MISIONI YNË

            Nisur nga dëshira e mirë për ti shërbyer sadopak Fterrës sonë dhe në mirënjohje të saj, ne tre bij të këtij fshati, që lindëm në Fterrë, menduam të botojmë këtë gazetëz këtu në Tiranë, në shërbim të fterrës dhe gjithë bashkëfdshatarëve tonë të kudondodhur, nëpër Shqipëri e deri jashtë Atdheut.

            Në faqet e saj të vogla do të përpiqemi të pasqyrojmë me korrektesë shkencore e profesionale në radhë të parë historinë e kulturën e Fterrës dhe të fteriotëve, jetën dhe punën e fshatit e të bijve të saj, traditën dhe edukatën, bashkimin e vëllazërimin e përhershëm me njëri-tjerin e me miqtë e shokët, të kaluarën më të largët e më të afërt, deri në ditët tona.

            Shpresojmë dhe besojmë që, me punën tonë e me ndihmën e mbështetjen e të gjithë fteriotëve, të japim një kontribut modest në misionin tonë për të mbjellë më shumë harmoni ë më shumë mirënjohje, më shumë kulturë e më shumë dituri për fshatin dhe bashkëfshatarët tanë. Do të ishim të gëzuar që ti shërbejmë sadopak veçanërisht brezit të ri në fshat e jashtë tij, që çdo banor në Fterrë dhe me origjinë nga Fterra ta ndjejë veten krenar e i nderuar që ka gjak dhe edukatë nga ky fshat i vogël me emër të mirë.

Mirënjohje për fshatin, respekt e dashuri për çdo fteriot, të mira në çdo derë e çdo familje!

          Paç mbarësi moj "Fterra jonë"

                                                                                                                   Botuesi

Nr.1, maj - 1997

GJURMË TË HERSHME BANIMI

            Është vështirë për të mos thënë e pamundur, të gjesh kohën e saktë se kur është banuar për herë të parë fshati ynë. Jo vetëm se mungojnë të dhënat historike, por edhe për faktin se banimi i tij nuk është bërë në një ditë apo vit të caktuar. Në fillim lugina e Fterrës me kodrat e faqet e maleve që e formojnë atë ka qënë shfrytëzuar si kullota e zona të pasura për gjueti. Këta vizitorë të parë që kishin populluar bregdetin e Jonit shumë herët, vinin nga kalaja e Badhrës (midis Borshit e Piqerasit), nga kalaja e Sopotit, e Karosit (Qeparo), kala të cilët siç dëshmojnë të dhënat arkeologjike kanë qënë të banuara qysh në epokën e bronzit (rreth 4000 vjet më parë).

            Për lashtësinë e banimit të fshatit na vijnë në ndihmë të dhënat gjuhësore. Kështu, emërtime të mirëfillta shqip janë Qafa e Qishës, me të cilin lidhet ekzistenca e një lagje fshati në Qafën e Qishës. Aty ka edhe mure që i takojnë një kohe më të vonë, shekullit të IX-XI para erës sonë. Të tilla janë Ixuar Ixor burin uji, Bërda kodër e vogël, varré tog me gurë të vegjël etj. Ka dhe disa emra qe shpjegohen si ndikim i gjuhës greke e turke si derve, foti, hon, perivol etj.

            Burimi i parë i shkruar që dëshmon për ekzistencën e fshatit është ai i vitit 1431, i cili na bën të njohur se fshati kishte 12 oxhaqe, që do të thotë se ai banohej nga 12 familje të mëdha.

          Në historikun e krijimit të fshatit një pjesë e së vërtetës na vjen edhe nëpërmjet gojëdhanave, të cilat kanë aritur deri në fillim të shekullit tonë. Në kujtimet për historikun e fshatit Tahsin Elezi shkruan se në  grykën e Fterrës erdhen per here te pare si gjuetare, kater vellezer: Gjoni, Lleshi, Çoku dhe Xhama, te cilet me vone themeluan kater lagje kryesore: Gjofterraj, Llesh (Bregu i Lleshe), Çokaj  dhe Xhamaj. Me vone linden edhe nenlagjet Baliaj, Komaj, Rukaj, Dukagjinaj. Me shtimin e familjeve e me zgjerimin e nevojave per kullota e toka te reja, u vendosen familje edhe ne Çerrice, ne Arqi, Gjezhdanice e me pas edhe ne mal Galisht.

            Ne shekullin e kaluar fshati kishte afersisht sshtrirjen dhe madhesine qe ka sot.

            Fterra bën pjësë në Shqipërinë e lartë bregdetare, me një klimë mesdhetare dimra të butë e verëra të nxehta.

            Ajo është e vendosur në shpatin perëndimor të malit, në një terren të thyer që pritet nga shumë përrenj. Fshati duket sikur është vendosur në një gropë, që rrethohet nga male të lartë shkëmborë me shumë pak bimësi. Kodrat përrreth fshatit janë të veshura me shkurre (mare, shqope, sqina,etj.), që kanë gjelbërim të përhershëm.

            Arat e fshatit, të gjitha tarraca të bëra gjatë shekujve nga stërgjyshërit tanë, falë edhe burimeve plot ujë që ka fshati, janë kthyer në ara e kopshte të begatë dhe përbëjnë bazën ekonomike të çdo familje.

POZITA HISTORIKE

            Shqipëria e lartë bregdetare p.e. sonë ka qënë e banuar nga fise ilir i Kaonëve, Bregdeti i Jonit, ose siç u quajt gjatë mesjetës bregdeti i Himarës, është një nga zonat më të lashta të banuara në gjithë truallin e Shqipërisë. Shpella në Spile të Himarës ka qënë e banuar rreth 10.000 vjet më parë. Pas kësaj janë banuar edhe Korosi (Qeparo), Badhra, Sopoti, Gjashnjari (afër Lukovës) etj. Në kohën antike, shek.IV-II p.e. sonë u ngritën qendra të reja si Sopoti antik, Hundecoca, Himara, etj. Lindja e fshatit tonë si edhe gjithë fshatrat e tjera të bregdetit, duhet parë si vazhdimësi nga e njëjta popullsi, në përshtatje me kushtet sociale, ekonomike e politike që u krijuan gjatë mesjetës.

 Prof.Dr.Muzafer KORKUTI

Nr.1, maj - 1997

DËSHIRË E HERSHME PËR ARSIM E DITURI

Fshati ynë e nis historinë në thellësinë e shekujve. Po kaq e vjetër është edhe dëshira për arsim e dituri. Zhvillimi kulturor që trashëgoi fshati provon për një traditë të lashtë në kulturë.

            Mjafton të përmendim se nga Fterra kanë dalë shumë njerëz me arsim të lartë qysh në qindvjeçarin e kaluar, si Isa Hizmo, Ibrahim Hizmo, Ali Xhama etj. Që në vitin 1878 Isa Hizmon e gjejmë si dekan në Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll, si bashkëpunëtor të Hasan Tahsinit, Rektorit të Universitetit të parë turk. Edhe Ibrahim Hizmoja kishte përgatitje të gjerë kulturore dhe njihte mirë letërsinë gojore shqipe e të vendeve të Lindjes së Afërt, çka e lejoi të merrej me krijimtari.

            Figura të shquara të dijes kanë qënë edhe Omer Korkuti e Hivzi Bezhani, që kanë kryer Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll. Të tjerë, si Jaho Mato, Fetah Zani kanë mbaruar shkollat e mesme në Janinë e Filat dhe nuk kanë qënë të vetmit. Fterra ka pasë edhe disa bejtexhinj, ku është shquar Isuf Avreci e më vonë Shaqo Mita.

            Abetaret e para mendohet të kenë hyrë në Fterrë në fund të shekullit të kaluar, por ajo që dihet është se rreth vitit 1905 një abetare të tillë e ka sjellë Hasan Hizmoja. Ka të dhëna se para shpalljes së Pavarësisë Fetah Zani u ka mësuar shumë fteriotëve shkrim e lexim në gjuhën shqip

Bardhyl Xhama

Nr.1 maj, 1997

SHKOLLA E PARË SHQIPE

Në fund të tetorit të vitit 1916 u çel në Fterrë shkolla e parë shqipe me rreth 20 nxënës të moshës 7-12 vjeç. Midis tyre bashkëkohësit kujtojnë Qazim Gjoni, Lame Xhama, Fero Gjoni, Himet Maçi, Neshat Brinja, Muharrem Korkuti, Sherif Dusha, Arif Mita, Qerim Avreci, Gani Maçi, Bastri Dauti, Tefik Hizmo, Beqo Hizmo, Vait Malo, Nedim Bezhani etj. Mësues i parë u bë Selim Gjonika, që kishte mbaruar medresenë e Janinës.

Për hapjen e shkollës së parë shqipe në fshat ndihmuan veçanërisht Tahsin Elezi, Remzi Braho, Iljaz Busha, Mato Dusha e të tjerë, të cilët punuan për ti bindur prindërit që të dërgonin fëmijët për të mësuar dhe ndërtuan disa orendi të thjeshta shkollore.

            Për ecurinë e shkollës përmes vështirësish dhe kujtime të ish nxënësve do të shkruajmë në numrat e ardhshëm.

Bardhyl Xhama,

Nr.1 maj, 1997

KUR BINTE NJË BIR FSHATI, NGRIHEJ NJË KËNGË

            Kështu ndodhi atëhere. Ishte kohë lufte. Shqipërinë tonë e kishte pushtuar fashizmi. Çizmja e huaj dhe për fteriotët ka qënë e rëndë, e papranueshme. Këtë e tregon edhe historia e këtij fshati të vogël.

            Sekretari i Gjolekës, një nga këshillëtarët e tij në kohën e kryengritjes së Tanzimatit, në shekullin e kaluar, ishte fterioti Lazo Kofina i Parë, për të cilin Fterra ka  më shumë se një këngë.

            Edhe më 1912 me tu marrë vesh se Ismail Qemali kishte ngritur flamurin në Vlorë, pranë xhamisë së Fterrës, tek ulliri i shkollës së vjetër të fshatit, bashkë me flamurin u ngrit edhe një këngë. Sa herë vjen dita e flamurit në Fterrë këndohen shumë këngë, por Kënga e Flamurit është e para. Pas saj vjen lënga e Lirisë. Kush nuk e këndon me dëshirë këngën për Mene Zhupen?

            Edhe për 1920-ën, për 48 burrat e Fterrës, me komandant Xhafer Shehun e ditur e të mirë, janë ngritur e këndohen këngë. Dhe nuk ka vetëm një. Fterra çdo ngjarje e ka veshë në kujtesën e saj, e ka thurur këngë.

            Këto këngë dëgjohen në çdo gëzim familjar e shoqëror të fteriotëve. Shpirti i fteriotit shpërthen në këngë. Dhe këngët për bijë e fshatit janë të parat. Kjo ka qënë tradita jonë. Kur bie një bir i fshatit, ngrihet një këngë. Lotët e kënga shkrihen bashkë. Fterra në këto raste ka një zemër, se të gjithë ndjejnë një pikëllim.

            Ishte janar 1943. Nata e zezë e janarit, kur në Fterrë u dha një mandatë. Në betëjë, në luftë me pushtuesit fashistë, atje në Borsh u ndez lufta. Fuati, djali i vogël i Jasharit, mori plumbin në ballë. Dhe në Fterrë ulërima një mandatë. Po vajtohej Fuati me lot e me këngë. Para fshatit del një grua me, është nena e Fuatit, një spartane, që u thotë: Ju për djalin tim Fuatin këtë herë, mos vajtoniDhe Fuati, 16 vjeçar, dëshmori i parë i rinisë së Kurveleshit, u varros me këngë. Kënga përjetësoi trimat: Hiqmetin, Turhanin të gjashtë dëshmorët e Fterrës të gjithë trimat e të gjitha kohëve. Se në Fterrë kur bie një bir, ngrihet një këngë

DHE KËNGËN E NGRINTE : DITURIA

            Tregojnë për një grindje shoqërore ndërmjet dy burrave të moçëm e të mënçur nga fshatrat fqinjë, Mediu dhe Mufiti. Ata bënin fjalë me njëri-tjetrin se cilat ishin veçoritë dalluese më kryesore të fshatrave për rreth.

- Borshi, konkludoi Mufiti, ka patur gjithmonë më shumë pasuri, Çorraj ka patur më shumë varfëri, Kuçi është shquar për trimëri, ndërsa Fterra juaj, i tha fteriotit që ndoshej pranë tyre, ka patur më shumë dituri.

Vini re! Një fshat i vogël, që  në asnjë kohë nuk i ka kaluar 100 shtëpi. Në kohën e Turqisë thoshinin: 80 shtëpi - 100 hoxhë e kadi. Në vitet 1920-1940 u bë fshati i jo pak mësuesve. Në vitet 1940-1990 u shqua për arsim masiv. Në këto vite rreth 250 bij e bija të këtij fshati kanë mbaruar shkollat e larta, brenda e jashtë Shqipërisë.

            Prej tyre kanë dalë jo pak shkencëtarë e krijues të fushave të ndryshme, të afirmuar deri në shkallë kombëtare. Rreth 10 janë me tituj e grada të larta shkencore. Të shquar në drejtëso kemi Prof.Dr, Ismet Elezin, Yll, siç e kanë cilësuar të huajt, në kirurgji kemo Prof.Dr. Besim Elezin, mjek të shquar Luan Dushën. Arkeolog-shkencëtar, i njohur deri në rrethet shkencore Universitare në Amerikë e Gjermani, është Prof.Dr. Muzafer Korkuti. Studjues i dalluar në art e letërsi është Jakup Mato. Poetë të njohur kemi Vullnet, Sulejman e Agim Maton, artist e regjisor në zë Sheri Mita e Ilir Bezhani. Shkrimtar me emër, kryesisht për fëmijë, Bardhyl Xhamën, studiues- gjuhëtar i njohur Hamlet Bezhani, petagogë të shquar në Universitetin e mjekësisë Sezai Braho e Hamza Memi, avokat i njohur Nafiz Bezhani, studiues Zeko Braho etj.

            Këta janë vetëm disa, nga më të njohurit. Se krijues ka dhe të tjerë ky fshati ynë, të njohur brenda fshatit e tek bashkëfshatarët, të njohur në rrethin Sarandë e Vlorë, madje dhe në shkallë vendi a më gjërë.

            Me pjesë nga veprat dhe krijimet e tyre do të njiheni në të ardhmen, herë pas here, sipas mundësive që do të ketë për botim kjo gazetëz.

Guro ZENELI

Nr.1 maj, 1997

ISHA NË FTERRË

Së bashku me Pashon dhe Binjon morëm rrugën për në Fterrë. Ndofta situata nuk ishte e përshtatshme, por fatkeqësia që e gjeti motrën time, Menen, pikëllimi për VALTERIN, më bëri te vete.

            Isha i hidhëruar, por edhe i mallëngjyer për Fterrën. Kam vizituar Pekinin, Moskën, Parizin, Stokholmin, Stambollin, Romën, Athinën etj., por Fterra jonë për mua është më e ëmbël, më e dashur, më afër zemrës. Vajta-ardha nëpër botë, në Azi e në Europë, por Fterrës se gjeta dot.

            Sapo kaluam qafën e Dërrasës, ndiem erën e fshatit tonë. Kalon Përroin e Zi, Brodanin, Çerricën e Habilit e të Zubos, Arën e Leke të Hetemit, pamë poshtë Lugun e Thellë, u ngjitëm në Pirg, arritëm Qafën e Dushe, Gjofterraj, Zhupak, Kofinaj, pastaj në Bregun e Lleshe.

            Fshati kishte një bukuri të vërtetë. Prozhektorët e vegjël të vënë prej Dullos në Dushaj, në Qafën e Mehmete, Ixuar etj. I jepnin dritë Fterrës. Dullua kujdesej në mënyrë të veçantë që fshatarëve të mos u mungonte në asnjë kohë energjia elektrike. Në televizor zakonisht shikonin stacione italiane dhe greke, ndërsa Tiranën vetëm në orët e satelitit, sepse ripertitori në Qafën e Kuçe ishte zhdukur.

            Shkolla 8-vjeçare u riçel. Mësuesit, sidomos Bërbuqja dhe Stavri, drejtori i shkollës Feriku, djali i Sejkos, me kolegët e tyre ishin mobilizuar për të realizuar programet mësimore.

            Furra ishte mbyllur përkohësisht. Bukën e përgatitnin vetë nikoqiret. Klubi i Sherifit funksiononte. Bilardoja e Edisonit përkohësisht spunonte. Ndërsa dyqani i Profitit plotësonte nevojat kryesore me semde ushqimore etj.

            Qingjat dhe kecat blegërinin në çdo derë. Ky ishte një nga preokupacionet. Duheshin udhqyer bagëtia.

            Tek motra ime u takuam me shumë bashkëfshatarë, që me vizitat e tyre e lehtësonin dhimbjen. Mustafa Shkurti, Xhevit e Jonuz Zhupa nga më të moshuarit, bisedonin shtruar. Në ato biseda i kujtuam të gjithë, por në mënyrë të veçantë kujtuam viktimat e këtyre viteve si Valterin e dashur, djalin e Myrtezait në Sarandë, vajzën e Çumanit.  Atje kujtuam dhe ata që ishin ndarë nga jeta muajt e fundit, Halilin, Refikun, Bektashin, Xhevon, Uzeirin, Tomorrin , xhare Hatemen, Kajtazin, Rruhiun dhe Zonjën. Vorezat e fshatit ishin rrethuar bukur, falë kontributit të gjithë fteriotëve në Fterrë, Tiranë, Vlorë, Sarandë etj.

            Të gjithë i shihje vetëm në punë. Mbillnin dhe koshtrat. Në qendër të Fterrës (Ixuar) nuk kishte shunë gjallëri. Lapidari i dëshmorëve të Fterrës Hiqmetit, Turhanit, Fuatit, Osmënit, Azemit, xha Shaqos na u duk sikur na thoshte: Mendoni përsëri për muzeun e fshatit, muzeumin e luftëtarëve të lirisë! Fshati donte një autobuz të vogël Tiranë-Fterrë. Donin një repertitor. Donin furrën e bukës. Ishin të etur për gazeta e libra.

            Pas katër ditësh, me autobuzin e djemve nga Çorrajt, që kalonte tre herë në javë rrugën Çorraj Kuç Fterrë Sarandë dhe anasjelltas, u kthyem për në Tiranë, duke i thënë Fterrës : Mirupafshim!

Dilaver SHKURTI

Nr.1 maj, 1997

DOKTOR BAHRIU

            Ka një jetë të tërë që punon e jeton me ndee respekt. Dhe kjo nuk është e lehtë.

            Ka punuar gati gjithë jëtën si ndihmësmjek. Ka punuar dhe si drejtor spitali rural. E kujtojnë me nder në zona të ndryshme në rethin e Vlorës e të Sarandës. Në Himarë punoi për disa vjet. Ishin vitet pesëdhjetë, para gati një gjysëm shekulli. E mësoi mirë dhe gjuhën dhe këngën himarjote, të cilën e këndon edhe tani sa herë i jepet rasti. I gatshëm dhe me gjithë shpirt për ti shërbyer Njeriut. Njeriut i ka shërbyer me përkushtim, ky Bahri Shkurti ynë. Dhe në Vlorë, dhe në Sarandë, dhe në Kuç, dhe në Borsh, por edhe në Çorraj e për të tepër në Fterrë, gjakut e fisit të tij.

            Ndjente kënaqësi sa herë që u shërbente veçanërisht fëmijve dhe të moshuarve. Është shquar Bahriu për kujdesin e plotë ndaj Nënave. Kur i lutej ndonjë djalë për të vizituar Nënën e tij, Bahriu linte çdo punë dhe me çam\ntën në dorë, me stetoskopin e tij, me një dorë ilaçesh të tjera merrte rrugën për tek pacienti,

            Por kur ndonjë i ri thoshte: hajde të shikosh pak Plakën e Plakun, atëhere Bahriu mërzitesh. Dhe një vrejtje nuk e linte pa bërë.

- Mos i thuaj Plakë! Ajo është Nëna jote! Edhe unë i them Nënë. Edhe Babit nuk i thuhet Plaku! Të tjerët edhe mund ti thonë, po ti e ke Nënë, e ke Baba. Unë jam burrë me fëmijë të rritur dhe Babait tim i them: Baba Axhemi në çdo rast. Se kur i thua ashtu siç i the ti, njeriu dhe mërzitet. Sigurisht Nëna e Babi nuk mërziten kurrë nga fëmijët e vet, por sidoqoftë nuk i vjen mirë në shpirt. Nëna është nënë dhe Babai është baba. Për Nënën dhe Babanë nuk ka moshë, këshillonte Bahriu ynë, doktori i fshatit tonë.

            Tërë jetën i gatshëm, tërë jetën i papërtuar, tërë jetën nuk tha që më lodhi puna. Shkonte në çdo derë që e thërrisnin. Por edhe kur nuk e thërrisnin, Bahriu kishte bërë zakon që kthehej, veçanërisht tek ato të moshuarat dhe i pyeste se si e ndjenin veten. Ato nënat e moçme kënaqeshin. Dhe uratë i jepnin Bahriut. Se Nënat tona zemër të mirë kanë.

            Nënat tona në Fterrë e thërrasin: Doktor Bahriu dhe e kërkonin më shumë se sa një doktor me shkolla shumë. Se Bahriu kishte dhe ilaçin, por edhe fjalën e mirë, dhe kujdesin e mirë për të gjithë. Edha tani në të 70-tat përsëri nuk e harron zakonin e vjetër.

            Faleminderit Bahri!

                             Guro ZENELI

Nr.1 maj, 1997