Nr. 23 - dhjetor 2000

EDLIRË - NË GEN, EDLIRË -NË PUNË

Pasi i ramë ziles, derën na e hapi Edlira. Na befasoi me mirësjelljen dhe me punën e saj. Atje, në katin e dytë të pallatit nr.2 në rrugën e "Barrikadave", mbi kafe "Europa" ap.5, kjo vajzë kishte ngritur që para tre vjetësh Shkollën private të Modës, e cila është e para dhe, deri sot, e vetmja në Shqipëri.

Në Greqi shkoi siç shkuan shumë e shumë emigrantë. Por Edlira, së pari, iu vu punës për të mësuar mirë gjuhën greke, me të lexuar e me të shkruar. Dhe pastaj u fut me dëshirën e plotë për të studjuar në Institutin e Modës në Athinë, ku studjoi 2 vjet. Në fund të studimeve u cilësua "Star" i shkollës, duke dalë e para ndër të parat. Drejtoria e Institutit i propozoi që Edlira të ngrinte një filial në Shqipëri. Dhe Edlira e priti me gëzim. Nuk ndenji në Vlorë, por erdhi në Tiranë, ku ia nisi punës me përpjekje e me vullnet të fortë. Dhe ia arriti qëllimit. E ndërtoi një shkollë të tillë 2-vjeçare, si motrat e saj në 40 vende të Botës, deri në Angli e Amerikë. Dhe ka nxjerrë brezin e parë në dy vitet e para. Tani ka brezin e dytë. Ka kërkesa ndaj vetes. Shqiptarkat, na thotë Edlira, kanë fantazi.

- Po ti, e pyet si pak me habi Muzaferi ynë, si arrite që të hapësh këtë institut 2-vjeçar të Modës?

- Geni i Fterrës e vullneti im, më sollën këtu ku më gjetët ju fteriotët e mi, na përgjigjet. Mbaj mend, vazhdon bisedën Edlira, kur isha fëmijë, merrja nëpër duar librat e Babë Neimit në Fterrë. E pëlqeja mësuesinë. Edhe Gjyshi, edhe Babi mësues qenë. Tani unë jam e kënaqur, që jo vetëm ngrita këtë shkollë, por arrita të bëhem edhe mësuese për modën në Tiranë, duke punuar me sedër e këmëngulje. Ju më gëzuat që erdhët, se edhe Mamaja, Lavdia, më ka thënë gjithmonë: lidhu me fteriotët, se i ke dhe të tutë, por i ke dhe të mirë. Jam e malluar për Fterrën.

- E njohim shpirtin e Lavdies, i thamë ne, Hëna Shehu dhe Lavdie Zani u bënë si dy bija të mira të Fterrës.

- Ashtu është, miratoi rrjedhshëm me zërin e saj të ëmbël e fytyrën të qeshur.

Na gëzoi puna e saj. E theksojmë, është i vetmi Institut Mode në Shqipëri. Këtë e ka ngritur bija nga Fterra jonë, vajza e Lavdijes dhe Çerçiz Zanit. Patëm dëshirë të pinim edhe një kafe më të, por ajo ishte në orën e mësimit dhe kohën e kishte shumë të kursyer. U mësonte vajzave të bëhen prerëse, qepëse, modeliste e stiliste. Dhe e bënte këtë në saj mendjes së saj krijuese e të shpirtit të saj identik me emrin e vet, Edlira.

Na befasoi me kulturën e saj për modën që nga koha e Krishtit e deri në modën e vitit 2000, madje deri për veshjen e njerëzimit. Megjithëse në Shqipëri ka shumë defiçite për modën, Edlra është e vendosur të bëjë diçka. Ishte e vendosur të studjonte dhe gjërat më të bukura të veshjes shqiptare. Përpiqet të njohë dhe modën e Evropës. Ka bërë dhe sfilat mode me studentet e saj në çdo fund viti. Ka bërë edhe një panair.

Ne e përgëzuam për këtë vepër të bukur që ka bërë. I lumtë mendja!

Guro ZENELI

Nr.23 - dhjetor, 2000

NGJARJE QË NUK HARROHEN

Ishte vjeshta e vitit 1943 dhe çeta e Fterrës ishte vendosur në Kala të Borshit e në Omlo. Një pjesë e çetës ishte vendosur në Gostilë,ku një haur kishim si qendër. Këtu ishim rreth 30 veta Kishim një mitroloz dhe armatime të tjera të kohës. Detyra jonë ishte që të kontrollonim territorin rreth e rrotull. Organizonim patrulla natën dhe ditën, deri së Konjak për t'u mbrojtur nga armiqtë. Afër nesh ndodhej edhe një çetë e Borshit që udhëhiqej nga Cano Hajdini, sot dëshmor. Këtu vazhduam për një kohë të gjatë.

Forcat gjermane erdhën dhe filluan luftimet në Kala dhe në Omlo Kjo nuk ishte hera e parë që çeta ndeshej me nazistët gjermanë.

Ishte një rast tjerër që çeta ishte vendosur në Kala dhe Omlo në bashkëpunim me Çetat e fshatrave të tjera të zonës. Ishim vendosur në pozicione. Urdhëri ishte të mos bëhej asnjë lëvizje. Sipas informatës që ishte do të vinte një autokolonë gjermane. Ishin katër makina. Makinat i lanë në xhade te shtëpitë e Meme. Trupat gjermane u nisën në këmbë drejt kalasë. Pasi u afruan shumë, u dha sinjali i sulmit. Gjermanët në këtë kohë u kapën në befasi dhe u thyen. Filloi ndjekja nga forcat e çetave deri në fushë nëpër rrepe. Në mbrëmje përfituan nga errësira dhe një pjesë e tyre u larguan. U kapën makinat me materiale. Në këto luftime të gjithë shokët u treguan luftarakë dhe te pa përmbajtur. Në veçanti u dallua Razip Gjoni dhe Nafiz Bezhani, të cilët u hodhën matanë urës dhe gati i vunë në rrethim gjermanët.

Çeta e Fterrës ka bërë dhe shumë aksione të tjera, duke filluar nga Qafa e Shethanasit, në breg të Borshit, në Omlo, deri në Qafë të Frashërit si dhe në Porto Palermo. Shuquri Sadiku, artilieri i talentuar e qëlloi autokolonën gjermane nga Porto Palermua në Llogora me artileri dhe e detyroi të kthehet mbrapsh

. Çeta e Fterrës mori pjesë dhe në luftimet në Qafë të Muzinës kundër autokolonës gjermane që vinte nga Greqia. Gjithashtu mori pjesë në luftimet që u zhvilluan në Sarandë, ku erdhën tre motoskafe me gjemanë nga Korfuzi. Atje u zhvilluan luftime dhe u zunë 16 robër. Motoskafet u detyruan të kthehen në Korfuz.

Çeta e Fterrës e ka filluar aktivitetin në vitin 1942. Në janar 1943, bashke me çeta të tjera, kreu aksionin e parë në Ixuar të Borshit kundër fashistëve italianë. Në këto luftime mbeti i vrarë dëshmori Fuat Mato, i cili ishte një revolucionar i kohës që i urrente fashistët dhe tradhëtarët.

Ishin kohë të vështira, mungonin ushqimet dhe sendet të tjera të domosdoshme, por populli i Fterrës ishte i bashkuar dhe i përballonte vështirësitë

Azem GJONI

Veteran

Nr.23 - dhjetor, 2000

KRIJIMTARIA -

PASURIA E ÇMUAR E FTERIOTËVE

Fterra që kur ka njohur veten, ka kënduar labërishte. Kanë kënduar burrat, kanë kënduar gratë. Edhe së toku, edhe më vete. Kënga labe bashkon. Por edhe vallja kërkon shokë. Njihet dhe vallja e burrave dhe vallja e grave, ashtu siç njihet dhe vallja e përzier, burra e gra. Tekstet e këngëve kryesisht janë bërë nga vetë fteriotët. Me vajtjet e ardhjet, me daljet jashtë fshatit e jashtë krahinës, janë marrë edhe këngë e valle nga të tjerët, veç gjithmonë këngë polifonike të Labërisë. Me tekstet kanë shprehur gëzimin e hidhërimin. Gëzimin - me këngë e valle. Hidhërimin - me vaj e lot. I kanë kënduar jetës, me të mirat e me hallet e saj.

Nuk e tepërojmë të themi një realitet të njohur: Shumica dërmuese e teksteve kanë qënë dhe janë të bëra nga fteriotë. Populli i Fterrës, edhe është llafosur, edhe ka biseduar me njëri-tjetrin me bejte, me vjersha, me këngë e humor në varagje, ( dhe me pak ironi e pak sarkazmë), me thënie të mënçura, me gjuhën e Ezopit, me fabulat plot nënkuptime. Nuk ka dasëm apo gëzim shoqëror, ku të mos jetë ngritur në çast një e disa këngë, ku njëri ia ka hedhur, e tjetri ia ka pritur, ku dasmorët apo pjesëmarrësit të mos kenë shkëmbyer urimet e shakatë nëpërmjet këngës së momentit. Nuk ka vdekje ku të mos ketë vajtim me ligje, të hartuara kryesisht nga gratë. Në vdekjet e rënda janë të shumta vajtimet me ligje dhe nga shoqëria e miqësia e familjes që rënkohet. Gjithashtu nuk ka ngjarje patriotike, të paktën në këta dy shekuj e këtej, deri tek Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare , nga ku trashëgojmë dhe fragmente vargjesh të ngritura e të kënduara në Fterrë, në ato kohëra. Nuk ka figurë patriotike nga Fterra që të mos I jetë ngritur një këngë apo të mos jenë futur për të, bie fjala, qoftë dhe dy vargje. Prandaj mund të themi se populli i Fterrës, ashtu si dhe disa fshatra të tjerë të Kurveleshit e Labërisë, është popull poet, popull-krijues, ku janë njohur jo pak vjershëtorë popullorë, vjershat e të cilëve janë dhe të grumbulluara e të botuara veçanërisht nga Instituti Popullor në Tiranë, apo të botuara në gazeta të ndryshme të kohës, herë me emra e më shumë herë pa emra, por me emrin "populli". Me këtë numer masiv krijuesisht popullorë në Fterrën tonë shpjegohet edhe fakti që vetëm pak kanë lënë më shumë se të tjerët krijimtari më të gjerë. Pothuajse çdo familje që ka bërë dasmën në Fterrë, nuk ka ngelur pa ngritur një këngë urimi për miqtë, për çiftin, për dhëndërrin apo për diçka tjetër. Nuk ka familje, kryesisht grua, që të mos ketë vajtuar me ligje, kur i ka vdekur burri apo, aqë më tepër, kur i ka vdekur një i afërt në moshë të re e të papritur. Fteriotit, ose i ka kënduar, ose i ka vajtuar zemra, por asnjëherë nuk kanë pushuar së shprehuri ndjenjat e emocionet e tij, në harmoni me syrin logjik të mendjes.

Tek kjo traditë e ka burimin dhe fakti, që nga fahati ynë ka dalë, përherë e në çdo periudhë, një numër jo i vogël krijuesish, qoftë shkencorë, qoftë letrarë, duke e ngritur këtë traditë fatlume në nivel të lartë krijimi.

Kjo traditë krijuese është gjë e bukur, që vazhdon edhe sot, dhe në Fterrë, dhe tek fteriotët tanë, kudo që janë. Edhe në detyrat apo punët që kanë bërë fteriotët tanë në zyrat e shtetit, dje apo sot, asnjëherë nuk kanë qënë as dogmatikë e as strikt, as të ngushtë e as sektarë, por gjithmonë të ekuilibruar në shoqëri, krijues të nderuar në punë dhe njerëz të dalluar për mirësi njerëzore, duke respektuar ligjet e shtetit e moralin e shoqërisë. Tek fteriotët është interesante, një psikologji karakteristike, që shprehet në një mençuri të tillë: "as në ballë, se të zë plumbi; as në fund, se të zë turpi". Kjo në fakt është psikologji e intelektualit, i njeriut pa ambicje politike dhe pa ligësi djallëzore, e njeriut që jeton e punon me djersën e tij, pa i rënë më qafë askujt, është psikologjia e njeriut që punon e krijon.

Fterioti është puro-fteriot, është puro-shqiptar, sepse e do Fterrën, e do Shqipërinë, sepse jo vetëm e do, por, në pozicionin e vet, përpiqet të bëjë a të krijojë dhe diçka, edhe për Fterrën, edhe për fteriotët, edhe për Shqipërinë, edhe për shqiptarët.

Fterioti, nga që është krijues e njeri me mendje femër, është njëherazi edhe puro-njeri, është puro-civil, sepse e do njeriun, i do njerëzit. Dhe jo vetëm kaq, por edhe e respekton njeriun, i respekton njerëzit, është dhe mirënjohës ndaj të mirës, është dhe mirëbërës ndaj të tjerëve. Fterioti, në se nuk bën dot të mira, të paktën të liga nuk bën. Ndodh kështu se ka dhe zemër, dhe logjikë. Në Fterrën tonë kemi gjetur shprehjen : o ti njeriu me mend, provoje në trupin tënd, si të dhëmb, ashtu më dhëmb.

Vini re se çfarë ndodh dhe sot e kësaj dite në Fterrën tonë, megjithëse atje kane ngelur pak njerëz të moshës aktive. U bë festa e 570 vjetorit të Fterrës. Çdo gjë kaloi shumë mirë. Nuk ndodhi asgjë e keqe, sado e vogël të ishte. E theksojmë këtë, po të kemi parasysh se në Fterrë ato ditë u mblodhën 700-800 vetë. Dhe tërë fshati gëzoi e këndoi. Për këngë u shqua veçanërisht grupi foklorik i fshatit, i organizuar dhe i drejtuar jo më nga një njeri i vetëm, por edhe nga Tenua, dhe nga Hasani, dhe nga më të rinjtë, Eduard Maçi e Arditi i Haskos. U kënduan disa këngë të reja. Gati i gjithë repertori, tekstet e këngëve, ishin vetëm të ngritura nga fteriotë. Dhe jo vetëm nga Tenua, i mirënjohur deri në Sarandë e Vlorë, apo nga dy vëllezërit, gjithashtu të mirënjohur Hasani e Shakua, por edhe nga Tomor Avreci, tek i cili, siç duket, shpërtheu në këtë festë damari i Isuf e Meleq Avrecit e deri tek vargjet, që u kënduan edhe nëpër darka e drekat e shtruara nëpër familje. Por edhe në Tiranë, një nxënëse në 8-vjeçare, Elira Elezi, vazhdon traditën krijuese në damarin krijues të Eleze, e cila herë pas here na dërgon vjersha për botim në gazetën "Fterra jonë" . Për botim presim dhe nga çdo fteriot tjetër, në Fterrë apo kudo qoftë, dhe i çdo moshe.

Le të lulëzojë më shumë, sot e mot, krijimtaria e fteriotëve tanë, dhe krijimtaria popullore, dhe krijimtaria shkencore, dhe ajo letrare e artistike.

Guro ZENELI

Nr.23 - dhjetor, 2000