sulmuese, me funksionin e zëvendëskomisarit të kompanisë. U dallua për guxim e trimëri dhe për aktivitetin e tij politik. Në gusht 1944 mori pjesë si delegat në Kongresin e parë të Rinisë në Helmës të Skraparit. Pas çlirimit të vendit, deri sa u nda nga jeta në moshë të re, punoi dhe u dallua si kuadër i lartë ushtarak. Punoi me përkushtim si komisar regjimenti e brigade, në ushtrinë e shtetit shqiptar.

Tradita e trimërisë në Dushaj vazhdoi. Dhe vëllai i vogël Lutfiu eci në shembullin e bukur të tre vëllezërve të tij. Kështu u edukua në mjedisin familjar e shoqëror, por edhe në Fterrën tonë. Në moshë fare të re, u përfshi në luftën për çlirimin e vndit. U bë pjesëmarrës aktiv në çetën e fshatit dhe në organizatën e rinisë. Më vonë partizan në batalionin e rinisë së qarkut. I dalluar në aktivitetet e rinisë të Fterrës dhe të Kurveleshit. Ndjenjën e lartë ndaj detyrës e shfaqi në të gjitha punët që kreu në organët e Ministrisë së Brendshme. Punoi me korrektesë. Ligji-ligj, befeli-befel, - thotë Lutfiu. Iu përgjigj si pak të tjerë thirrjes për tu kthyer bashkë me familjen në Fterrë, për të ndihmuar në punët e Fterrës e më vonë dhe në Bregdet. Lemania, një grua fisnike, e shoqëroi kudo me dashuri e dinjitet.

Edhe tani në pension, Lutfiun ne e kemi plot vitalitet. Na kënaq me biseda me me humorin popullor fteriot. Di e mban mend shumë bejte e vjersha popullore të Fterrës të viteve të shkuara. I tregon ato me kënaqësi e humor. Ne e dëgjojmë me interes.

Për katër vëllezërit Dushaj, mund të thuhet shumë e më shumë. Por ne shkruam nga pak për secilin, duke i bashkuar në një shkrim, se të katër u shquan tërë jetën për trimëri në luftë e për trimëri civile në jetë, Trimëria e tyre e ka burimin dhe ne traditën e dushajve, por edhe te qumështi që u dha Nënë Zenepja, e cila priti e përcolli në shtëpinë e saj, si bazë e parë e luftës, dhjetra partizanë. Për Xhanen e mirë, motrën e Turhanit e të Fuatit, gruan e Mehmetit, ndofta do shkruar më vete.

Për Dushaj e Mataj shkruan gjaku e djersa që derdhën në luftë e në punë për vite me radhë. Unë shkrova vetëm pak.

Dilaver SHKURTI

Nr.20 - qershor, 2000

Në qendër të Ixorit, midis grumbullit të shtëpive të vogla, sipër xhadesë, është shtëpia e Eleze dhe brezi ynë e njeh atë nga Xha Jasini (Tahsini), që i dha emër familjes së eleze, e bëri atë të njohur në Kurvelesh e Labëri.

Tahsini u lind në Fterrë më 1894. Vdekja shumë e shpejtë e babait e la atë jetim dhe e detyroi që qysh në moshë të njomë të punojë si shërbëtor në një familje të pasur delvinjote. Aty mundi të kryej shkollën ruzhdije (afërsisht shkollë 8-vjeçare). Me mënçurinë natyrore e arsimin që mori, arriti që gjatë viteve 1916-20 të kryente detyrën e sekretarit të nënprefekturës së Tepelenës e më pas të Himarës.

Ngjarjet e Luftës së Vlorës më 1920, i dhanë mundësi Tahsinit 26 vjeçar të demostrojë bindjet e tij patriotike, duke u rreshtuar në çetën e Fterrës me komandant Xhafer Shehun, ku për aftësitë e tij u caktua pranë shtabit të Luftës si përkthyes i italishtes. Bindjet patriotike e bënë Tahsin Elezin të merrte pjesë aktive në revolucionin demokratik më 1924, si anëtar i partisë fanoliste. Me fitoren e forcave zogiste ai internohet për 7 muaj në Krujë. Pas kryerjes së dënimit kthehet në Tiranë, ku për 6 vjet punon si përkthyes i italishtes pranë Ministrisë së Mbrojtjes.

Autodidakti Tahsin Elezi në vitin 1932 vazhdon shkollën e Plotësimit, kurs njëvjeçar për kryetar komune. Kështu fillon karierën si kryetar komune në Kukës, Mirditë, Zagori, Jorgucat e Kuç (vitet 1932-1943). Nëpunës korrekt në detyrë, i matur , i sjellshëm e i ndershëm nga të gjithë ata që e njihnin, ai ishte dhe një nxënës shembullor. Gjatë qëndrimit në Mirditë mëson latinishten dhe greqishten me ndihmën e ipeshkvit të krahinës dhe kur i binte rasti, në rrethe intelektuale, ai recitonte pjesë të tëra nga veprat e Virgjilit.

Tahsin Elezi më 1920 u radhit me patriotët, më 24-ën me demokratët e Fan Nolit, kurse gjatë viteve 30-të ai ishte shembull i së resë, i përparimtares, në jetë dhe në ekonomi. Ai arriti të rindërtojë shtëpinë sipas kërkesave të një banese të kohës, sjell radjon e parë në Fterrë (mesi i viteve 30-të) dhe bashkë me kunatin e tij Muharrem Korkutin, ngrënë litërvinë në fshat.

Birit të vetëm të Eleze, në vitet 20-30, i lindën edhe katër fëmijë, Ismeti, Mirua, Ditua dhe Besimi. ( Është koha kur intelektualët e fshatit fëmijve u vinin emra kuptimplotë: Fat, Mirësi, Dituri, Besim).

Okupacioni fashist italian e gjeti Tahsinin në Fterrë dhe menjëherë e internuan në Vlorë, kurse shtëpinë e bukur ja dogjën. Pas luftës, deri sa vdiq (1967), intelektuali, burri i mënçur Tahsin Elezi jetoi në fshatin e tij të dashur në Fterrë. Emrin e nderuar që ai i dha familjes së Eleze e lartësuan dhe e bënë të njohur në Shqipëri e më gjerë profesorët e kësaj dere Ismeti e Besimi.

Muzafer KORKUTI

Nr.20 - qershor, 2000

Babai i tij emigroi në Turqi. Bektashit, që 12 vjeç, i ngeli barra e rëndë e shtëpisë.

Pasi mbaroi shkollën e Fterrës dhe të Piqerasit, u përball me vështirësitë e jetës duke punuar si hizmeqar në Sarandë, Korçë dhe Burrel. Në Burrel u fut në rrethet e lëvizjes antifashiste. Me ndihmën e Muhamet Gjolleshës u rreshtua në çetën e Matit. Më vonë në Brigadën I Sulmuese të Ushtrisë Nacionalçlirimtare. Luftoi deri në Kosovë me vetmohim për çlirimin e Atdheut.

Janë të njohura meritat e tij në luftë për liri.. Edukimi ushtarak i kishte kultivuar jetë sa të thjeshtë, aq edhe të rregullt. I paisur që gjatë luftës me një ndjenjë të lartë humori, me temperament të gjallë, oficer gojë-ëmbël, me sytë e tij bojë qielli ishte prototipi i njeriut të sjellshëm, të edukuar e shakaxhi. Natyra impulsive e bujare dhe ndershmëria kanë ngelur në kujtesën e të gjithë shokëve të tij që e kanë njohur.

Bektashi kishte horizont të gjerë. Cilësitë ia kishte stolisur natyra. Por në bazë kishte trashëgiminë nga fisi i tij i Gëde, që me të drejtë i këndonin:

Bektashi ka mbetur një nga oficerët më të dashur të ushtrisë. Në veçanti ka mbetur në kujtesën e bashkëfshatarëve që ai aq shumë i donte dhe i respektonte. Me bujari dhe shpirtmirësi ai ka ndihmuar shumë nga fteriotët. Shokët e tij i kujtojnë me respekt mirësitë e tij.

Edhe unë dua të tregoj diçka kur isha i ri, nuk kisha menduar se mund të bëhesha oficer. Bektashi "me detyrim" më futi në Shkollën e Bashkuar për oficer. Nuk mjaftoi me kaq. Por kur mbarova këtë shkollë, përsëri u muarr me mua. Nuk e harroj kurrë atë gusht të vitit 1954, kur më thirri dhe më tha me atë korrektësinë e prerë ushtarake:

- Ti, djali i xha Godos, të ka dalë bursa për studime të larta në Bashkimin Sovjetik. Të nderosh fshatin dhe veten tënde. Këtë duam unë, Safeti, Refiku e Ismeti, që djemtë e Fterrës të shkollohen jashtë shtetit. Atje janë dhe Dilaveri, Hamzai, Pashua etj.

Si një gur i çmuar, midis njerëzve të nderuar të fshatit, Bektashi mbetet i paharruar, ndaj me rastin e 80-vjetorit të lindjes e kujtojme me respekt.

Halit ZHUPA

Nr.20 - qershor, 2000