Nr. 4 - tetor 1997

SI I KAPËRXEJNË FTERIOTËT KOHËT E VËSHTIRA

Në pranverën e vitit 1943 në fshatin tonë do të vinte prefekti i Gjirokastrës Rasim Babameto, që të kthente Fterrën me Ballin. Por, mësues Hiqmet Dusha me shokët e tij e kishte bërë fshatin për vete. Fterra ishte lidhur me Frontin Nacionalçlirimtar. Balli ishte i vonuar. Megjthatë xha Çallua, i cili ishte kryetar i kësgillit të fshatit, mendonte pak më ndryshe, megjithëëse edhe vetë ishte i lidhur me Hiqmetin.

- Si do ta prisni Prefektin, o Bir? - pyeti xha Çallua.

- Nuk do ta lëmë të bëjë takim me fshatin, por do ta presim në shtëpi të mësues Neimi. Dhe sapo tia shtrojë drekën, Mustafai (Matohiti) dhe unë do të shkojmë atje dhe do të bëjmë që të vërë nga majat - thenbrat.

- Unë o Bir, ia ktheu Çallua, jam me ty dhe dua që të fitosh, por ka dhe ca që mendojnë si nacionalistë. Lufta një ditë do të mbarojë. Mirë në fitoftë partia jote, po në se fiton partia e Ballit, kush do ti ndihmojë djemtë e fshatit që të bëjnë përpjetë?

Llogjikë pluraliste - pragmatiste, që shprehte dëshirën që djemtë e Fterrës të përparonin duke patur mbështetje si do që të bëhej, kushdo që të dilte fitimitar. Me këtë llogjikë të ftohtë në Fterrë nuk u fut konflikti, as mosmarrëveshja, as grindja. Nuk u nxit e nuk u lejua asnjë lloj vëllaveasje, asnjë lloj hakmarrje. Dhe fshati edhe në ato kohë të vështira nuk u përça. Në Fterrë nuk ndodhi asnjë vëllavrasje, asnjë pushkatim. Fterra ruajti bashkimin dhe vëllazërimin dhe brenda fshatit dhe në lidhje me fshatrat fqinjë.

Edhe në 435 vjetët e shtetit monist fterioti e ka mbështetur fteriotin. Shëmbëll i veçantë i mirësisë ka qënë Safet Memi e pas tij Rait Braho, Nail Bezhani, Refik Bezhani, Hava Ruke, Zenel Shkurti, Hamza Mehmeti, etj. Etj. E kush më shumë e kush më pak secili me mundësitë që kishte. Ndërsa në shkencë fteriotët arrijnë maja, në politikë, si dhe në të shkuarën, qëndruan në sferën e nepunësisë e të specialistit, të lartë apo të mesëm.

Edhe në vitin 1990, në vitin e kthesës së madhe, kur u vendos pluralizmi në Shqipëri e kur dhe në fshatin tonë u shtrinë tre parti (PS, PD, PSD), përsëri nuk u fut ndarja e mosmarrëveshja, megjithëse për fat të keq 4-5 "adoleshentë", në mënyrë tinzare, me urdhër nga krerët e tyre, prishën muzeun, prishën linjën telefonike dhe vatrën e kulturës, të cilët besojmë se tashmë janë pënduar. Megjithatë përsëri uniteti i fshatit u ruajt. Debate pati, por në asnjë rast nuk u kalua në konflikte, nuk u zhvilluan grindje e përçarje ndërmjet fteriotëve, as në Fterrë e as kudo ku punojnë e jetojnë fteriotët. Në Tiranë ku jetojnë mbi 130 familje nga Fterra dhe ku janë jo pak intelektualë në zë, pavarësisht nga bindjet e tyre politike e përkatësitë partiake, nuk pati asnjë rast grindje e mërie midis nesh. Përkundrazi, gjerësia shpirtërore e civilizimi ynë toleroi duke zhvilluar debat me mirësi e me argumente si me njëri-tjetrin dhe me të tjerët. Edhe kur lufta politike ka patur acarime e ashpërsime, fteriotët kanë ditur të ruajnë gjakftohtësinë e qetësinë, kanë ditur të vetpërmbahen dhe nuk janë hedhur në "flakën e zjarrit".

Jo pak intelektualë u angazhuan në luftën politike të pluralizmit edhe duke shkruar artikuj e deri dhe studime e libra. Por përsëri, tek të gjithë, dominoi arsyeja. Janë për tu përmendur juristi Nafiz Bezhani e profesorët e njohur Ismet e Besim Elezi, arkeologu i shquar Muzafer Korkuti e studjuesi i letërsisë Jakup Mato, shkrimtari Bardhyl Xhama me poetët Vullnet, Sulejman e Agim Mato, artisti Sheri Mita e Ilir Bezhani, pedagogët në Universitet Sezai Braho e Hamlet Bezhani dhe gjithë të tjerët në çdo detyrë që morën; të gjithë ruajtën arsyen e gjakftohtësinë, përdorën logjikën e argumentin dhe askush nuk u bë sektar, askush nuk bëri të liga.

Edhe kjo periudhë tregoi se fteriotët shquhen për arsye e jo për inat, për pajtim e jo për hakmarrje, për dashuri e jo për urrejtje, për mënçuri e jo për "kobure", për fjalën e ëmbël e jo për armën e zjarrit. Fterioti ka dashur paqen dhe jo luftën, ka bërë mirësi dhe jo ligësi. Kjo psikologji, kjo traditë, kjo edukatë bëri që edhe muajt e trazirave të mëdha të papara në historinë e këtij vendi, gjatë 6-mujorit të parë të këtij viti të kalojnë pa përçarje, pa vëllavrasje. Viktimë e plumbit qorr u bë vetëm Valter Kofina në periferi të Vlorës. Viktimë e detit u bë një nga djemtë e Myrteza Brinjës. Ndërsa viktimë kurbeti një vajzë nga Brinjajt në Itali. Po asnjë nuk ka lënë sherr e hasmëri pas. Edhe të parët tanë, prindër e gjyshër, madje edhe stërgjyshër nuk kanë lënë bela, nuk kanë lënë hasmëri as në fshat e as në fqinjë. Edhe ndonjë sherr me fshatrat në kufi, para shumë vjetësh, fterioi e ka shuar, e ka falur dhe ka mbjellur paqe të përhëershme.Fjala e ëmbël ka fituar mbi plumbin e hidhur. Kështu ndodh dhe tani në këta muaj. Në maj e qershor erdhën nga Lumi i Vlorës një grup i armatosur, si duket për të vjedhur. E tmerruan Dullon në Çerrica. Fterioti me fjalë, kusarët me armë. Dhe fitoijeta, se jeta duhej çmuar, jeta duhet shijuar, jeta duhej shpëtuar me çdo mundësi. Ndaj fterioti di dhe të çmojë dhe ta ruaj jetën e tij. Dhe jetën e të tjerve nuk e merr. Dhe kur erdhën disa banditë kusarë, po nga Lumi i vlorës, fteriotët ruajtën gjakftohtësinë. Edhe Arta 25-vjeçare e Hasanit shtiu me pushkë, iu përgjigj me pushkë, por për herë të parë qëlloi në qiell, ndërsa për herë të dytë në gomat e makinës. Por jo mbi njeriun. Kur u dëgjuan krismat në Çorraj, shpërthyen krismat edhe atje. Ishte bërë marrëveshje Fterrë - Çorraj që kur qëllohej në njërin fshat, këtë do ta bënte edhe fshati tjetër në përkrahjë të tij. Nga Kuçi erdhën tre baballarë. Fteriotët u thanë: U kemi falur, por të mos vijnë më as me armë as për të vjedhur. Kështu përsëri fjala fitoi mbi plumbin.

Se ka arsye, se ka logjikë, se ka mirësi e urtësi në të gjitha familjet fteriote, ndaj asnjë djalë e as një vajzë fteriote nuk ka vjedhur e as ka vrarë, nuk është bërë as bandit e as hajdut e nuk është dënuar asnjë. Të gjithë kanë kuptuar se kohët e vështira kapërxehen më mirë me qetësi e mënçuri, me urtësi e dituri. Prandaj është nevojë e detyrë që dhe brezin i ri ta bëjmë sa më të ditur. Dhe i ditur bëhet kushdo që arsimohet e kulturohet. Dhe njeriu kulturohet duke lexuar. I kulturruari di të çmojë më mirë dhe jetën e tij, dhe jetën e të tjerëve.

Guro ZENELI

Nr.4 - tetor, 1997

SHKOLLA ME SAKRIFICA

Që në thellësi të dhjteëvjeçarëve fteriotët janë shquar për dëshirën që brezat e rinj të arsimohen, të bëhen të shkolluar e të ditur.

Shembëlli i të parëve si Isa Hizmo, Ibrahim Hizmo, Ali Xhama në shekullin e kaluar, i Omer Korkutitm Hivzi Bezhanit, Jaho Matos, Fetah Zanit në fillimin e këtij qindëvjeçari, të normalistëve Xhevdet Kofina, Lame Xhama, Hiqmet Dusha, Safet Kofina, Hiqmet Shehu, Shefki Mita, Tare Braho e shumë të tjerëve qysh para çlirimit, u ndoq nga qindra djem e vajza, të cilët vazhduan me sukses shkollat e ndryshme të vendit.

Dihet mirë varfëria e fshatit tonë me rreth 100 shtëpi, por për arsimin ai nuk ka kursyer kurrë. Vazhdimi i shkollave është bërë me sakrifica të mëdha. Dhe për këtë shembujt janë të shumtë. Më të herëshmit i kryen shkollat në kurbet, edhe pse familjet e tyre i lanë në varfëri. Disa nga ata që kryen normalet e Elbasanit të rrënqethin me tregimet e tyre. Nga Fterra niseshin në këmbë, ose më fatlumët me mushka, për të arritur rrugë e pa rrugë deri në Elbasan. Më këmbë dhe me një copë bukë në çantë kanë shkuar dhjetra nxënës nga Fterra në Kuç, Çorraj e Borsh për të mbaruar arsimin 8-vjeçar. Jakupi, Rakipi, Besimi e shumë të tjerë i mbajnë mend mirë udhëtimet e gjata nëpër male për të arritur në konviktin e Gjirokastrës ose për tu kthyer në fshat, ngaqë nuk përballonin dot shpenzimet e udhëtimit. Janë me dhjetra fshatarë që shtërngonin rrypin, sshisnin edhe ndonjë bagëti për të mbajtur fëmijët në shkollë.

Dhe këto sakrifica e shumë të tjera dhanë frytet e tyre. Sot nga fshati numërohen mbi 250 kuadro me arsim të lartë, mbi 350 me arsim të mesëm, me dhjetra kuadro mbajnë tituj e grada shkencore, mbi 100 janë mësues që punojnë an e kënd atdheut.

Ky është një shembëll i vyer që u jepet fëmijve tanë të sotëm që të ndjekin rrugën e diturisë. Kjo është një thirrje dhe për shkollën 8-vjeçare të Fterrës që të eci në gjurmët ebrezave të shkuar, sepse kushtet tani nuk u mungojnë.

Bardhyl XHAMA

Nr.4 - tetor, 1997

KULTURA FETARE - FAKTOR PËR DIJE E KULTURË

Ashtu si bashkëfshatarët e tjerë dhe unë si djalë fteriot daljen e gazetës "Fterra jonë" e prita me gëzim. I kam lexuar të tre numrat e parë. Faleminderit se kam përfituar. Mendoj se më shumë përfitojmë ne brezi i ri, që të kaluarën tonë e njohim pak.

Fterra jonë njihet se është i besimit islam. Kjo fé në fshatin tonë fillon ngs shekulli 18-të, imponuar me të gjitha mjetet nga Perandoria e fuqishme Osmane, se më herët fshati kishte bësim të krishter. Këtë na e vërteton historia. Dëshmi e veçantë janë toponimet në emra si Qafa e Qishës, Gjonfterra, Gjinali etj, etj. Por në këto pak rreshta dëshiroj të theksoj se feja, si ajo krishtere dhe islame, kanë predikuar vëllazërimin, mirëkuptimin dhe paqen me njëri-tjetrin. Këtë moral e kanë kultivuar një numër i kosniderueshëm fshatarësh që kanë mbaruar studimet e mesme dhe të larta për fenë, brenda dhe jashtë Shqipërisë, si Isa Hizmo, Hivzi Bezhani, Hasan Hizmo, Shemedin Dauti, Selim Gjonika, Feim Mita, Omer Korkuti, fetah Zani, Sheme Korkuti e deri tek Safet Gjoni, Refik Bezhani e Shaban Mita.

Disa prej këtyre kanë mbaruar teologji e drejtësi. Me emër u bë Isa Hizmo, dekan i fakultetit teologji-drejtësi në universitetin e Stambollit dhe njëkohësisht hoxhë për familjen mbretërore, i cili ka dhënë një kontribut të çmuar për bashkëfshatarët, duke u bërë nxitje e strehë e fteriotëve që vazhdonin mësimet fetare e jurisprudencës në Stamboll. Kultura e tyre ishte e gjerë, por sidomos në teologji e drejtësi. Dijet nuk i përdorën për interesa e përfitime vehtiake, por u erdhën në ndihmë të gjithë njerëzve të atyre vendeve e krahinave ku kanë punuar dhe jetuan. Është i përmendur në vitet 1910-1920 edhe Shemedin Dauti për dijet e tij teologjike, që shpjegonte dhe njohuri teologjike, por edhe njohru shkencore bilogjike për peshqit e deri bretkocat, etj.

Ishin vitet e Luftës së Parë Botërore. Një grup të moshuar te shkolla e vjetër u ndeshën ballë për ballë me disa ushtarakë të huaj. Hasani u doli përpara. Ushtarakët thirrën: Halt (ndal). Hasani u flet gjermanisht duke u thënë me ironi se po vratë ne pleqtë e fituat luftën. Një nga ushtarakët, komandanti i tyre, u befasua. Uli armët dhe nisi dialogu:

- Pranon të vish përkthyes te në?

Hasani pranoi. Dokumente nuk kemi, por sipas gojës së të parëve tanë, Hasani kishte kryer studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Gjermani. Si rezultat i këtij dialogu ushtarët nuk bënë as bastisje dhe as djegie në fshatin tonë.

I ditur ka qënë dhe Hivzi Bezhani, teolog i njohur për Fterrën e më gjerë. Ky teolog qe shembëll i veçantë për fshatarët tonë dhe për kulturën e tij bujqësore si bujk e veçanërisht bahçevan i zoti.

Kultura fetare u ka shërbyer fteriotëve edhe për edukimin morale njerëzor, por edhe ka nxitur dashurinë për dije e kulturë, veçanërisht për arsimdashje. Këtu e ka bazën fakti që Fterra jonë është bërë një nga fshatrat e njohura për zhvillimin e arsimit e kulturës, me mësuesit e profesorët e shumtë që kemi dhe sot.

Ardit MALAJ

Nr.4 - tetor, 1997