Jeta dhe vazhdimësia e jetes sigurohet nga nëna, se Nëna lind njeriun. Nëna i do fëmijët sa veten e më shumë se veten. Për e tillë njihet dhe Nëna Fatimea e Mate, qe lindi e rriti dy djem e një vajzë, Turhanin, Fuatin e Xhanen.

Nëna fteriote i ka nisur djemtë për mbarësi, ne punë. I ka percjellë dhe për në Kurbet. I ka dërguar dhe në shkollë për ti arsimuar. Por i ka nisur edhe ne luftën për liri. Kështu, Nënë Fatimea, djalin e parë Turhanin, e nisi për në Shkollën Normale të Elbasanit, ndërsa Fuatin e vogël e mbajti në shtëpi, në Fterrë. Xhanen, bijën, e rriti si çdo nënë për në "derën" ku do të ndërtonte jetën e saj. Por dy djemtë e saj të dashur, Turhanin dhe Fuatin, i thirri koha, i kërkoi liria, se fashizmi pushtoi Shqipërinë.

Dhe, 60 - vjet më parë, në natën e 27 janarit, Fuati, shoku im, i fëmijërisë dhe i rinisë, shkoi në çetën e Fterrës në betejën e parë, në sulmin partizan kundër fashistëve,që ishin vendosur në postobllokun e Borshit. Këtu u bë beteja. Këtu, Fuati u bë dëshmori i parë i Fterrës dhe i Rinisë së Kurveleshit. Rënia e Fuatiti shkaktoi dhembje. Akti i tij frymëzoi dhe luftën për liri. Por frymëzim dha edhe nënë Fatimea, e cila, në ceremoninë e varrimit të dëshmorit partizan, Fuat Mati, si grua trime , pasi i falenderoi pjesëmarrësit për nderin që i bënë në lamtumirën e fundit të djalit të saj, shprehu këto fjalë: "Është koha që të mbajmë lotët e të mos qajmë më, se lufta që kemi filluar do të na marrë edhe djem e vashëza të tjerë, prandaj të shtrëngojmë radhët e ti japim përgjigjen e merituar armikut e tradhëtarëve që janë lidhur me ta".

Ky moment e frymëzoi dhe Memo Meton, që lartësoi e fisnikëroi figurën e nënës shqiptare si pjesëmarrëse në luftë: Nëna e Fuatit, një spartane/ siç e cilëson poeti, porositi që të mos qanin/ se si djalin tim Fuatin, këtë herë/ armiku do na vrasë dhe të tjerë

Por për Nënë Fatimenë nuk mbaroi me kaq. Ajo e ndjeu se lufta do të merrte dhe djem të tjerë Merakun, që nuk e shprehte, e kishte për Turhanin.

Më 1 maj 1943 Turhani doli parizan në çetën e Dumresë, bashkë me 100 normalistë të tjerë, bij nënash nga e gjithë Shqipëria. Mbaj mend kur Turhani më dha porositë për Nënën dhe motrën e tij të dashur Xhanen: " I përqafo në emrin tim. Unë do të luftoj kundër okupatorëve derisa të çlirojmë Atdheun tonë. Ndër kohë do të marr hakun e vëllait tim, Fuatit. Xhanes i lë amanet Nënën e plagosur rëndë". Ai kishte merak për nënën. Në ditarin e tij të datave 7 dhe 13 dhjetor 1943, midis të tjerave shkruan: "Kisha qejf për të shkuar në shtëpi, në përvjetorin e parë të vrasjes së Fuatit. E shkreta Nënë, me gjithë ato kusure rron se rron. Më thanë se është dobësuar shumë. Shkaku kryesor është ai i Fuatit, i cili e mblidhte në shtëpi, e që tani rri vetëm në ato mure të shkreta. I kam shkruar letra, i jap kurajo për të duruar edhe pak kohë, siç ka duruar, deri sa të vijë dita e lumtur që të takohemi".

Por ja që fati nuk deshi. Edhe Turhanin e vetëm, që ajo e deshte aq shumë, nuk e gëzoi dot. Fuati e la gjakun në Borsh, ndërsa Turhani në Skrapar. Trupat e tyre, shkuan nga një vend në tjetrin, u prehën në Fterrë, në Kuç e tanii në varrezat e dëshmorëve në Sarandë.

Xhania, që siç ka emrin ka edhe shpirtin, kjo grua fisnike, motra e vetme e Turhanit dhe e Fuatit, bija e shtrënjtë e nënë Fatimesë, që në ditët e para pas çlirimit u nis drejt maleve të Skraparit për të kërkuar trupin e Turhanit. Me pas, u martua me Mehmet Dushën, komisarin e komandantin trim të reparteve të mëdha partizane, delegatin e Kongresit historik të Përmetit. Ajo e vuri në qoshe Nënë Fatimenë, krahas vjerrës së saj Zenepes, nënës së katër partizanëve të familjes Dushaj. Megjithëse Xhanes i fali Zoti 6 fëmijë, të cilët ua ngrohën zemrën gjysheve të tyre, ajo asnjëherë nuk e harroi plagën për vëllezërit e saj dëshmorë,që i kujtoi e i kujton gjithmonë me mall,me dhimbje.

Në krahët e së bijës Nënë Fatimeja mbylli sytë.Trupi i saj pushon në varrezat e Sharrës me jo pak fteriotë. Vazhdimisht bashkëfshatarët e të afërmit i vizitojnë me nderim.

Është njerëzore dhe në nderin e Fterrës e fteriotëve, që, sado vite të kalojnë, ti kujtojnë me respekt ata që jetuan midis nesh e tashmë janë ndarë përjetësisht. Ndërmjet tyre dhe Nëna Fatime me dy djemtë dëshmorë, Turhanin e Fuatin, por dhe Nënë Zenepen me djemtë e saj Hiqmetin deshmor dhe Mehmetin e Bilalin..

Me nderim do të kujtohen përherë gjithë Nënat fteriote për djemtë e vajzat që lindën e rritën në dobi të Fterrës e gjithë Shqipërisë

E tillë ishte Nënë Fatimeja e paharruar.

Dilaver SHKURTI

Pata fatin ta vizitoj dy here Ameriken.Jetova aty 14 muaj, se bashku me Ferasetin, te djali e nusja, Edi e Besa, tashme me shtetesi amerikane. Kam shume e shume pershtypje e mbresa nga vendi qe dikur quhej si nje enderr e parealizuar, por per gazeten "Fterra jone" do te tregoj shkurt ca copeza jete, qe lidhen me shqiptaret e rrethinave te Bostonit.

Ne qytetet rreth Bostonit, qe jane me dhjetera, jetojne mijera shqiptare, shumica te ardhur vitet e fundit. Ne festat tona kombetare, apo ato te shtetit amerikan, shpesh here mblidhen e festojne se bashku. Me te spikatura jane keto festa ne ditelindje.

Shume bukur u festua, per shembull, ditelindja e mbesave tona, Jones e Deas shtatorin e kaluar, packa se nuk qe jubilare. U mbush oborri i gjere i shtepise me dashamires shqiptare, nga te gjitha trevat. Po zjarr i dhane festes femijet e te rinjte:Laerti e Xheni, nipat e Agronit, Ari, Lona e Albani, femijet e Nuriut e te Refizese se Feimit nga Fterra,Pamela krutane,djem e vajza te Bashllareve nga Korca, Kisla nga Tirana e shume te tjere. Kenduan e kercyen gjithe hare, te veshur hijshem, te shendetshem e te bukur. Te gjithe e dine shqipen, edhe pse klasen e pare fillore shume prej tyre e kane filluar ne Amerike.Me mire duhet ta mesojne, qe edhe te shkrujane e te lexojne shqip, sic dine anglishten.

Keshtu quhet nje kafe me pronar italian, qe ben ekspresin me te mire ne gjithe zonen e Bostonit. Aty mblidhen vazhdimisht shqiptaret, qe e duan ekspresin te cilesise se pare. Aty valavitet edhe flamuri shqiptar, krahas te shume kombesive te tjera. Ky iu vu si kusht pronarit qe te frekuentohej kafja nga shqiptaret. Te shtunat e te dielat, aty mblidhen dhjetera shqiptare. Takohen e bisedojne si vellezer, qajne hallet, zgjidhin problemet.

Ne kete kafe takohesha edhe une cdo dite me Foto Ndreniken, juristin e njohur nga Vunoi, qe ka respekt te vecante per fteriotet, shume prej te cileve i njeh personalisht.Me Foton me hahej muhabeti, se jemi me zakone te peraferta, por dhe sepse Fotua ka nje kulture te gjere e ke çfarë perfiton prej tij. Pastaj, ai e ka bere hezber faqen e internetit te Fterres dhe gazeten "Fterra jone" e lexonte mbase dhe para meje. Po ne kafe vijne dhe moshatare te tjere, vjen Agimi, Zeneli, Hakiu, shpesh dhe Niko Behari gazmor e buckosh. Ben Bashllari, djale i ri e me sjellje te rralle, nje here ne jave, kur kishte diten e pushimit, na mirrte te gjitheve ne pensioni-steve shtepi me shtepi me makinen e tij dhe na conte e na qiraste kafe ne Toskana. Jo me kot shoket i thone me shaka Drejtor i Azilit. Vec alkool e duhan nuk lejohet ne lokal. Cigare dilnim e pinim jashte, ndersa ndonjehere e dridhnim e pinim ndonje cike raki fterre fshehurazi, duke e kaluar shishen dore me dore. Por pronari na shihte dhe nuk thoshte gje, se e dinte qe ne nuk e benim shpesh dhe nuk qeme sherrexhinj

Ne muajt e veres, deri ne tetor, cdo te shtune e te diel shkonim per te gjuajtur peshk ne oqean. Gjuetia ishte e lire, kufizime kishte per sasine dhe gjatesine e peshqve. Keshtu, koca lejoheshin deri 50 cope per secilin me gjatesi 22 cm e lart, ndersa levrek lejohej 1 per cdo person dhe jo me i vogel se 75 cm.Si rregull, ne nuk i shkelnim keto dispozita, se gjobat, po te te zinin, ishin te majme, sa te te mos vinte me mendja per te peshkuar.

Grupi yne i gjuetareve , vec djalit tim Edit, perbehej nga te rinj gazmore, te shendetshem e te forte, si Goni, Ariani, Fati e se fundi dhe Koli Resmja, i cili, dhe pse filloi me vone te vinte ne grup, u be i tmerrshem dhe i papermbajtur per te peshkuar. Shpesh vinin dhe Berti, Altini etj. Mua me kishin si kapo dhe me therrisnin Komandant, per moshen e pervojen qe kisha. Gjuanim me grepa, ne nje vend te bukur, ne nje ishull te vogel, ku venim me varken e Edit. Peshkimi na shkonte vazhdimisht mbare. Ne pikun e gjuetise, gusht_shtator, nuk jemi kthyer ndonjëhere pa mbi 100 koca e disa levreke. Benim rreth 150 km rruge me makine deri ne ishull, por mundi shperblehej. Une, ne mes te javes, shkoja dhe me Bertin e Agronit, kur ishte i lire. Ai mbahej si qejflli i madh i ngrenies se peshkut. Po dhe ne gjueti ishte i zoti, se qe mesuar ne Sarande. Vec nje dite, kur do ti hiqte grepin nje koce qe e kishte kaperdire, ia keputi brenda dhe nuk dihet kush e hengri ate grep. Peshqit shperndaheshin ne shume familje te shqiptareve, farefisit e miqve. Ne fund te fundit, qe nje sport mahnites, ne nje vend te mrekulleshem.

Po e le me kaq kesaj radhe. Fotot qe do te botohen per kete shkrim, mbase e japin sadopak me mire atmosferen e ketyre copave te jetes ne Amerike.

Bardhyl XHAMA

Kishte kohë që Gazeta Fterra jonë" kishte menduar, se duhej shkruar për Lavdoshin. E kishim dhe merak subjektiv. Dhe kishte arsye. Na bëri vërejtje dhe Burbuqja, gruaja e Lavdoshit në takimin e fterjotëve tek Liqeni në majin e vitit të kaluar, duke thënë: Lavdoshin, ju e dini kush ishte, se është biri i Neimit me emër, por dhe unë jam bija e Riza Lulës, që ju e kini njohur me respekt në Vlorë.

-Ke të drejtë,- ia ktheva, por gruaja që të bëjë "petulla", do vaj e miell. Edhe unë, dua të kem ato, që të "gatuaj" artikuj. Ndryshe

Nuk kaloi shume, dhe unë tani, pëpara syve kam shkrimin e Lavdoshit, në autobiografinë e shkruar me dorën e tij, që në vitin 1962, kam dhe fotografinë e tij në moshën e burrit. Shkrimi, i qartë e bukurshkrues, më sjell në kujtesë mësuesin e Fterrës, Neimin, babain e Lavdoshit. Ndërsa fotografia, të kujton tiparet e nënës së tij, Nefize Mites, motra e Eshrefit, qe vdiq ne moshë të re, duke lënë dy djem, Çerçizin e Lavdoshin, dhe dy bija, Vahidenë e Mezon, në moshe feminore. Sigurisht jeta ka bërë punën e saj. Tani jeton vetëm Mezua në Malaj, se Çerçizi vdiq në 1965, Vahidea në 1993, ndërsa Lavdoshi, nje vit më parë, më 10 janar 2002. Por jeta vazhdon me bitjtë e tyre të denj. Ndërsa, Fatmiri, Edmondi dhe Fatmira janë tre bijtë e denj të Lavdoshit dhe të Burbuqes.

Lavdoshi, ështe nga ata njerëz që, la gjurmë atje ku lindi e u rrit,në Fterrë dhe atje ku punoi e jetoi. Me jetën dhe punën e tij rrezatoi shumë më gjërë, duke lënë emër, kudo që i shkeli këmba. Madje, në se Lavdoshi, fizikisht jetoi 75 vjet, emri i tij jeton e do të jetojë gjatë e më gjatë në njerëzit që la pas, në vëndlindje, në krahinë e në Atdheun e tij, se bëri punë në dobi të shoqërisë. Ka një vit që trupi i tij prehet në varrezat e Vlorës, qytet që e deshi aqë shume, që shpirti i tij ka shkuar në paradis, ndërsa emri Lavdosh, jeton e do të jetojë midis të gjallëve për shume e shume vjetë të tjerë.

Kjo, se këtë emër e la jo vetëm në Fterre e tek fterjotët, por dhe në Tiranë, kur punoi në faramacinë "Avrami", ne vitin 1940-41, dhe në Ballsh, dy vjet më vonë,41-43, në farmacinë "Dusha". Dhe duke punuar e duke studjuar, arriti të fitojë dhe profesionin e farmacistit të kujdesshëm e të zotë dhe të fliste tri gjuhë: greqisht, italisht e frengjisht, të cilat diti ti përdorë sa herë pati nevojë për to.

Por, në ato vite, Lavdoshi çmoi më shumë lirinë.Ndaj, në vitin 1943-44, mori pushkën e doli për liri e për vatan, duke luftuar që nga Jugu i Shqipërisë e deri në Vishegrad të Jugosllavisë bashkë me shume e shumë partizanë shqiptarë, te batalionit te tretë te Brigadës së 8-të-S, të Divizionit të 5-të. Në luftën për liri, Lavdoshi mori dhe tri plagë, që i mbetën si kujtim i përjetshëm dhe si dëshmi trimërie.

Në luftë e pas luftës, Lavdoshin e kërkonin dhe si farmacist, dhe si infermjer, si të ishte rasti. Dhë Lavdoshi i kreu të dya detyrat, me gatishmëri njerëzore e zotësi profesionale. Në vitet 1947-1950 u shërbeu me mirësi delvinjotëve e sarandjotëve, për të cilën kujtesa e bashkëkohësave e ka të rregjistruar.

Mirpo vjen një moment dhe njeriu nuk e ka veten në dorë. Ndodhin dhe të papritura. Nuk thonë kot që të zë dhe e rrëmja. Jo rrallë herë edhe boftani ngjit. Kështu ngjiti dhe tek Lavdoshi. E jo vetëm tek Lavdoshi. Por edhe tek Razipi, edhe tek Sejkua, edhe tek Qemali, edhe tek Hodua, edhe , që, kur punonin mirë e tu mirë, në Sarandë, dikush tha: "po të jetë për të ikur në Greqi, varkën e bej unë". Dhe kjo fjalë shkoi në "veshin" e qeverisë. Po qeveria, për këtë fjalë, atëhere, në monizëm, nuk të falte. Ndaj aty nga mezi i vitit 1950 farmacisti Lavdosh arrestohet. Akuza ishte bërë gati: " ka tendenca arratisjeje për Greqi, me grupin e kryesuar nga Razip Gjoni". Razipi që ishte dhe punonjës në polici në Sarandë, Razipi që kishte luftuar si trim i çartur në Brigadën e Parë S., ashtu si dhe Lavdoshi, që gjithashtu kishte luftuar deri në Vishegrad të Jugosllavisë, arrestohen dhe dënohen: Razipi 15 vjet ( bëri 7), Lavdoshi 10 vjet ( bëri 5) , se u falën me dekret nga Presidiumi i Kuvendit Popullor, Lavdoshi ne vitin 1955, ndërsa Razipi në 1957. Vitet e dënimit i kryen në burgun e Gjirokastrës dhe të Vlorës. Kjo ishte "plaga" e katërt, "plagë" politike, që desh i mohoi dhe tri plagët e luftës, madje dhe jetën.

Lavdoshi në vitin 1956 u emërua farmacist në Brataj të Vlorës, duke përfituar dhe të drejtën elektorale, e shumë më vone, dhe të drejtën e Veteranit të Luftës Antifashiste Nacional-çlirimtare. Është lavdëruar e shpërblyer disa herë me motivacionin: "Është treguar i kujdesshëm në kryerjen e detyrës, duke qënë përherë i disiplinuar dhe i ndërgjegjshëm". Dhe nga viti 1962, gjer ne vitin 1985, sa doli në pension, punoi në mënyrë shëmbullore në farmacinë qëndrore në qytetin e Vlorës. Per kete emerim Lavdoshi i ishte mirënjohës Sihat Tozës.

Ndërsa 17 vjetët e fundit i kaloi në pension e midis njerëzvë, deri sa ndërroi jetë, duke lënë emër të mirë, midis të gjallëve, midis zanajve e fterjotëve në breza me radhë, dhe gjithë atyre që e kanë njohur në Sarandë, Brataj e Vlorë.

Guro ZENELI.

"MEKATARË 2"

dhe u festua 75 - Vjetori i DITËLINDJES se tij

Doli nga shtypi "HISTORIA E POPULLIT SHQIPTAR", vëllimi I e II

Një nga veprat më të rëndësishme të Institutit të Historisë është Historia e Popullit Shqiptar e projektuar në 4 vëllime: Vëllimi i I Ilirët, mesjeta, Shqipëria nën perandorinë osmane. Vëllimi II Rilindja kombëtare, vitet 30 të shëk.XIX -1912. Vëllimi III Historia e Popullit Shqiptar vitet 1913 - 1939 dhe vëllimi IV Historia e Popullit Shqiptar gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe pas saj, vitet 1939 - 1991.

Historia e popullit Shqiptar është vepër e realizuar nga shumë autorë nën drejtimin e Prof. K.Prifti, Prof. M.Korkuti, Prof. Xh. Gjeçoci, Prof. G. Shpuza. Dy vëllimet e para dolën nga shtypi, kurse vëllimi II e IV do të botohen gjatë vitit 2003.

Pjesa e parë e vëll.I përfshin periudhën e historisë së lashtë nga fillimet e shoqërisë njerëzore deri në fillimet e mesjetës së hershme shqiptare. Prof. Muzafer Korkuti është autor i periudhës prehistorike, periudhës së lindjes e formimit të ilirëve, si një nga popujt më të lashtë e më të mëdhenjë të Europës, ai është autor i kapitullit të themelimit të kolonive helene në tërritorin e Ilirisë etj.

Në sythin, origjina e ilirëve, Prof. Muzaferi shkruan: Ilirët janë një popullsi vëndëse që u formua në pjesën perëndimore të Ballkanit gjatë një procesi të gjatë historik, mbi bazën e një popullsie më të lashtë mesdhetare. Sipas burimeve historike nocioni Iliri, ka patur gjatë historisë së vet një kuptim disi të ndryshëm gjeografiko - historik. Me emrin Ilir në fillim njiheshin vetëm krahinat jugore të ilirëve. Më vonë ky emër u shtri gradualaisht edhe në vise të tjera të banuara nga e njëjta popullsi.

Nga studimet më të reja të mbështetura jo vetëm nga burimet e shkruara historikë, por edhe nga të dhënat arkeologjike si dhe në ato gjuhësore, rezulton se trualli historik i ilirëve përfshinte tërë pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik, që nga rrjedha e lumejve Morava e Vardar në lindje e deri në brigjet e Adriatikut në jug, pra deri në kufijt e Hollandës së vjetër". (f.39-42).

Vepra është paisur me harta, foto, dokumente origjinale dhe me bibliografinë themelore si dhe me treguesin e emrave.

Botimi është bërë me cilësi të lartë nga Shtëpia Botuese "TOENA"

Dr. Zeko Braho, ne vazhdën e punës së tij studimore e shkencore, kohët e fundit botoi dy libra (monografi) me vlerë: GJIMNAZI "Ali Demi" Vlorë dhe FLAMURTARJA MARIGO POSIO.

Për gjimnazin e Vlorës, Zekua është shprehur me ndjenja të çiltërta edhe në një vjershë të tij, botuar që në vitin 1954:

Për çdo fterjot mund të shkruash diçka. Se çdo fterjot ka një jetë. Dhe jeta e fterjotit ka ngjarje, ka histori. Edhe Remziu është një nga këta fterjotë, që ka një jetë me veprimtari në Fterrë dhe jashtë saj, në luftë e në paqe, në kohë të mirë e në kohë të keqe, në jetë ushtarake e në jetë civile. Dhe kudo e kurdo, të 60 vjetët e jetës i jetoi dhe i përballoi me nder e dinjitet. Në fëmini pati një jetë të vështirë. Nëna e tij, Saliheja apo Shileja, siç i thërriste Fterra, besimtare te Zoti, pati nje jetë modeste, por bujare, që populli ia tha në vargje: O moj nëna Salihe,/As na bën nga një kafe,/ Kush shkoi e ti si dhe,/ O Shileja, melaqe. Kushtet e detyruan të birin e saj, Remziun, të merrte rrugën për në Vlorë, se ky qytet me histori të madhe, si vatër dominante në trimërinë e gjithë Shqipërisë, ka tërhequr gjithnjë, edhe fterjotët dhe për të jetuar e punuar, dhe për të luftuar e mësuar. Madje, fterjotët, dhe shpëtimin e tyre nga andartët grekë, ne vitet më të vështira 1913-1914, kur "gratë e Kurveleshit me foshja në dorë, ulër moj e mjerë, ulër moj e gjorë", e kërkuan dhe e gjetën në Vlorë. E pikërisht, këtu, në këto vite e gjer në 1923, Remziu, biri i Brahos dhe Shilesë, punoi, dhe si çirak, dhe si kamarjer. Pastaj u fut në polici. Për një kohë shërbeu në Tiranë, në roje të Parlamentit shqiptar. Këtu, iu dha rasti të njohë dhe Avni Rustemin. Ishte në shërbim, kur në shkallët e Parlamentit u bë atentat kundër Ahmet Zogut, nga Beqir Valeri, që "u iku nëpër duar" rojeve.

Remziu, si dhe vëllai i tij, Xhevdeti, që dhe u plagos në këtë luftë, mbështetën Luftën e Vlorës, ku morën pjesë 48 burra fterjotë me komandant, "O Xhafer Shehu me nam". Edhe si xhandar për disa vjet shërbeu me korrektesë. Prilli i 1939-tës e gjeti në detyrën e postkomandantit në Peqin, i cili më 7 prill, bashkë me xhandarë të tjerë shkuan në Durrës me idenë për të rezistuar ndaj pushtuesit fashist, ku jo larg tyre, mësuan se u vra Mujo Ulqinaku. Në ato vite, ndihmoi në Peqin dhe për daljen nga burgu fashist të Miladin Popoviçit, ashtu siç ndihmoi për të nxjërrë dhe nga burgu në Lushnjë të aktivitëve te Lëvizjes. Pikërisht, në atë kohë, kur ishte me punë në zonën e Elbasanit, futi në shkollën normale edhe Taren, vëllanë e vogël, edhe djalin e tij të madh Raitin e bijën, Faten, në fillore. Ndaj dhe të tre u bënë mësuesa, madje me emer, se Sezaiu më vonë u bë mjek, u bë profesor. Meraku më i madh ishte Fatja, se i kishte ngele vajzë e vetme, se motra e saj Refija, nga një apandesit, kishte vdekur në moshën 16 vjeç, që i kishte helmuar zemrën dhe babait dhe nënës. Ndaj, kur Abedini ishte prezantuar me Faten nëpërmjet Balkëzit, në shtëpi tëk Remziu shkoi Azis Mehmeti. Remziu i bëri vetëm një pyetje: unë e flë mëndjen, po tia jap vajzën atij djali?

- Po bëre këtë, Remzi, nuk do të të dhëmbë koka kurrë. Abedini është aqë i zoti, sa dhe juve Brahajve do tu mbajë mbi kokë.

Aty nga viti 1942 braktisi xhandarmërinë dhe u kthye në vëndlindje ku u inkuadrua në çetën e Fterrës, duke u lidhur me lëvizjen antifashiste. Dhe për aktivitetin e tij patriotik është dekoruar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor të Republikës së Shqipërisë me medaljen e Çlirimit.

Ndjeu respektin e gjirokastritëve, kur punoi në intendencë, në komandën e Qarkut dhe në Konispol si nënkomandant i zonës. Me punë fitoi dhe gradën e marshallit(kapterit). Por shëndeti nuk i priu. Ndaj, për arsye shëndetësorë, u lirua dhe u kthye në Fterrë, ku e priste me merak bullë Hatemja e mirë, gruaja bujare dhe zëmërbardhë e tij, duke përfituar dhe pensionin përkatës.U bë mire, ndaj përsëri nisi punë, por këtë radhë, si nëpunës pushteti i Kurveleshit, me qëndër në Kuç, duke u shërbyer dhe fterjotëve.

Por shëndeti përsëri e ngacmoi. Një plagë e herëshme, në gishtin e këmbës së ngrirë në dëborë, në vitet e vështira të Luftës, iu khtye në kanceroze. E çoi Safet Memi tek doktorr Shiroka. I prenë dhe këmbën. Por metastazat iu shtrinë në rrëzën e kofshës. Dhe pa mbushur ende të 60-tat ndërroi jetë, duke lënë pas emrin e njeriut që nuk njohu as sherrin, që nuk prishi as gojën, që u soll mirë më të gjithë, që bëri mirë sa mundi, duke parë kryesisht punët e hallet në familjen e vet.

Guro ZENELI.

Nr.32 - shkurt, 2003

E kush nuk e njeh Avni Shkurtin, jo0 vetëm në Fterrë, por në të gjithë Bregdetin, në Sarandë e Vlorë, se kudo qe ka qënë e ka punuar ka lënë vetëm mirësi. Edhe ne, megjithëse në një moshë më të vogël, kujtojmë shumë raste kur kemi udhëtuar me makinën e Avniut. Ai ka qënë gjithmonë njeri i thjeshtë dhe pikërisht tek kjo thjeshtësia e tij ne, më të vegjlit në moshë, shikonim njeriun e mirë e të dashur.

Avniu lindi në Fterrë më 23 gusht 1920. Atje kaloi femijërinë, mbaroi shkollën, kaloi një pjesë jo të vogël të rinisë së tij. Por jeta e vështirë ekonomike e familjes dhe dëshira e Avniut për të mësuar një zanat, bëri që Zeneli, vëllai i madh, në vitin 1942 ta merrte në Tiranë dhe ta fuste në punë në një kompani transporti. Atje sikur i gjeti "midenë", se Avniu ëndërronte të bëhej shofer. Prandaj, megjithëse puna ishte mjaft e rëndë, ju fut me shume dëshirë për të mësuar zanatin e mekanikut e më pas atë të shoferit.

- Kaq me pasion e kisha zanatin e shoferit - tregon Avniu -sa kur flija natën në dhomë bashkë me Zenelin, bija nga krevati, se më dukej sikur ngisja makinën dhe ajo përmbysej. Pas dy vjetësh pune të lodhshme bashkë me Nexhipin, morëm patentën për shofer. Avniu thotë shpesh se po të mos ishte Zeneli, i cili kujdesej për ne jo vetëm si vëlla i madh, por edhe si prind, rrezik të mbeteshim pa zanat.

Në vitin 1945 Avniu fillon punë shofer në komandën e parkut të Durrësit.

- Rugën e parë, - tregon Avniu, - e kam bërë nga Durrësi në Himarë, bashkë me një shok tjetër. Deri në Vlorë kaluam mirë. Kur filluam të ngjiteshim në Llogora, unë pata frikë nga rruga malore dhe me kthesa, po shoku im, Gogua, që kishte më shumë eksperiencë, më ndihmoi. Ai shkoi përpara dhe unë pas tij. Kurse rrugën e dytë e kemi bërë me autokollonë 15-20 makina, nga Durrësi në Dibër të Madhe, në Ohër e manastir.

Në fund të vitit 1945 u krijua Parku i Sarandës një nga parqet automobilistike më të mirë në Shqipëri për të gjitha kohrat dhe Avniu ishte ndër të parët themelues të tij e atje do të punonte për një kohë shumë të gjatë, me disa ndërprerje të vogla, deri sa doli në pension.

Në vitin 1948 Avniu martohet me Liro Gjonika, vajzë nga një derë me emër në Fterrë e në krahinë, fëmija i vetëm i fisit Gjonika dhe i Xhevos së pa harruar. Lirua tërë jetën ishte dhe është një bashkëshorte shëmbëllore, një nënë e veçantë, një grua e rrallë e fisnike që nga goja e saj kemi dëgjuar e dëgjojmë vetëm fjalë të ëmbla e buzëqeshje.

Me nostalgji kujton Avniu edhe kohën kur kreu shërbimin ushtarak. Ai tashmë ishte shofer dhe një farë përvoje e kishte, prandaj edhe në ushtri shërbeu si shofer me kuadro të larta të ushtrisë dhe së fundi me Petrit Dumen, Shef i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë në atë kohë. Duke folur për të, Avniu shprehet:

- Në fakt Petrit Dumja, siç e njoha unë nga afër, ishte njeri shumë i mirë, ishte njerëzor, burrë babaxhan, i zgjauar, punëtor i madh dhe shumë i rreptë në punë. Edhe sot që jam 83 vjeç e kujtoj me shumë respekt.

Puna në parkun e Sarandës e bëri më të njohur në gjithë krahinën sepse ai punoi jo vetëm drejt për drejt në transportin e mallrave, por punoi edhe me linjë udhëtarësh. Avniu ishte korrekt dhe donte të kryentë vazhdimisht detyrat, por edhe të ndihmonte njerzit dhe sigurisht më shumë bashkëfshatarët e tij.

- Kënaqesha shumë - tregon Avniu - që ju vija në ndihmë bashkëfshatarëve të mi për të cilët kisha detyrime, sepse kisha lindur e isha rritur në Fterrë. Jam munduar tiu shërbej sa më mirë, tiu gjendem pranë të gjithve, pa dallim dhe pa asnjë interes.

Avniu është një nga ata të paktë fteriotë, që mëgjithëse i kishte të gjitha mundësitë të jetonte në qytet, nuk u nda nga Fterra. Në Fterrë bashkë me Liron, i lindi dhe i rriti të pesë djemtë e tij, njërin më të mirë nga tjetrin: Edhe kur doli në pension, përsëri Avniu preferoi të pleqërojë në Fterrë, atje ku i kish "lerë koka", "tek e njeh dhe gur i thatë", në atë shtëpinë e prindërve të tij zëmërmirë xha Hamitit e Nënë Zulës. Po Avniu për asnjë moment nuk ka qëndruar pa punë edhe në Fterrë.

- Pas daljes në pension në vitin 1980, akoma edhe sot, - thotë Avniu - kam punuar këtu në Fterrë. Jam marrë me punët bujqësore, kam mbjellë e rritur pemë, kam rritur edhe ndonje manar, se helbete, duhet, vijnë djemtë shpesh e nganjëherë mblidhemi të gjithë bashkë e atëhere unë e Lirua ndjejmë një gëzim të madh. Se ja, mosha bën të saj dhe vuajtjet tona nuk kanë qëne të vogla, por Zoti na e shpërbleu me pesë djem: Lulëzimin, Feksorin, Saimirin, Arjanin dhe Edisonin, të cilët tregojnë kujdes të veçantë për ne: Na merr malli për djemtë dhe për nipër e mbesa. Mall kam edhe për Dilaverin, Shanën, Dallandyshen, mall kam edhe për Safetin, Hamzon, Raitin, Sezon, Faten, mall kam për të gjithë fteriotët që kam kohë pa i parë.

Këto shkruam për Avninë, e dimë se janë shumë pak për gjithë ato të mira që e përmend fshati e krahina, por mbase do të ketë edhe raste të tjera të mira për të folur për të.

Agron XHAMA

Muzafer KORKUTI

Në Fterrë shkolla shqipe është hapur për hërë të parë në tetor 1916. Por, vetëm në vitin shkollor 1926-1927, shkuan për herë të parë në klasën e parë të shkollës filore të Fterrës edhe disa vajza të vogla. Midis tyre edhe Hanko Zania. Bashkë ishin edhe Hake Mate, Daro Zani, Mehmedi Hizmo, Hase Gjonika e të tjera. Sidoqoftë, ky ishte një sukses. Për herë të parë ato shkonin në shkollën e gjuhës shqipe në Fterrë, pavarësisht, se jo pak gra kishin shkuar për të falur e për të mësuar të faleshin ne xhami në gjuhën turqisht.

Këmbënguljen, për tu ulur në bangon e klasës së parë Hankua e vogël, e pati i ati i saj, Fetahu, që, siç tregon Hulësiu, kishte mbaruar shkollën në Janinë dhe që për vitë të tëra punoi dhe si hoxhë. Si mësues pati xhaxhain e saj, Neimin e mirënjohur. Vajtja e këtyre vajzave në shkollë qe një ngjarje jo e vogël për Fterrën dhe për të gjithë nxënësit fterjotë. Në klasë me këto vajza ishte dallohej dhe Mehmet Dusha. Nënë Hankua mësoi të shkruante bukur. Mësues Neimi ishte shumë i kujdesshëm për ti detyruar nxënësit që të mësonin të shkruanin qartë e mirë çdo shkronjë.

Por nënë Hankua mbahet mënd në Fterrë dhe si një grua e rregulltë, një bashkëshortë e denj e Sulo Lames, që në Fterrë ka lënë emër të vëçantë, si njeri perëndie, si punëtor i madh, si njeri i drejtë. Nënë Hankua, një grua e urtë, dinte të bënte dhe punë dore. Punonte shumë mirë në argali qilima të bukur e me fantazi, që i gjën në shtëpitë e fëmijëve të saj. U bë dhe një nënë e mirë që rriti fëmijë të mirë. Madje Nënë Hankua tani është dhe një gjyshe e dhëmshur për nipërit e mbesat e saj, për fëmijtë e fëmijëvë, që i ka si "mjaltin e mjaltit". Nënë Hankua ndikoi shumë dhe për ta dërguar në shkollë Hulësiun, djalin e madh tyë saj, pavarësisht se dikush i thoshte që ta mbante me punët e bujqësisë në Fterrë. Edhe Beraten, një nga bijat e saj, e bëri mësuese..

Nënë Hankua, - siç shkruan në një matërial të dërguar praën Gazetës "Fterra jonë", mbesa e saj Arta, vajza e Hulësiut dhe Manxuranës, - ishte ajo që vuri re përgatitjen e saj që në moshën 6 vjeçare, në kopshtin e fëmijëve në Vlorë. Prandaj në Fterrë i kërkuan mësues Tenos, që ta rregjistronte Artën, që në moshën gjashtë vjeçe, në klasën e parë, kur ende të tjerët shkonin në shtatë vjeç në shkollë. Nënë Hankua ishte e kujdesëshmë që fëmijtë të mos lodheshin me punë të rënda fizike. Unë,- vijon më tej,- Arta, nga Gjyshe Hankua, kam përfituar shumë nga shkolla e jetës së saj. Në dëgjonim me gojë hapur Gjyshen kur na tregonte vjershat e Isuf Avrecit. Na bënte përshtypje kujtesa e saj, që nuk gabonte në gjithë ato vargje që i thoshte përmëndësh pa bërë asnjë gabim. Gjyshja ime ruante gjakftohtësinë dhe në rastë të vështira. Kështu, e tillë u tregua ajo, dhe kur i thanë se djalin ia kishin goditur, sigurisht pa dashje, me gurë në kokë. Kur ndodh hatajet, -tha Nënë Hankua,- nuk ka pse të ndërrojmë fjalë. Tani që kanë kaluar shumë vjët, Nënë Xhikua i thotë me shaka: duket që djali im u shënua që atëhëre se do mirrtë Manxuranën për nuse.

Duke shkruar këto rreshta për gjyshe Hankon, e mbyll Arta materialin,- them se i lumtur është ai që çmon drejt dashurinë e pakursyer dhe vlerat e njerëzve të thjeshtë, siç është dhe Nënë Hankua jonë. Ne përpiqemi tia shpërblejmë dashurinë e saj, me përkujdesje dhe respekt e nderim, sot e mot.

Korresp. i Gazetës"Fterra jonë".

Nr.32 - shkurt, 2003

Galishti , i shtrirë në malin e Fterrës, 700 m. mbi nivelin e detit, një grykë e rrethuar me male të lartë, rrëzë malit të Lucës, që qëndron mbi të gjithë krahinën, Delvinë-Sarandë.

Në këtë vend, në Galishtin e Sipërm, në Gjozenikë e te Sheshi i Xhanit, në Qafën e Hejazës, në Gurrë e në Hundën e Drërit kanë banuar për vitë me radhë e, ndofta, deri në kohë ta lashta fterjotët që janë marrë kryesisht me blegtori.

. Nga Galishti në mal të Gjëmit, në malin e Gargullit deri në Borsh, duket qartë edhe sot rruga këmbësore me kalldrëm që përdorej për transportimin e qymyrit të drurit me anë të karvaneve dhe që dërgohej në vende të ndryshme me rrugë detare dhe nga skaloma (porti detar) i Borshit.

Disa shënja arkeologjike, të gjetura në zonën e Qutecës, ( qytezë), me një burim pranë, tregojnë se kjo zonë ka qënë e banuar. Madje, pranë haurit të Mehmet Zhupës, tek Qafa e Qutecës, eshtë gjetur dhe një qyp, që thone se kishte dhe monedha të kohës. Gjithashtu, në majën e Qutecës, ekzistojnë shënjat e mureve rrethuese të një kalaje.

Para vitit 1920 fteriotët në Galisht kishin arat e tyre. Mehmet Zhupa, ka banuar në Galisht që nga viti 1923. Godo e Memo Zhupa, me kopenë e tyre jetonin kryesisht në Hundë të Drërit. Në Galisht kanë banuar Shaqo Gjoni, Fero Gjoni, Braho Shkurti, Haqif Shkurti, Vahit Malo, Uzeir Shkruti, Mustafa e Mersin Mehmeti, e tjerë. Ne Galisht, jo pak fterjotë kishin tokat e tyre, siç ishin bie fjala fisi: Mero, Mita, Gëdaj, Xhamaj, Shkurtaj, Bezhanaj e tjerë. Gurra, që shtrihet në këmbët e malit Lëpjetë, është vazhdim i grykës së Galishtit, ku është e njohur Gurra me ujin e bollshëm. Këtu kanë banuar fisi Zhupaj, fisi Mehmetaj dhe fisi Dhulaj. Fterjotët që banonin këtu kryesisht merreshin me blegtori. Pazarin e bënin në Delvinë ditën e shtunë, ku tregtonin prodhime bujqësore e blegtorale.

Me inisiativën e Shuquri Sadikut, fterjotët, që jetonin në Galisht, ne vitin 1958, kur Fterra ishte bërë kooparativë bujqësore, u shpërngulën për në Fterrë, duke vajtur në Galisht vetëm për të punuar në bujqësi apo në blegtori.

Familjet fterjote në Galisht e përkrahën që në fillim lëvizjen kundër pushtuesit fashist. Një punë të madhe sqaruese e propaganduese për këtë lëvizje bënë fterjotët e shquar: Hiqmet Dusha, Safet Memi, Mehmet e Bilal Dusha, Lazo Kofina, Shaban Mita, Dilaver Shkurti, Ismet Elezi, Shyqri Sadikaj, Pasho Zhupa e të tjerë. Në vjeshtën e vitit 1943 te banesa e Zhupe në Galisht u grumbulluan shokët, që do merrnin pjesë në një nga aksionet luftarake të çetës Hajredin Tremishti, siç ishin Lutfi Dusha, Pasho e Nejazi Zhupa e të tjerë. Kjo qe arsyeja që dhe familjet që banonin në Galisht u bënë bazë për strehimin dhe furnizimin me ushqime të formacioneve partizane, sidomos të Brigatës së 6 të, Brigatës së 8-të e Brigadës së12-të e të tjera.

Në dhjetor 1943, te banesa e Zhupe në Galisht, u strehuan, për disa ditë, dhe dy oficerë anglezë me radiotransmetuese, që lidheshin me qendrën angleze 133 në Kajro, dhe që bashkëpunonin me repartet partizane të Zonës së Parë Operative Vlorë-Gjirokastër me qendër në Kuç, sidomos për hedhjen e ndihmave angleze për partizanët.

Kur ballistët zbuluan se Galishti ishte bërë bazë për partizanët, në operacionin e dimrit, pasi kontrolluan, plaçkitën dhe rrëmbyen disa krerë bagëti, duke dashur të shuanin çerdhet e partizanëve, dogjën dhe kasollen e Mehmet Zhupës, duke dëbuar me forcën e armëve familjet që banonin në Galisht. Familja jone shkoi në Badherr te stanet e Godo Zhupës. Këtu, në Badhër, u ndodhëm në zonën e luftimit midis gjermano-ballistëve dhe forcave partizane

Në Operacionin e Dimrit 1943-1944, intendenti i brigatës së gjashtë, kishte fshehur në vendin e quajtur "Xhuvel" në Galisht një çantë, e cila përmbante: një sasi dollarësh, çeqe e stërlina angleze, dhe dokumenta të tjera, një dylbi e një palë këpucë alpine. Kjo çantë u gjet nga Sihati ynë, që e dorëzoi në familjen tonë, te banesa në Galisht. E hapëm dhe pamë. Ajo ishte pasuri e brigatës partizane. Vendosëm ta ruajmë. E fshehëm në një vend të sigurtë, tek "Rrëza e Radhoit".

Në prill 1945, kur ishte çliruar Shqipëria, vjen nga Gjirokastra Haxhi Kurti, ish-itendent i brigatës. Me pyetjen e parë që ai bëri, ne i treguam se atë çantë e kemi gjetur ne dhe e kemi të paprekur. Ai nuk u mbajt nga gëzimi. Kur e pa se ishte e paprekur tha se "nuk ma priste mëndja kurrë se mund ta gjeja këtë çantë. E dija që fterjotët janë të ndershëm, por deri këtu, nuk e mendoja

Gjatë gjithë vitit 1944 Galishti mbetet baze e strehimit dhe e furnizimit me ushqime i partizanëve. Në opoeracionin e dimrit dhe të qershorit dhe Galishti u bë pre e operacionit gjermano-ballist. I tërë Galishti, nga mali i Gargullit, Rrëmulla, gryka e Galishtit, ishte me pozicione të partizanëve kundër gjermanëve. Përpara se të vinin gjermanët, partizanët ishin furnizuar me ushqime Por erdhën edhe gjermanët. Vala e parë e tyre kaloi disi larg dhe nuk pati kohë të merrej me fshatarët, aty ku këta ishin grumbulluar në bagëtitë e tyre. Por në darkë, pa u errur, në Lëpushë zbriti një patrullë gjermane, e cila mund të vriste fare lehte gjithë fshatarët, pavarësisht se ishin edhe të armatosur.

Por Hazo Dhulja, një nga gratë më trime dhe më e zonja që kishte Galishti, ndoshta edhe Fterra, u dolli përpara gjermanëve, duke pasur në dorë disa napa me djathë të njomë. Këta e morën djathin, morën me vete edhe dy vetë, Hamza Mehmetin dhe Haxhi Shkurtin, deri në Krua të Mollës. Ne menduam se këta nuk do të ktheheshin më. Por, siç u kuptua veprimi i Hazos bëri që ti lëshonin. Të dy, Hamzai dhe Haxhiu, u kthyen në stanet e tyre.

Binjo ZHUPA