- Djemtë e vajzat e ardhur nga emigracioni -

1.          
    E themi që në fillim, se festa në Fterrë doli më mirë nga sa mendohej. Pjesëmarrja ishte e madhe, madje mund ta themi goja plot, se kishte pjesëmarrës më shumë se pesë vjet më parë, ne vitin 1999. Vetëm makina të vogla, vetura kishin ardhur mbi 150. Gjithashtu këtë radhë kishin ardhur më shumë nga moshat e reja. Sundonte brezi i rinisë dhe mosha 30-50. Ajo që i gëzoi të gjithë ishte se kishin ardhur më shumë nga djemtë e vajzat që punojnë e jetojnë në Greqi. Kishin ardhur shumë nga Saranda. Edhe nga Tirana e Vlora nuk kishin ardhur pak. Këtë radhë kishin ardhur dhe jo pak miq nga Borshi, Kuçi e Çorraj, madje dhe një grup nga Himara, z. Dhimojani dhe Ylli Neranxi me shoqërinë e tyre. Një shoqëri e bukur kishte ardhur dhe nga Çorrajt, midis tyre dhe Isuf Alikaj, Kamber Skëndo e Lekë Koka me të tjerë. Në një tavolinë më tej pinin  e këndonin dhe një grup kuçjotësh. Edhe dy kryetarët e Kuçit na nderuan në drekën tonë. Madje na nderuan me pjesëmarrjen e tyre dhe rapsodët e mirënjohur Muhamet Tartari nga Vranishti, bashkë me birbilin e këngës, Arapin e mirënjohur dhe Tajarin nga Amonica, drejtori i shkollës. Vjersha që na dha Lefteri për Fterrën na gëzoi. Erdhi dhe deputeti, Sabit Broka, bashkë me kryetarin e Komunës Lukovë, Fitim Hizmo. Na nderoi me pjesëmarrjen e tij, Drejtori i mirëmbajtjes se rrugeve të rrethit Sarandë, Ilir Ristani. Ishte i pranishëm edhe fterjoti ynë, Berti Maçi, nenkryetar i Bashkisë Sarandë.

2.

    Safeti e Ismeti dërguan një përshëndetje të ngrohtë,se kuptohet, mosha bën punën e vet. Për Dilaverin ishte bërë merak gjithë fshati, se kishin marrë vesh q ë ishte sëmurë rëndë nga zemra. Por fati e desh të bëhet mirë, pavarësisht se ne festë nuk mundi të vijë. Kumtimi i tij "Progresi historik i Fterrës" u lexua, me sqarimin përkatës, dhe u dëgjua me vëmendje. Edhe kumtimi i Bardhylit: "Fterra rrezaton arsim e dituri" u dëgjua me interes, ashtu siç u dëgjua dhe kumtimi që mbajti Gëzim Dusha. Nga Vlora prisnim më shumë, por siç morëm vesh Naxhiu dhe Zekua kishin arsye. Ne i donim të ishin në Ixuar me ne. E rëndësishmë është që fterjotët të jenë mirë, kudo që të jenë, se nuk është e thënë dhe nuk munden të vijnë të gjithë. Ajo që na gëzoi më shumë ishte se djemtë dhe vajzat që kishin ardhur nga jashtë, kishe dëshirë dhe t'i takoje, dhe të bisedoje me ta dhe të bashkëpunoje me ta, deri për punët më të vogla të Fterrës. Edhe pastrimin para Muzeut, edhe pastrimin e burimit në Ixuar, edhe lyerjen e Lapidarit të dëshmorëve, edhe heqjen e barërave ne mure apo vendosjen e parrullave, e bëmë kryesisht me këta djem e vajza.

3. 

    Grupi polifonik i Fterrës, me gjithëse në fillim u ngrit me ca vështirësi, përsëri ata që e kanë mbajtur atë grup, ata e mbajtën dhe këtë radhë, me ndonjë "firo" të vogël, që nuk e dëmtoi. Sigurisht, organizator i grupit, si përherë ishte Teno Lona. Në qendër të grupit e të këngës u vu Ana Kofina. Është për t'u çmuar vlera që i jep këtij grupi Tomorr Avreci me  Taipin, si gjithmonë bashkë me Elidonin e mirë. Mihal Dhuli ishte një kthyes me grykë i këngës. Livani si përherë i gatshëm. Beniamini, i njohur dhe në një grup të shquar polifonik në Tiranë, këndon e nuk shpreh  lodhje. Bajamja tregon gatishmërinë e saj. Çajupi, bashkohet me inisiativën e tij, duke kënduar bukur këngën e njohur të grupit polifonik të Fterrës:

O Kurveleshi me halle,

Zëri yt ku s'u dëgjua...

Gastere Shkurti, një artiste profesioniste, na bëri shumë punë, dhe për organizimin, dhe për prezantimin, dhe për ison në këngë. Ja pra, bashkimi bën fuqinë. Dhe kënga jehoi. Dhe Fterra u kënaq, duke dëgjuar këngë frymëzuese, këngë të bukura polifonike.

4.

    Na ngeli në kujtesë angazhimi e qytetërimi i djemve e vajzave të ardhura nga jashte, të cilët dinin të çmonin punën, dinin të bënin çdo lloj pune, pa asnjë lloj "turpi". E jo vetëm kaq, por ata qëndronin shumë më lartë dhe në fjalën e kulturuar, dhe në veshjen e emancipuar, dhe në sjelljen e qytetëruar, dhe në edukatën njerëzore e shoqërore. Ata tashmë ishin qytetarë nga Fterra. Dhe Fterrës i dhanë hijeshi. Të tillë ishin shumë vajza e djem. Madje, të tillë ishin transformuar të gjithë ata qe kishin punuar e jetuar jashte në këto vite tranzicioni.

    -Kurbeti, - na tha Astrit Avreci, -  te jep dhe para, të bën dhe "njeri". Ne tani, këtu  kemi mall, por s'kemi më njerëz. Fterra ka mbetur me ne që kemi ngelë këtu.  Dhe Astriti ka të drejtë se vërtetë: "ne jemi, dhe këta kemi".

    - Fterrën, ftilloi më tej bisedën Astriti,,- po deshët ndihmojeni ju, në Tiranë e Sarandë dhe këta djemtë që janë në emigracion. Kështu, siç ndihmoni ju, është mirë të bëjnë të gjithë fterjotët, kudo që janë. Ndryshe...

5.

    Këtë "ndryshe..." me tri pika retiçense, e ndjeva dhe unë. Ndjeva se më rrethonin dy "botë". Ajo që pata zili e më bëri për vete, ishte "bota" e të ardhurve nga jashtë. Madje më tërhoqi vëmendjen dhe Lirimi, që kishte ardhur nga Amerika. Të bisedoje me Lirimin jo vetëm çmalleshe, por ndjeje dhe kënaqësi. Unë Lirimin e kam njohur herët. Puna në Tiranë më lidhi me të, kur ai ishte drejtor në kombinatin poligrafik Tiranë, ku shtypeshin gazetat e revistat. Por tani ndjeva se kisha nje Lirim "tjetër", dhe  kur më mori ne telefon, dhe kur bisedova me të nga afër. Ishte bërë më i kujdeshëm, dhe në të folur, dhe në sjellje, dhe në falënderim. Një sjellje qytetare pashë te Graniti i ardhur nga Roma, së bashku me Margaritën e Jashën polake, që rrezatonin  fisnikëri. Të gëzonte shpirti, kur shikoje që në Fterrë, në lokalin te Sherifi apo te Profiti, rinia këndonte e hidhte valle deri në mesnatë, që të krijonte përshtypjen sikur ishe te një disko në natyrë. Fterra ishte mbushur me rini, me djem e vajza, madje dhe burra e gra, të civilizuar e të qytetëruar, që të dukej se ishe në Romë apo në Athinë, ku për tri-katër netë që i pashë, asnjë nuk krijoi ndonjë shqetësim social në këto mjedise. Ata ishin fterjotë në Fterrë, por arsyetimi i tyre ishte si në qytetet e zhvilluara të botës së zhvilluar. Ata dinin të silleshin, dinin të respektonin, dinin të bisedonin si qytetarë modernë, por dinin dhe të këndonin e të kërcenin bukur.

     Këtë qytetërim  e "preka" dhe në takime e biseda që pata me fterjotë të tjerë që kishin ardhur për festën. Kë të përmend më parë? Vilson Kofinën apo LameMehmetin,  Mihal Dhulin apo Ivan Rukën me Majlindën, që unë e pandeha "studente" e shkuar studentes apo Koçon e Delo Zhupën me të tjerë. Të tillë ishin të gjithë të "ardhurit".   Ishin "afër" tyre e gati si ata, dhe jo pak djem e vajza fterjotë që ishin "të dalë". Nuk thonë kot është më i ditur "i daluri" se sa "i mësuari". Si këta ishin dhe katër punëtorët që punuan me dëshirë e vullnet për gati një muaj në mirëmbajtjen dhe rregullimin "kapital" të rrugës Borsh-Fterrë. Nuk ke ç'thua as për Taipin e Hakanin, as për Tomorrin e Kimetin, aq më tepër për Shuaipin që ishte teknik-zbatues për punën në këtë rrugë i cili, në bisedën e tij në Sarandë, na tha se, për punën në këtë xhade, do ta forcojë më shumë kontrollin, veçanërisht për hapjen e kanaleve anësore.
    - Rruga mba dhe bie njerëzit këtu, se ja tek është Borshi e Saranda. Tani nuk është larg as Athina,-na thotë Hamza Mehmeti.  Ndaj, Hamzai, i kënaqur nga djemtë e Fterrës, gjatë gjithë jetës së tij, u shpreh me gjithë shpirt: Djemtë e Fterrës bifshin dhe në gurë !    Une shtova si me shaka: po dhe vajzat, xha Hamza ! Se  ja kur degjova Anën duke kënduar ...

6.
    Kur të dëgjova ty Ana duke kënduar, më erdhi në kujtesë mënçuria "si goja-zemra". Këtë e ndjeva dhe nësytë e tu, se sytë janë pasqyrë e shpirtit të njeriut. Zoti, siç duket, të  gatoi me nge e me dëshirë. Të dha shpirtin e pastër, të dha bukurinë e hijeshinë, të dha zërin e birbilit. Dhe i tha Fterrës: Ja ku e ke, me të gjitha të mirat. Dhe si e tillë, ti u tregove e gatshme për të kënduar për Fterrën e fterjotët. Ndaj kur këndoje në festën e Fterrës, të qeshte syri, të gufonte gjoksi, të gëzonte zemra dhe tërë qënia jote ëngjëllore. Kur këndoje, moj Ana, dukeshe sikur kishte zbritur hëna nga prapa malit dhe birbili kishte dalë nga pylli i gjelbër për të derdhur zërin e bukur në shpirtin e fterjotëve të dëshiruar për ta  bijë të bekuar, që bën birbilin ta dëgjojë, që bën lumin të ndalojë, që bën shkëmbin të jehojë, që bën njeriun ta shijojë.  Faleminderit Ana! Dhe jo vetëm ty. Por faleminderit dhe Nënës që të lindi, Fajkasë që mbetet si fajkua dhe Babait tënd Reshatit, që të ka merak më shumë se veten e tij, që don të të ruaj si ëngjëllore e kofinajve, madje pse jo dhe e Fterrës mbarë. Por unë do të falënderoja dhe Sabriun, bashkëshortin tënd, skraparliun e mirë, që u tregua tamam:  "Dhëndërri i mirë, djalë i parë i shtëpisë", por që në këtë rast, ai u suall si djalë Fterre, nga ata të mirët.  Unë e ndjeva se ishte i tillë që në fjalët e para të tij, që në gatishmërinë dhe gëzimin që ai shprehu që Ana e tij, por dhe Ana jonë, të këndonte në Fterrë e për Fterrën. Ndaj dhe më gëzoi shumë. Se i miri njihet, qoftë dhe në një rast të vetëm. Se  dhe njeriu është si vera e mirë, që njihet me ta vënë në buzë. Kështu e njoha dhe unë dhëndërrin e Reshatit dhe të Fajkasë, bashkëshortin e Anës, bijës së këngës së Fterrës, që ka ligjëruar deri në festivale kombetare të Shqipërisë.  Edhe unë kisha ëndërr ta shijoja nga afër atë këngë që dilte nga shpirti yt aq i dlirë. Rrofsh moj Ana, që gëzove dhe burimin e Ixorit e që ngjalle dhe shpirtin e fterjotëve në gjumin e parajsës. Talenti, kur është për së mbari, siç je ti moj Ana, nuk ka të çmuar.

    Është merita jote që në atë festë, jo vetëm u ngrit grupi, por që dhe u bashkuan me zërin tënd zërat e tjerë të grupit polifonik, kur ndonjë "zë i njohur" i këtij grupi nuk dëshironte të këndonte as grupi në atë ditë feste. Është për të ardhur keq. Por ja që ka dhe kështu. Por ti, moj Ana, u ngjite lart, shumë lart, se bëre të fitojë e mira, e të mundet e liga. Edhe për këtë, jo vetëm unë, por kam mendimin, se të gjithë ata që të dëgjuan atë ditë të 28 gushtit 2004, të falënderojnë, të përgëzojnë e të urojnë. Dhe jo vetëm kaq, por unë me gjithë shpirt të jam mirënjohës që shfaqe, dhe në këtë rast, vlerat e tua të çmuara. Ndaj dhe më frymëzove për të shkruar fare pak për ty moj Ana, qe je stoli për Fterrën tonë dhe nuk ke nevojë të stolisesh më shumë as nga unë e as nga askush. 

7.

    Sigurisht dhe një dasmë që bëhet, ka telashet e veta. Madje, shpesh ndodh që  mbasi mbaron shfaqen dhe pakënaqësi. Ka dhe llafe, që opinioni i shëndoshë i konsideron "llafe grashë", (kupto këtu ato pak gra që merren me"llafe"). Por, edhe në festa gjëndet ndonjë "tip" i vështirë që për një "limon" do të prishë një "festë", pavarësisht se as dasma nuk prishet për një limon", dhe as festa nuk prishet qoftë dhe nga një "njësh i shtrëmbër". Se "njëshi i shtrëmbër" është zero e fil. Ndërsa komuniteti, bashkësia është shumë, është gjithëçka. Ndaj dhe  "njëshi i shtrëmbër" mërzit veten, se bashkësisë nuk ka ç'i bën.

     Disa djem bënë dhe një sugjërim miqësor. Shërbimi në lokale mund t'i japë më shumë kënaqësi cilitdo që vjen në këtë apo atë lokal. Vërtetë lokali është privat, por shërbimi është publik, dhe lokali funksionon në sajë të klientit. Koncepti: pronë është  private, por shërbimi ndaj publikut është detyrim: dhe zakonor, dhe moral, dhe demokratik e njerëzor, dhe ligjor. Ndaj dhe pronarët përsëmbari shkruajnë me të mëdha dhe kërkojnë të respektohet idea: Klienti është "mbreti"im! Apo: Klienti është "bosi" im ! Prandaj kamarjeri e ka për detyrë që klientit t'i dhurojë dhe "vetulla", dhe "petulla". Madje një djalë fterjot, që punonte në lokal në Athinë, shtoi se dhe veshja e tyre duhet të jetë profesionale, aqë më tepër në ditë feste.

    Këto dy sugjerime miqësore, ndofta nuk janë kryesore, por ama janë tregues që flasin  për kulturën e Fterrës dhe të pak fterjotëve. Sepse çdo gjë, deri dhe sjellja në rrugë e paraqitja sa më e bukur e fshatit dhe çdoindividi, i jep vendlindjes sonë më shumë nder e dinjitet njerëzor. Pavarësiht nga ky ose ai "sugjerim", apo nga ndonjë "shkëmbim fjalësh" që shkakton konkurenca ndërmjet "tregtarëve" për fitim, Fterra jonë në këtë Festë gëzoi dhe gurët e varresë. Fterjotët erdhën me gëzim dhe u larguan të kënaqur nga vendlindja e tyre. Me vete morën mënçuri fterjote, morën mesazhin e këngës së bukur, që jehoi deri lart për mbi mal dhe fshat e fqinjë,... në Sarandë, Vlorë e Tiranë e te bijtë fterjotë nëpër botë. Bukurinë dhe kënaqësinë e kësaj feste ata, dhe do ta shpërndajnë, dhe do ta ruajnë atje ku janë, në Greqi, në Itali, në SHBA e Kanada,a...gjetkë, për ta gjallëruar e freskuar përsëri pas pesë vjetësh.

     Ndaj  urojmë: Mirupafshim pas 5 vjetësh, të shtunën e fundit të gushtit 2009 !

                                                                                                                Guro Zeneli

Nr. 41 – tetor 2004

Lidhjet me Fterrën dhe me njëri-tjetrin,  nevojë shpirtërore e

materiale, për sot  e për mot

Le të kthejmë mendimin te të parët tanë, duke kujtuar, për një çast, secili njerëzit e vet në kurbe t- vite të shkuara apo në emigracion-këto vite. A ka ndonje fterjot që ka ikur dhe "ka hedhur gurin pas"?. Përkundrazi, në të gjitha kohët, dhe kur fterjotë shkuan në kurbet, dhe kur shkuan pas nëpunësisë, civile e ushtarake, dhe tani në emigracion, përsëri "shpirti i Fterrës" së përbashkët na ka ndjekur pas. Është kjo arsyeja, që në Fterrë, një nga bijtë e këtij fshati, ka sjellë sot librin me titullin kuptimplot: "Ne të lam, po ti s'na le,/ Se Ti vjen, ku vemi ne".

Duke biseduar me fterjotë të moçëm, duke studjuar Historikun e Fterrës e gazetën "Fterra jonë", duke njohur, sa ka qënë e mundur jetën e bijve tanë në emigracion dhe veprimtarinë e Komunitetit fterjot, arrin lehtë në gjykimin, se fterjotët në tërë historinë e njohur, përherë kanë ndjerë dhe kanë mbajtur lidhje të forta me Fterrën dhe me njëri-tjetrin. Madje kemi bërë "fterjote" dhe nuset tona, dhe dhëndurrët tanë, sipas mënçurisë: "Nusja emirë bëhet bijë e parë e fshatit", ndërsa "dhëndërri i mirë bëhet djalë i parë i shtëpisë". Njëherazi, kemi bërë dhe simpatizantë e miq, gati nga çdo krahinë e Shqipërisë e deri nëpër botë, nga etni e fe të ndryshme, jashtë komplekseve tradicionale.  Pra, duke e parë këtë problem në këto dy shekujt e fundit, (shekulli i 19-të dhe 20-të), del se fterjotë, që kanë shkuar në Turqi apo Selanik, në Europë e deri në Sh.B.A. e Kanada, i kanë mbajtur lidhjet  me Fterrën dhe me njëri-tjetrin. Këtë e vërejmë kënaqshëm, edhe sot te fëmijtë tanë.

Duke i vëzhguar këto lidhje, historikisht e aktualisht, del se: Së pari, se lidhja me Fterrën është dashuri shpirtërore, është dashuria për vendlindjen, si atribut individual për çdo fterjot, i shprehur: në mall e derte, në bejte e vajtime e deri në krijimtarinë letrare e artistike, në krijimtarinë shkencore, arkeologji e drejtësi, në median e shkruar e në emisione televizive dhe deri: poezi e libra, kushtuar Fterrës e fterjotëve. Cili fterjot erdhi në Fterrë e nuk u gjallërua e nuk u pushtua nga ndjesi të veçanta? Një fterjot i dalur nëpër botë, në një bisedë të lirë në Tiranë, na dha këtë ide: Në Evropë kam shkuar,/ N'Amerikë kam fjetur,/ Por vend më të dashur,/ Nga Fterra, s'kam gjetur./   Njëherazi, kjo lidhje është shprehur dhe në mbështetjen e në solidaritetin  shoqëror për njëri-tjetrin, për bijtë e Fterrës e të fterjotëve, kryesisht për shkollim e kulturë, për nëpunësi e për profesione apo zanate të ndryshme. Fterjoti nuk është kursyer për të bërë mirë, me aq sa ka patur në dorë, cilitdo, aq më tepër fterjotit jashtë Qafave të fshatit.

Së dyti, janë lidhje ekonomike të shprehura në anën materiale, edhe duke marrë, por edhe duke dhënë diçka për Fterrën. Kështu, bie fjala, fterjoti ka marrë nga vendlindja, një kavanoz me mjaltë a një shishe me ujë Ixori, një varg me çepele a një bukfiqe, një shishe vaj ulliri a një "kokakola" me raki me aromë rrushi amerikan, apo dhe pak mish të pjekur fterre apo patate e qepë të ëmbla nga koshtrat tona.  Gjithashtu, ftetrjoti dhe ka prurë diçka nga vetja e nga mundi i tij në Fterrë. Kështu, ka sjellë jo vetëm civilizim, por dhe ndihmë ekonomike për familjen dhe kontribut  për Fterrën. Të tilla punë kanë bërë kurbetlinjtë në Stamboll, nga mezi i dytë i shekullit 19-të, Isa Hizmo me të tjerë, duke nxitur idenë: çdo derë një djalë në kurbet, por dhe duke dhënë ndihmë për rregullimin dhe ndërtimin e kalldrëmeve në lagjet e fshatit Fterrë, të cilët, sipas traditës, i ndërtuan me duart e tyre ustallarët fterjotë, që janë mirëmbajtur deri vonë, por që në këto vitet e fundit, për fat të keq, janë duke u parë me "syrin e njerkës".

Eshte e vyer ndihma para dy shekuj për ndërtimin e Xhamisë-mejtep; për shkollën fillore e për xhaden Kuç-Fterrë në vitet '20-30-të; për telefoninë me Kuçin në vitet '30-'40-të e me Borshin në vitet '60-të; për ndërtimin e Hidrocentralit në Fterrë ne 1956-tën e për shkollën 8-vjeçare dhe ujësjellësin në vitet 60-'70-te; për rregullimin e mirëmbajtjen e xhades, nga ana e Borshit e Kuçit; por dhe për ndërtimin e godinës dhe Muzeut për Fterrën, në vitin '70-të-'80-të, e të tjera punë, që janë bërë në dobi të Fterrës. Një shëmbull i freskët i viteve të fundit, është dhe rregullimi e mirëmbajtja e varrezave të Fterrës, duke dhënë çdo fterjot, një kontribut modest financiar. Në këtë kuadër bëjmë apel për më shumë kontribut për vendlindjen tonë e të të parëve tanë.

     Është obligim i përbashkët ringritja e Muzeut të Fterrës, rregullimi dhe sistemimi me projekt i Ixorit,
si qendër e Fterrës, ripërtëritja e ujësjellësit me ujët e Ngurrëzës e ndofta dhe rikompozimi i Lapidarit
të dëshmorëve të Fterrës sonë. Realizimi i këtyre detyrimeve kërkon mbështetjen kryesisht të iniciativës së lirë private, por dhe asaj komunitare. Detyrëmadhore për komunitetin fterjot është mirëmbajtja, madje deri  asfaltimi i 10 km rrugë, nga Ixori ynë, këtu ku jemi, e deri në Qafën e Kalasë së Borshit, që është në dobi të vetë egzistencës së Fterrës sonë, të cilën të gjithë e duam shumë, deri dhe me tepërim.

Lidhja me Fterrën e me njëri-tjetrin është jo vetëm tradite e kultivuar, por mund të cilësohet dhe si trashgimni genetike, që vërteton se dhe geni fterjot i përket genit shqiptar, i cili nuk u shua, as nën sundimin shekullor nga Perandoria Romake e as deri te sundimi otoman 500 vjeçar, madje as te arbëreshët e Italisë e as te arvanitasit e Greqisë, kur Amerika e Jugut në më pak se 200 vjet, humbi etnine dhe gjuhën e vet, duke u konvertuar në "Amerikën Latine". Kujtojmë këtu dhe shëmbullin e Fiqret Fterrës,që megjithse i rritur në Tiranë dhe i ikur në Amerike në djalëri që në 1943, pa ardhur asnjëherë në Fterrë, kur vdiq në 1997 në Nju Xhersi, la amanetin që hirin e trupit t'ia sillnin e t'ia hidhnin në detin pranë Borshit, amanet ia plotesoi Gruaja e tij, amerikania Kostancë, me dy femijtë e tij, 5 vjetë më parë. Pra, lidhjet e fterjotëve me njëri-tjetrin e kanë bazën dhe te instikti i dashurisë për njëriun tënd, e kanë burimin dhe te qumështi i nënave fterjote, dhe tek edukatafamiljare dhe e vendlindjes, dhe te mjedisi i Fterrës.

Së treti, janë lidhje shoqërore e miqësore të fterjotëve që janë shtrirë dhe në fshat e fqinjë, me shokë e miq nga krahina e nga treva shqiptare, madje dhe me të huaj, deri dhe në jo pak martesa të reja, që janë bërë këto vitet e fundit dhe në Itali e Greqi, Amerikë e Kanada, apo gjetkë.  Prandaj, tradita e lidhjes me Fterrën dhe me njëri-tjetrin është e nevojshme, jo vetëm të njihet, por dhe të ruhet e të zhvillohet  për të mos "u tkurrur" më tej, që mund të çojë deri në braktisjen e Fterrës sonë "lule xheneti", siç e kanë quajtur të parët tanë, sepse ka vlera njerëzore e natyrore, kavlera historike arsimore- kulturore, ka vlera të mirësisë e të virtytit, ka vlera të punës e te jetës.

Fterra është vend me bukuri ekzotike e me natyre pjellore, me njerëz që shquhen për urtësi e mirësi. Mirpo, në kushtet e demokracisë, duhet njohur dhe vlera turistike e Fterrës, si  përparësi për kthimin e saj në një pikë turistike të çmuar. Kjo sepse Fterra mund të bëhet pikë turistike pranverore e verore, madje dhe për vjeshtën e parë. Dhe ja pse. Në pranverë ringjallet jeta, kur "prilli mbush çeturët" e "maji njom dhe gurët". Në verë, kur dhe buzë detit të zë vapa, këtu nuk ndjen pikë djerse. Edhe vjeshta e parë, këtu është e artë dhe e kamur. Në këtë periferi, dhe në dimër ka një klimë normale, që nuk i njeh temperaturat ekstreme.    Pra, Fterra ka një pozicion komod. Ka ujë burimi të lehtë. Nga lart vjen era e malit, që të freskon ballin. Nga lugina vjen era e detit ngarkuar me avuj uji. Nga lumi  vjen freskia e vesës. Këtu dhe toka, si një organizëm i gjallë, me kullotat e saj speciale u jep një shije të veçantë dhe qumështit, djathit e mishit të qëngjit e të kecit, ashtu siç kanë nostimë dhe frutat e perimet, vaji i ullirit e rakia e , fiku perdhikul dhe arra që thyhet me dorë, patatja e qepa me qepujkën etj. Këtu kultivohet dhe bleta., mjalti i të cilës është kurativ për disa sëmundje. Mjeku Peti Zeneli, në vëzhgimet e tij, ka arritur në gjykimin se në këtë klimë nuk ka as dhimbje koke e as sëmundje zemre, këtu nuk ka as të dhjamosur e as diabetik, përveç sëmundje stomaku për mungesë regjimi.

Në kushtet e demokracisë globale, kur në sajë të komunikimit elektronik e lëvizjes së shpejtë të njerëzve ka ndryshuar dhe ligji i hapësirës dhe ikohës, në dobi të qytetërimit, problemi është të ndryshojmë dhe mentalitetin tonë të jetesës për të punuar, jo vetëm me dashuri platonike për Fterrën, por të mendojmë, dhe individualisht dhe si komunitet, se çfarë mund të realizohet për ta kthyer Fterrën në një pikë turistike të çmuar, krahas Borshit që kemi pranë, sepse dhe Fterra, edhe zyrtarisht e administrativisht, hyn në zonë turistike, si pjese përbërëse e Komunës Lukovë.  Dhe kur arrijme në këtë përfundim, bazohemi dhe në përvojën e fshatrave nëpër Botë, që i kanë kthyer në qendra urbane, duke ndërtuar vila e duke i transformuar në vende pune e çlodhëse. Në zona të ndryshme rurale dhe atje ku ka pak banorë, madje dhe atje ku nuk ka banorë, shkojnë nga qyteti në periferi, siç i konsiderojnë ata ish-fshatrat, dhe kryejnë punë bujqësore e shërbime të tjera. Një shëmbull të tillë e kemi edhe tek një numur fterjotësh që jetojnë e punojnë në Sarandë, por që vijnë herë pas here në periudha të ndryshme të vitit, si për të punuarkoshtrat e tyre, dhe për të ndënjur këtu me ditë a me muaj, se në këtë klime e këtë mjedis, të zgjatet dhe jeta.

Tregues i mirë dhe shpresëdhënës është dhe fakti që disa fterjotë, jo vetëm kanë filluar të mendojnë, por dhe kanë filluar të rregullojnë shtëpitë ekzistuese, por dhe të ndërtojnë shtëpi me kerkesat e kohës së sotme. Këtë po e shikojmë, sidomos te ata fterjotë që merren me aktivitet privat, që janë duke menduar e projektuar ndërtimin e shtepive të tyre të reja për të ardhur me pushime dimërore a verore, apo në vjeshtë e në pranverë, sipas mundësive. Kështu, mendojmë se Fterra jonë do të kthehet një qëndër turistike edhe për të huaj, edhe për miq e shokë të fterjotëve nga shumë anë, deri nga bota ku janë e ku punojnë. Eshtë shëmbull i bukur, që me nxitjen e Ismet Elezit erdhi në Fterrë një ekip studjuesish nga universiteti i Gracës në Austri, që për tri javë bënë studimin social-kulturor për Fterrën tonë, që e kanë botuar dhe në një libër shkencor të atij universiteti. Është frymëzuese dëshira e publicistit Fatos Lubonja, djali i Liri Fterrës, që kërkon të ketë një shtëpi në Fterrën tonë, ku të vijnë e të banojnë për një kohë të caktuar edhe poetë e krijues të tjerë, se Fterra jonë është dhe vënd frymëzues, edhe me natyrë ekzotike,  edhe me histori e kulturë, edhe me bij të shquar të saj.

Për gjithë sa theksuam, gjykojmë se, për më tepër në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë, janë të gjitha mundësitë për të ruajtur e forcuar lidhjet me vendlindjen  tonë dhe të të parëve tanë, duke gjallëruar dhe riorganizuar Komunitetin fterjot, këtu e në Tiranë, duke u organizuar dhe në emigracion, sidomos komuniteti fterjot në Greqi, ashtu si kudo ku ka bashkësi fterjotësh, duke zgjeruar e forcuar lidhjet me Fterrën dhe me njëri-tjterin, bashkëpunimin midis nesh, duke parë gjithnjë ato që na bashkojnë për ta bërë Fterrën tonë, ashtu siç e duam të gjithë. Se në Fterrë, ashtu siç na tha një profesor, Jakupi, mund të jetosh si zotni, edhe duke qënë bari, edhe duke   qënë bletrritës.  Ju faleminderit.   

                                      Punuar, në bashkëpunim Gëzim Dusha, Jashik Maçi, Guro Zeneli.

Nr. 41 – tetor 2004

Në promovimi i librit "Ne të lam, po i s'na le,..."

- takim miqsh e shokësh të hershëm e të sotëm -
 

Në paraditen e të dielës së parë të muajit tetor 2004, në ambjentet e hotel "Dajtit" Tiranë, u bë promovimi i librit, "Ne të lam, po Ti s'na le,...", e autorit Guro Zeneli.

Morën pjesë shumë miq e shokë dhe fterjotë. Nderuan me pjesëmarrjen e tyre: Kryetari i Grupit Parlamentar të PSSH-së Gramoz Ruçi, Ministri i Transporteve, Spartak Poçi, dhe deputetët: Ylli Bufi, Robert Çeku, Bardhyl Agasi, Ilir Zela, Sali Shehu, Flamur Hoxha, Ardian Myslimi,e tjerë,Inspektorja e Lartë, Fatmira Laska, Artistja me emër, Irini Qirjako, e tjerë. Një atmosferë të gëzueshmë i dhanë takimit miqtë e hershëm: Agim Mero, Piro Andoni, Jorgo Melica, Nasho Jorgaqi, Liri Lubonja, Luan Dibra, Zef Gurakuqi, Spiro Dede, Spiro Çavo, Liri Gjoliku, Fatmir Toçi, Burim Husi, Neshat Tozaj, Edi Mazi, Kastriot Çaushi, Avdulla Kënaçi, Ilir Buçpapa, Nebi Duro, etj. Dhe fterjotët, Safet Memi, Ismet e Besim Elezi, Dilaver Shkurti, Lutfi Dusha, Jakup Mato,e të tjerë e të tjerë.

Pasi autori falenderoi pjesëmarrësit dhe prezantoi përmbajtjen e librit, duke dhënë motivin e botimit të tij, me mesazhin kuptimplotë të filozofisë qytetare që mëson se: Sado që të bësh për Vendlindjen, prapë ke bërë pak", ashtu si: "Sado që të bësh për Nënën, përsëri je borxhli", autori dhuroi me autograf 160 libra për të gjithë miqtë dhe shokët e pranishëm.

Promovimi i librit shërbeu që, autori dhe miqtë e jetës së tij, të takojnë  me nostalgji njeri - tjetrin.
 

Takimi ishte i ngrohtë dhe miqësor.  

Koktejl vazhdoi për një orë.

Aktivitetin e pasqyroi RTSH-ja në kronikën e lajmeve të ditës.

Meritën e kanë vlerat e vendlindjes sonë

Mirëseardhët!

Ju faleminderit, emër për emër, për pjesëmarrjen tuaj në këtë promovim, të librit: "Ne të lam, po Ti s'na le, se Ti vjen, ku vemi ne,.."

Ardhja juaj sot këtu, me jep privilegj dhe nder që të ndodhem midis shokësh e miq të jetës sime, duke më shkaktuar emocion dhe ndjesi te veçantë, duke më lënëgjurmë dominante në kujtesën time. Se  miku, është si vera, e cila sa më e vjetër të jetë, aq më e këndshme është, ashtu si dhe një dokument, sa më i lashte të jetë, aq më shumë vlerë ka. Kështu është dhe me ju miqtë e mi, që sa më të hershëm jini, aq më të dashur e më fisnik, jini bërë në sytë e mi.

Këtë libër ia kam kushtuar vendlindjes, sepse vendlindja është ajo "copë tokë e dashur", që njeriu, me gjithë se e lë, për njerën apo tjetrën arsye, ajo nuk të lë, por të ndjek e të vjen, atje ku jeton e punon;  dhe: Sado që të bësh për Vendlindjen, prapë ke bërë pak, ashtu si : Sado që të bësh për Nënën, përsëri je borxhli ndaj saj. Ky mesazh përshkon tërë librin, që nga pjesa e parë, memorja, dhe deri në skicat, meditimet, portretet e intervistat, reportazhet e kumtimet për vëndlindjen, si një copë vend i pasur: me histori e kulturë, me mënçuri popullore dhe dije intelektuale, kushtuar vlerave të Fterrës dhe veprimtarisë së çmuar të jo pak fterjotëve të shquar, në krah e midis Kurveleshit dhe Bregdetit, në pozicionin: Fterra-Labëri, Fterra - Rivierë, në përbërjen e Komunës Lukovë. 

Njëherazi, duke shkruar pozitivisht, jam përpjekur, që në faqet e këtij libri, të jap mirësinë e solidaritetin e fterjotëve, me njeri-tjetrin, me fshatrat e me krahinën për rreth, por dhe me shoqërine e miqësinë e fterjotëve me sarandjotë e vlonjatë, me tiranas e shkodranë e deri në treva të tjera, madje dhe në Athinë e Romë, në Nju Jork e Montreal, e gjetkë. Baze e kësaj lidhje, me njeri-tjerin dhe me të
tjerët, historikisht e aktualisht, është kultura e toleranca e fterjotëve të mirë, që shikojne te njeri-tjetri ato që bashkojne e jo ato që ndajne. Mbi këtë traditë progresive, janë ftuar dhe sot këtu, shokë e miq, jashtë komplekseve të ndryshme, duke e parë njeri-tjetrin, sy më sy, si njerëz, si shok e si miq, si civilë e si qytetarë.

Brumi i këtij libri është urtësia dhe trimëria e kësaj zone, solidariteti historik i saj, i shprehur me mënçuri, bie fjala, në vargje të tilla si: Kaonë jemi të gjithë,/ Nga një farë e nga një fis,/ Po, që në
kohën e Turqisë,/ Në zonën e Labërisë,/ U ndamë e u bëmë dish,/ Në xhami edhe në qish. Këto janë vargje që i përkasin kohës kur u bë dasia fetare, para e gjatë shekullit të 17-të, ku populli vazhdoi të këndojë: Që në Gumenicë e lart,/ Himarë i thonë çdo fshat,/ E nisim me Bregdenë,/ E shkojmë në Tepelënë,/Vemi-kufi me Delvinë,/Në Dragji(Tragjas) e gjer Kaninë..  Shëmbull i kësaj historie është dhe Maro Kondia, "Bijë Fterre, nuse Çorre,/ Djalin më të mirë more,/ Po ç'e do që s'e gëzove,/ Nga shkëmbinjtë u lëshove,/ Turqit prapa ç'i more,/ ..."si një legjendë reale që është krenari e përbashkët e komunitetit fterjot e çorrjot.  "Mielli" dhe "vaji" i këtij libri janë: Lazo Kofina i parë, këshilltar e sekretar i Gjolek Labit me shokë, gjatë Kryengritjes kundër Tanzimatit, 1830-1850, kur për të u thurën vargjet: "O more Lazo Kofina, s'pranove lule e sqima..,"i cili nuk iu përul në asnjë moment sundimit otoman. Janë unikale në këtë zonë vargjet: S'na ndau dot as  shejtani,/ As turku, as grekomani,/ As ungjilli e as kurani. Një "brumë gruri" ishte rilindasi, "Isa Hizmo, mëndjeholli, që fterjotë Stamboll i mori,.." me idenë:"çdo derë, një djalë në kurbet", duke i ndihmuar jo pak djem të bëhen  hoxhë e kadi. Brumë i veçantë ne vitet '20te, ka qënë për Fterrën, avokati "O Xhafer Shehu me nam,/  Me mendje si evropian,/,  Kërkon liri për vatan,/.. Fterra ka qënë e përmendur në zonën e Labërisë si fshat "80-shtepi-100 hoxhë", hoxhët që u bënë mësuesit e parë të gjuhës shqipe, nëpër  zonë në Vlorë-Gjirokastër-Delvinë. Një tjetër brumë diturie ka qënë në vitet '40-të mësuesi e komisari "Hiqmet Dusha me vlerë,/ Buza-gaz që kur kish lerë,...", që ra heroikisht  më 30 gusht 1943, për çlirimin e Libohovës.

Në Fterrën tonë, me 100-120 shtëpi, në shekullin e 20-të, kryesisht në vite 1950-2000, u shqua brumi i 10 profesorëve, dhe i mbi 300 bijve e bijave që kanë mbaruar shkolla të larta, brenda dhe jashtë Shqipërisë. Është kuptimplote kenga:" O portat e gurta,/ Ç'burra kini nxjerrë,/ Mbi 100 mësuesa, / Dije kanë mbjellë,.../ , dy prej të cilëve, Lame Xhama e Xhevdet Kofina, janë "Mësues të popullit".

Meritën për këtë libër e ka në radhë të parë Fterra jonë, me pasuri shpirtërore e mendore, gjatë tërëhistorisë së njohur të saj. E them ketë sepse, "di dhe halla të bëjë petulla, por kur nuk ka miell e vaj", s'ka ç'bën. Ndërsa Fterra jonë, për fatin e mirë të saj, ka dhe "miell farinë" , ka dhe "vaj ulliri, ka dhe voshtinë mjalti, ndaj ka dhe "petulla" dhe "vetulla". Ndërsa unë hodha, herë ujë nga burimi i Ixorit e herë nga burimi i Ngurrëzës, duke gatuar me dashuri këtë libër, të cilin shpresoj që t'ju shijojë sado pak. I kanë rritur vlerën këtij libri fterjotë e mirë e të ditur, të cilat janë personazhe të civilizuar e të kulturuar, si ata që janë në punë të thjeshta e deri ata që janë ngjitur në nivele të larta arsimore e kulturore, artistike e shkencore, madje deri te Njeriu Ndërkombëtar, siç është midis nesh, profesori i çmuar, Ismet Elezi ynë, dhe të tjerë e të tjerë.

Tablloja, qe jepet në këtë libër, është shkruar me dashuri e me mall. Por ama, siç dihet, kur diçka shkruhet me dashuri e me mall, atëherë falet dhe ndonjë qejfmbetje, falet dhe ndonjë vërejtje apomendim "ndryshe", ashtu siç falen dhe gabimet  teknike-gjuhësore, që mund t'i kenë shpëtuar ekipit botues.

Njëherazi, dëshiroj t'ju them shokëve e miqve që janë të pranishëm, se për të shkruar këtë libër, mua më ka frymëzuar historia dhe kultura e krahinës Kurvelesh e Bregdet, pjesë organike e të  cilës është dhe Fterra jonë. Frymëzim i përhershëm për të shkruar këtë libër ka qënë përhere, lexuesja e parë kritike dhe redaktorja, Kanua ime.Gjëj rastin të falënderoj mikun tim të shquar, dropu llitin e mrekullueshëm, intelektualin pa komplekse, Arqile Garon, që mundësoi botimin e këtij libri, së bashku me z.Vangjel Tavo dhe çiftin simpatik, Dashamir e Aida, në shtypshkronjën "Kumi" Tiranë.

Edhe njëherë ju falënderoj të gjithëve, sepse ju të gjithë jini njerëz të çmuar. Ju jam mirënjohës për miqësinë tuaj. Dhe tani, së bashku me familjen, ju ftoj në një koktejl modest, dhe me gotën në dorë, dëshiroj t'ju shpreh dashuri e mirënjohje, duke ju dhuruar dhe librin: "Ne të lam, po Ti s'na le,..", si pjesë tëshpirtit fterjot, si pjesë e shpirtit tim.

Gëzuar ! Gëzuar !Tiranë, Tetor, 03.2004                               

                                                                                               Guro ZENELI

Nr. 41 – tetor 2004

U NDA NGA JETA NAFIZ BEZHANI

- nga ceremonia  mortore –

     E kush nuk e njihte Nafizin? Fterjotët, sigurisht e kanë pasur të të njohur gjatë tërë jetës sepse Nafizi ishte fterjotë dhe fterjot me emër. Por Nafizi u bë i njohur dhe më gjërë. Atë e njohu opininoni publik  dhe si fterjot , dhe si  partizan në luftën Antifashiste Nçl. Dhe si jurist  e avokat me emër, dhe si  oponencë ndaj fenimeneve negative në shoqëri e në shtet, dhe si krijues ,që bëri studime e shkroi libra me vlerë. Pena e tij nuk ndali asnjëherë së shkruari, deri dhe në momentet e fundit të jetës së tij, duke mos pranuar asnjëherë qendrimin pensionist - pasiv në jetë. Dhe pikërisht pas n je jetë të gjatë intensive Nafiz Bezhani, para pak kohësh, më 16 shtator 2004, ndërroi jetë.

     Vdekja e tij është një humbje, jo vetëm për dy djemtë e tij, për bezhanajt e për gjithë fterjotët, por dhe për të gjithë miqtë, shokët e dashamirësit e tij në Tiranë e me gjërë. Veprimtaria e tij e shquar e bëri Nafizin që të jetë një figurë shtetërore, një jurist i shquar, duke dhënë një kontribut të dukshëm në zhvillimet demokratike  në vendin tonë, veçanërisht në forcimin e shtetit të se drejtës dhe në konsolidimin e shtëtit ligjor në Shqipëri, jo vetëm duke qënë i zdhedhur nga Kuvendi i Shqipërisë, në funksionin e Kryetarit të Komisionit për pastërtinë e figurave të larta të shtetit, por njëherazi la të shkruar trilogjinë "Mëkatarët", si vlerë për pastërtinë morale të figurave politike të shtetit shqiptar.

     Në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë u zhvillua ceremonia mortore e tij, ku u bënë homazhe nderimi për të dhe ku, Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, deputeti Limos Dizdari,  mbajti fjalën e rastit,  duke vënë në dukje vlerat e tij si figurë e rëndësishme e shtetit. Nafizi u përcuall me të gjitha nderet që i takonin për në varrezat e Sharrës. Në momentin e varrimit, fjalën e rastit e mbajti Guro Zeneli.

     Gazeta "Fterra jonë" u shpreh dy djemve të tij dhe gjithë bezhanajve ngushëllimet me të thella për humbjen e Nafizit tonë

Na iku nga jeta... Nafizi ynë

-         në momentin e varrimit –

Në emër të bezhanajve dhe dy djemve të tij të dashur, Benit e Vironit dhe në emër të komunitetit të fterjotëve në Tiranë e deri në Fterrë, më lejoni të falenderoj pjesëmarrësit në këtë ceremoni të lamtumirës, ne nderimin tënd, o Nafizi ynë i shtrenjtë!

Ky nderim ngushëllues për të gjithë miqtë e shokët, për fterjotët, ka një dhimbje të veçantë, sepse ne, na iku nga jeta nje njeri i shquar dhe një fterjot i ditur, nga një derë me emër, për mirësi e mënçuri, në fshat e në fqinjë. Ky nderim, ka dhimbje për Nafizin, se ne e kishin nje fterjot-atdhetar, me kurajo civile, por dhe profesionist të drejtësisë. Këto vlera të tij, Nafizi i shfaqi me dinjitet në të tri moshat e tij dhe në të tri kohët që jetoi. Kështu në moshën e rinisë,- në moshën e idealit-, në kohën e Luftës Antifashiste Nçl. luftoi si partizan trim në Brigadën e Parë Sulmuese për një Shqipëri të lire e demokratike. Kështu në moshën e burrit,- në kohën e shtetit ideologjik,- me kurajo tha të drejtën, duke pranuar dhe ndëshkimin.

Kështu dhe në moshën e tretë,- në kohën e kthesës së madhe dhe të periudhës së tranzicionit demokratik,- përsëri, me të njëjtën kurajo e trimëri civile, foli e shkroi për të drejtën juridike, duke kërkuar pastërti morale në administratën e lartë të shtetit dhe në vetë shoqërinë shqiptare. Pra, Nafiz Bezhani, ishte nga ata juristë e analistë që diti dhe ta njohë kohën, por njëherazi dhe ta vlerësojë atë me gjykimin kritik të tij.

Ky nderim për ne Fterjotëtë është njëherazi dhe i paharruar se i kushtohet birit të Fterrës sonë, Nafizit, që e kishim një krijues e një autor vullnet-fort e mendje-çartuar me pene trimërore, që kapi dhe trajtoi probleme të ndërlikuara e komplekse për shoqërinë,  si në shtetin monist dhe në shtetin pluralist, duke shkruar për drama njerëzore dhe intriga tragjike të përmasave shekspiriane, duke thënë të vërtetën, pavarësisht nga barra e rëndë e vetë të vërtetës, duke u munduar kështu, të bëjë diçka në dobitë njerëzve të mirë e të shoqërisë, në të cilën jetoi e punoi deri në këtë ditë mortore, që e ndau nga ne të gjallët. 

Kjo ditë mortore është e rendë, se u nda nga ne për jetë Nafizi me emër, avokati i shquar, që si juristgjykonte konformë ligjit, ndërsa si fterjot ndjente dhimbje për njeriun- viktimë, sepse kishte arsyen e një burri te ditur, duke gjykuar brenda rrethanave, të kohës e të personazhit që kishte humbur emrin e nënës e të babait, që dinte të diferenconte të mirën te njeriu, nga e liga që ia impononte shteti. Dhe së fundi, për ne është e dhimshme kjo ditë mortore, se u nda nga fterjotët modeli i njeriut origjinal, Nafizit tonë të paharuar, që me emrin dhe veprën e tij, do të mbetet i gjallë midis të gjallëve.

Ndaj ne, fterjotët, në këto momente të humbjes sënjë njeriu të shquar, të Nafizit tonë, ndjejmë respekt e mirënjohje për ty, Nafizi ynë fterjot, për ty Nafizi ynë  jurist, për ty Nafizi ynë krijues. Edhe njëherë, duke ndjerë dhimbje, për ty Nafiz që, nga mal më këmbë, tani je shtrirë te varri i përjetshëm, unë, një nga të afërmit e tu të shumtë, në emër të fterjotëve, falënderoj me mirënjohje të gjithë miqtë, shokët e dashamirësit  e Nafizit tonë, fterjotit  të paharruar.

Ti, i dashur Nafiz, po ndahesh nga ne për të shkuar te prindërit e tu, Xha Ismaili e Nënë Hadilekua, për të takuar me mall dy vëllezërit e tu, Nailin e mrekullueshëm e Xha Nedinin shëmbullor dhe për të shkuar te shpirti i tërë atyre burrave të lashtë e të mënçur të Fterrës sonë, me histori e dituri.

     Tu prehtë shpirti në paqen e përjetëshme ! Lamtumirë Nafiz !

     Një heshtje varri për Nafizin që nuk heshti kurrë.

     Nderim e mirënjohje për Nafiz Bezhanin.

                                                                                    Guro ZENELI

Nr. 41 – tetor 2004

PËR FAMILJEN FËRTËNA NË STAMBOLL

Puna dhe detyrat e ndryshme që kam kryer në vite më kanë dhënë mundësinë që të punoj e jetoj në disa shtete, ku kam takuar qindra e mijëra bashkëatdhetarë të emigruar në periudhat e vështira që ka kaluar Shqipëria. Mund të them shkurt e qartë se të gjithë ruanin dhe trasmetonin veti të vyera të të parëve të tyre, veçanërisht si atdhedashës e arsimdashës.

Një shembull kuptimplotë e mjaft domethënës të ruajtjes së traditave edhe nga ata që jetojnë prej dhjetëra vitesh jashtë atdheut e që unë dua ta theksoj, është lidhja që kam patur me familjen "Fërtëna" në Stamboll.

Puna më shpuri në vitin 1984 si Kryekonsull në Stamboll. Aty kontaktova me shumë familje e shqiptarë të vendosur në periudha të ndryshme. Ndërmjet tyre dhe me familjen nga Labëria, me Muharrem e Semiha Fërtëna. Muharremi ishte nga Progonati, ndërsa Semihaja (Samijea, bija e Lame Xhamës, ikur në Turqi që 6 vjeçe) ishte nga Fterra. Kishin vetëm një djalë, që, për fatin e tyre të keq, kishte pësuar që në moshë të njomë një aksident automobilistik dhe me gjithë përpjekjet e tyre të mëdha, vetëm sa i shpëtuan jetën, por mbeti sakat. Muharremi dhe Semihaja ruanin e trashëgonin vetitë dhe zakonet më të mira të të parëve të tyre shqiptarë, si mikpritjen, besën,  sinqeritetin, dashurinë e pakufishme për vendlndjen etj.

Semihaja ishte një grua tipike fteriote, si në paraqitje, sjellje dhe zakone, edhe pse nga fshati kishte ikur që në vitin 1936 te xhaxhai i saj, po që mbeti përfundimisht në Stamboll, se filluan luftrat dhe u mbyllën kufijtë.

Martesa në një familje labe aty, bëri që cilësitë e vyera te genit të fteriotes të kultivoheshin edhe më shumë. Familja Fërtëna ishte nga ato, që, kur vinte Kryekonsulli i ri, vinte e para në konsullatë, i uronte mirëseardhjen dhe shprehte gatishmërinë për të ndihmuar me mundësitë që kishin. Por, kërkonin edhe që t'ua ktheje vizitën. Kështu ndodhi dhe kur shkova unë në Stamboll. Kur ua ktheva vizitën, të them të drejtën, u befasova me ambjentin, ngrohtësinë e pritjes dhe deri me gjellët karakteristike të Semihasë, që ishte një mjeshtre për gatim. Aty nuk munguan as dhe këngët labe, që i kishin aq për zemër. Unë nuk dija labçe, por nga ambjenti i ngrohtë që u krijua, bëra dhe unë iso bashkë me të tjerët. Më pas, vizitat te njëri-tjetri u bënë të zakonshme.

Ndihmën dhe gatishmërinë e kësaj familjeje e prekëm në çdo aktivitet apo pritje që organizohej në Konsullatë. Por, në mënyrë të vaçantë, vetitë dhe virtytet e lebërve dhe të fterriotes bujare, u treguan kur më ndenji për ditë të tëra në dhomën time të spitalit pranë krevatit dhe më shërbeu për gjithçka. Semihaja nuk iu nda bashkeshortes sime, Verores, duke i sherbyer si një motër e madhe. Po ngjarja që dua të nënvizoj është kjo: Kur Semihaja mori vesh se djali im që ishte në reanimacion kishte nevojë për ushqim special, e sidomos për lëng mishi (edhe pse këto nuk mungonin në spital), shkoi në shtëpi dhe theri delen që e mbante si manare, sepse e rriste për kur t'i vinte e ëma për vizitë nga Shqipëria. Delja u bë kurban për të shpëtuar djalin tim. Dhe çdo mëngjes i sillnin djalit lëng mishi dhe ushqimet e nevojshme që gatuante Semihaja.

Këto pak fjalë që radhita nga përvoja ime në shoqërinë e miqësinë me fteriotët, tregojnë vlerat e mëdha të këtij komuniteti dhe vetitë e virtytet e shkëlqyera që vijnë nga lashtësia, por që ruhen, trashëgohen brez pas brezi, kudo ku rrojnë e punojnë fterriotët, brenda e jashtë Shqipërisë.

                                                                                                     Idajet Gurra

                                                                                 Kryetar i Shoqatës A.K. "Opari" Tiranë

Nr. 41 – tetor 2004

Kur vajton,... Nëna djalin..

I dhëmb zemra dhe vëllait për vëllanë. Edhe sot zemrën e kam plagë për vëllanë, që ndërroi jetë në mars të vitit 1979. Por motra e do vëllanë, sa do nëna djalin. Këtë e kam ndjerë tërë jetën time te motra ime, Resme. Dhe jo vetëm te kjo motër. Mirpo te Nëna kam parë dhe diçka më shumë. Kam ndjerë se Nëna e do djalin më shumë se veten. Nuk e thonë kot "historinë e zemrës". Dashuria e nënës për djalin nuk ka të krahasuar. Madje, as imagjinata më e zhvilluar nuk e pasqyron dot. Unë e kam parë dhe ndjerë këtë te Nëna ime, kur vajtonte djalin e saj, Sakon tonë.

Këtë e ndjeva dhe atë ditë kur Shanë Shkurti (Dauti) vajtoi me lot e me ngashëri, djalin e saj, Shkëlqimin, që i iku pa pritur e pa kujtuar nga infarkti në zemër. Se e ndjeva, ndaj ia mora dhe këtë vajtim, që po e botojmë.

U derëzeza, o djalë !

O Çimi jeshe i ri, u derëzeza, o djalë !

Ç'pate korba nuk e di, u derëzeza o djalë !

Erdhe mirë në shtëpi, u derëzeza o djalë !

Me gas e me harmoni, u derëzëza, o djalë !

Dhe të çuan në spitalë, u derëzeza, o djalë !

Por s'të kthyen dot të gjallë, u derëzeza o djalë!

Edhe Nënës kur i thanë, u derëzeza o djalë !

Bërtiti tundi dynjanë, u derëzeza o djalë!

Ç'më bëre, Çimi o djalë,! u derëzeza, o djalë

Më dogje shpirtin e xhanë, u derëzeza o djalë !  

Kjo dorë që po shkruan

Kjo dorë që po shkruan,
Kurrë s'ka për të harruar,
Babain e dashuruar,
Për bija të  pikëlluar.
Gjithë shtëpia ra në zi,
Se na ike shumë i ri,
S'e kish menduar njeri,
Të ikje në befasi...
Çim i dashur, Çim puntori,
Pse Zoti kaq shpejt të mori?
Çfarë t'i them Shanës Nënë,
Dhe dy vajzave që ke lënë?
Hapet dera, pres, shikoj,
Mos vjen Çimi ta takoj!
Pse ike në moshë të re,
Pa menduar, ku na le ?

 

Mimoza Shkurti.

O Babi të kam në gji

O Babi të kam në gji,
Po pse nuk të shoh me sy ?
Ku ke vajtë, e si po rri,
Denisa, s'duron pa ty.
N'orën katër ti mbarove,
Thëllë në zemër më pikove,
Shpirtin tim ma pikëllove,
Me Sarën shumë na helmove.
Po Mamanë ku e le,
Më Nënë Shanën në qoshe?
Çfarë t'i themi edhe ne,
Më lotë që rrjedhin rrëke?

 

Denisa Shkurti.

Nr. 41 – tetor 2004

Një grua krenare e burrëreshë

  Më 6 tetor 2004, vajza, djemtë, nuset, të afërmit, miqtë e bashkëfshatarët, i dhanë lamtumirën e fundit Qeriba Mitës, bashkëshorte e të ndjerit Resul Mita.

        Qeribaja lindi në Luzat të Tepelenës më 1929 në një familje të nderuar e me tradita patriotike. Prindërit e saj e kishin të vetme, por kjo nuk e pengoi vajzën ende te re që të dilte partizane. Në vitin 1944 ajo u rreshtua në Brigadën e 5-të Sulmuese dhe marshoi e luftoi me guxim e trimëri kudo që kaloi Brigada, deri në çlirimin e plotë të Atdheut. Për këto merita të shquara ajo është dekoruar nga Kuvendi Popullor.

     Fill pas Çlirimit, nisi punën në qytetin e Tepelenës, ku u njoh dhe u lidh përjetë me Resulin, edhe ai i sapo kthyer nga Lufta. Jetuan e punuan të dy bashkë disa dhjetëvjeçarë në Tepelenë, në Vlorë e pjesën më të madhe të kohës në Tiranë.

        Lindën katër fëmijë: Rozën, Genin, Landin e Mirin, që u shkolluan e janë bërë punëtorë të palodhur, fisnikë nga shpirti, të dashur e të nderuar nga të gjithë.

      Qeribaja do të kujtohet gjithmonë nga të afërmit e saj e nga bashkëfshatarët si një grua punëtore, e ndershme, krenare e burrëreshë.Të katër fëmijët i rriti me përkushtim të vaçantë. Shtëpia e saj, kudo ku ka punuar e jetuar, ka pritur e përcjellur me bujari e respekt shumë miq e dashamirës 

                                                                                                                                                                                                                                     Bardhyl  Xhama

Nr. 41 – tetor 2004

Fatja - simbol i  virtytit të çmuar

Në qoftë se Nëna e do djalin, më shumë se veten, në qoftë se motra e do vëllain, aq sa do nëna djalin, Fatja ishte dhe një nënë e tillë për dy djemte e dy bijat e saj, ishte dhe një motër e tillë për dy vëllezërit e vet, por dhe një grua shëmbullore për Abedinin. Por Fatja ishte dhe një femër me virtyte të larta, ishte dhe një mësuese e përkushtuar,, që nxënësit i donte si t'i kishte të saj. Me pak fjalë. kjo ishte Fate Mërkuri ( Brahaj). Ishte dhe mbetet e tille. Ishte.se tani.Fatja ka ndërruar jetë, që më 22 gusht 2004. Mbetet.se la modelin e femrës te Fterra, te Vlora e vlonjatët, që e njohën, te banorët e lagjes, ku jetoi vitet e fundit në Tiranën e re.

     Ndaj, dhe dhimbja e keqardhja, kur e përcollëm në banesën e përjetshme, ishte e madhe, por dhe e gjërë, se  e ndjenë jo vetëm shumë pjesëmarrës, por dhe gjithë sa e morën vesh në Fterrë e Sarandë, Tiranë, apo tërë njerëzit e njohur në 68 vjetet e jetës së saj.

     Ajo ditë e 22 gushtit u bë e zymtë, se na iku Fatja jonë engjëllore. Dhe e dini se ç'banesë zgjodhi? Banesën e përjetëshmë të Nënës së saj, Hatemes. U fut në gjirin e  Nënës. Dhe nënë Hatemja dhe u gëzua, por dhe u helnua. U gëzua se iu fut bija në gji. U helmua se la Bedon e pikëlluar, se la, në ngashëri e në lotë, dy djemtë e dy vajzat e saj, se u ra koka në gjoks 8 nipërve e mbesave të saj, sepse u iku gjyshja aq e dashur, se u erdhi keq gjithë të gjallëvë që e njihnin. Madje për Faten ndjenë dhimbje dy nuset e dy dhëndurrët, ndjenë dhimbje kunatat në Brahaj e në Mërkuraj. Edhe kushërinjtë e kushërrirat e para, bijte e bijat  e Xhevdetit, që u lindën e u rritën në një çati, ndjenë dhimbje të madhe.

     Dhe e dini pse? Se Fatja ishte si motër për të gjithë. Shkëlqeu si nxënëse në Fterrë e Tepelenë, kur ishte te vëllai, Raiti. Emër la si mësuese në Fterrë dhe për shumë vite ne Vlorë, veçanërisht në kopshtin e fëmijëve në Skelë.

     Emri i mirë i Fates shkoi dhe në shtet. Ndaj dhe shteti e dekoroi me urdhërin "Naim Frashëri".  Këtë emër e la dhe midis nesh, e la midis të gjallëve për shumë e shumë kohë. Ndaj edhe në lagjen, ku ndërroi jetë, e përcollën për në vërreza jo vetëm shumë fterjotë, por dhe jo pak banorë të Fates shëmbullore.

                                                                        Zeko  Braho.

 Nr. 41 – tetor 2004