FTERRA - LABËRI, FTERRA - RIVIERË -

NJË MONUMENT KULTURE

Në fillim të muajit gusht 2002, u shfaqe në Radio- televizionin publik Shqiptar dokumentari televiziv "Fterra - Labëri, Fterra - Rivierë, realizuar nga Guro Zeneli e Ilir Buçpapa, me operator Nebi Duro e montazhier Andon Beqari.

Ky film u prit me interesim të madh, jo vetëm nga fterjotët, të cilët përjetuan me emocione të jashtëzakonshme për vendlindjen e tyre, por edhe nga shumë shikues të tjerë. Fakti që me dhjetra njerëz, miq, shokë e dashamirës tanë, na kanë telefonuar e na kanë uruar, është domethënës. Filmi dokumentar la tek të gjithë mbresa e kujtime të pashlyeshme. Unë, nuk jam regjizor, as kritik i artit që të bëj vlerësime për anën artistike të filmit, por një gjë është e vërtetë, se kudo filmi ka lënë shije të bukura, që do të thotë se edhe nga ana artistike, ai është paraqitur në nivel të lartë.

Në këtë shkrim të shkurtër, dëshiroj të shpreh falenderimet e mia të sinqerta autorëve të dokumentarit dhe të shfaq disa mendime rreth përmbajtjes së tij ideore.

Ai përshkohet tej e ndanë nga ideja madhore se fterjotët kanë qënë të bashkuar në luftë e në paqe, se fryma e vëllazërimit, e solidaritetit, e mirëkuptimit dhe e tolerancës, ka mbizotëruar kurdoherë. Uniteti në Fterrë e midis fteriotëve ka qënë tradicionalisht, por në situata të vështira, e për më tepër gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare është forcuar edhe më shumë deri në ditët e sotme.

Një ide tjetër që përshkon dokumentarin është ajo e atdhedashurisë së fterjotëve.

Kjo ide madhore i frymëzoi fterjotët të luftojnë me trimëri për mbrojtjen e vendit nga pushtuesit e huaj që para krijimit të shtetit të pavarur shqiptar, 1912 e vazhdim, në vitin 1914, në Luftën e Vlorës (1920) dhe, veçanërisht në pjesëmarrjen masive në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare.

Dokumentari përmban idenë humane se populli i Fterrës, brez pas brezi ka qënë e mbetet arsimdashës, duke e ilustruar këtë fakt me prova të shumta që nga të diplomuarit e parë në Univeristetin e Stambollit e deri tek profesorët, mësuesit e specialistët e tjerë në gati të gjithë fushat e jetës.

Në vend të veçantë pasqyrohet edhe folklori popullor i shprehur në këngët melodioze të grupit të Fterrës.

Autorët e filmit kanë mbajtur parasysh realitetin objektiv të fshatit Fterrë, si pjesë përbërëse e Kurveleshit dhe e Labërisë, si dhe pamjet madhështore të gjelbërimit të ullinjve, portokaleve, e pemëve të tjera frutore, të luleve të shumëllojshme që paraqiten si ansambël i bukur në dokumentar që japin idenë se Fterra është edhe pranë Rivierës.

Natyrisht, për këtë mund të ketë dhe opinione të ndryshme, por në çdo rast do pranuar se asfaltimi i 10 km rrugë, Borsh-Fterrë, që është vena jetëdhënëse, do ta afrojë kaq shumë Fterrën me Rivierën, sa që edhe kundërshtarët e tanishëm do të kërkojnë të shkojnë për pushime në atë klimë, sa detare dhe kodrinore - malore të Fterrës.

Duke i qëndruar besnik realitetit objektiv, filmi dokumentar jep edhe një mesazh të madh, të dashurisë për Fterrën, se sado që është terren i thyer, përsëri ka burime të shumta jetese sidomos për blegtorinë, që ka qënë historikisht dega kryesore e ekonomisë, si dhe frutikulturën, me të cilat kanë jetuar më parë 100 shtëpi. Prandaj Fterra nuk duhet braktisur, nuk duhet emigruar prej saj, sepse kështu vihet në rrezik ekzistenca e fshatit, i cili ndonëse tani është i vogël, por me vlera të mëdha.

Këtë thirrje e bën në dokumentar një i ri, i cili jeton e punon në fshat, por këtë thirrje e bëjmë të gjithë ne fterjotët, kudo që ndodhemi, sepse e duam Fterrën të lulëzuar e të populluar.

Jo më pak e rëndësishme është edhe ideja e pjesëmarrjes aktive sa më të gjerë të subjekteve në dokumentar, e cila e karakterizon atë, të cilët flasin me krenari të ligjshme për fshatin e bashkëfshatarët, brenda dhe jashtë atdheut, sepse kanë sjellje korrekte dhe ruajnë traditat më të mira të popullit të Labërisë, nderin , besën, mikpritjen, etj.

Këtë e dëshmon fakti se fterjotët që banojnë në Shqipëri, dhe ata që punojnë në Greqi, në SHBA, në Kanada e gjetkë, të cilët janë me qindra, sillen mirë e nuk ka të dënuar për vepra penale ose veprime të tjera të paligjshme.

Natyrisht, si për çdo vepër arti e kulture, edhe për filmin dokumentar "Fterra -Labëri, Fterra-Rivierë" mund të ketë këndvështrime të ndryshme, dëshira ose objeksione, por këto nuk e ulin vlerën e filmit në tërësi, sepse në këtë botë, veç dritës së diellit që na ndriçon, ka edhe hije. Me ndonjë episod të rëndësishëm apo me figura të njohura të kohës së luftës dhe të paqes mendoj se mund të ishte plotësuar më mirë.

Për të gjitha këto e vlera të tjera që përmban ky film, mund të thuhet me plotë gojën se ai është një monument kulture për Fterrën, por edhe më gjerë, sepse Fterra është pjesë e së tërës, e mëmës Shqipëri.

- Këto kujtime u shkruan dhe u dorëzuan për gazetën "Fterra jonë"

nga Resul Mita disa ditë para vdekjes -

Shpesh vetëm, dhe kur jam në shtëpi me vjen në kujtesë Hiqmet Dusha, komisari dhe mësuesi me vlerë, i cili frymëzoi shumë djem të rinj fteriotë që të radhiteshin që në fillimet e luftës në radhët partizane. Edhe me dijen e tij, dhe me fjalën e ëmbël ishte bindës. Për Hiqmetin mund të shkruajnë shumë fteriotë. Por një detyrim e kam dhe unë. Në shpirtin tim ndjej mall për shpirtin e tij. Ndaj mora penën të hedh në letër për gazetën ""Fterra jonë" momentin e rënies heroike të Hiqmetit që pikëlloi dhe gurët e Fterrës e të Kurveleshit.

Në fund të muajit korrik 1943 komisari i çetës së Fterrës, Hiqmet Dusha, bëri një mbledhje në Kondale me çetën dhe fshatin. U foli se do të formohej çeta "Toto Bolena" dhe kërkoi të merrnim pjesë në këtë çetë. Dolën vullnetar Malo Malaj, Mustehak Çallo, Ahmet Haxhiu dhe unë. Komandant i kësaj çete u caktua Iljaz Kofina, zëvëndës Sulo Veipi nga Kuçi dhe komisar Hiqmet Dusha. Çeta u nis për në Kuç dhe u bashkua edhe me çetën "Avni Rustemi", që ishte çeta e Kurveleshit dhe u nisëm për ne Cepo të Gjirokastrës: Atje na priste edhe çeta "Çerçiz Topulli" e Gjirokastrës në të cilën kishte partizanë gjirokastritë, nga Mashkullora, Plesati, Kardhiqi, Fushë Bardha, Zhulati e Prongjia.

Më datën 7 gusht 1943, tek rrepet e Kardhiqit, u formua Batalioni "Asim Zeneli" me komisar Shefqet Peçin. Mbas inkuadrimit te batalionit, na ngarkuan me detyrë për të kapur krerët e Ballit Kombëtar, të cilët kishin bërë krime në Labovë të Kryqit dhe në Glinë. Çetës tonë ju ngarkua kapja e nënprefektit dhe dy kryetar Balli. U nisëm nga Pogoni. Qëndruam një natë në malin e Makrikamit mbi Libohovë dhe ditën e dytë natën zbritëm nga mali. Si udhërrëfyes kishim Isuf Çobanin nga Nepravishta. Mbasi rrethuam fshatin, u vendosëm në pozicione dhe Iljazi, Hiqmeti me Isufin u nisën drejt e në shtëpinë e Feim Kullës. E kapën, e çarmatosën dhe pastaj u drejtuan edhe në dy shtëpitë e komandantëve të Ballit, të cilët, edhe këta i kapën dhe me kuaj kaluam fshatin Pogon, zbritëm gjatë Grykës së Selckës. Atje komisar Shefqet Peçi komunikoi se gjyqi partizan i kishte gjykuar.

Pas kësaj u mblodh Batalioni dhe u vendos të sulmohej Libohova, mbasi forcat fashisto - balliste, ishin në qytet. U bë plani dhe u vendosën detyrat. Në kompaninë tonë ishim tre mitralierë : Kabo Kabaj nga Borshi, Ahmet Haxhiu dhe unë. U nisëm për të kryer aksionin. Gjatë rrugës, udherrëfyesi gaboi rrugën dhe çeta jonë ra në pritë dy orë para kohës së caktuar. Megjitharë, ballistët dhe karabinierët italianë ne i vumë përpara, duke hyrë në lagjen e parë, kurse tre kompanitë e tjera ishin shumë larg.

Forcat fashisto - balliste u futën në kala. Hiqmeti, duke sulmuar me trimëri bashkë me Murat Bardhin nga Gusmari, u vra tek porta e kalasë. Ishte data 30 gusht 1943 Në këtë betejë u vra edhe Kabo Kabo nga Borshi. Ndërsa Demo Fejzo nga Golëmi u vra pas krahëve nga një ballist dhe e. çuam dhe e varrosëm në Labovën e Kryqit. Ballisti u zu rob, ju bë gjyqi partizan dhe u pushkatua mbi varrin e Demos.

-Homazh për katër veteranë të luftës e të punës-

Dhe vjen dita kur njeriu ndahet nga kjo Botë. Asnjë nuk është i përjetshëm. Të gjithë jemi mysafirë. Asnjeri nuk e di kur do te vdesë, por e di se një ditë nuk do te jetojë më midis njerëzve të tij të dashur: farefis, bashkëfshatarë, shokëve e miqve. Edhe kur vdekja vjen "tëkfët", siç i thonë një fjale në Fterrë, edhe kur vjen me nje sëmundje, prap vdekje është. Në rastin e parë ata që mbeten thonë: nuk ju gjendëm pranë,: nuk na la dot asnjë amanet. Në rastin e dytë thonë: vuajti i shkreti. Pra, vdekja mbetet vdekje, se ikën njeriu e nuk kthehet më. Po pas vdekjes ata që mbetën, të afërmit, shokët e miqtë fillojnë të kujtojnë jetën e tij, punën, sjelljen, vuajtjet e sakrificat e gjithecka. E ndokujt i ka mbetur ndonje merak. Po kur ai që ikën nga kjo jetë lë pas kujtime të mira, sikur ka një ngushëllim më tepër.

Kështu ndodhi edhe këto kohët e fundit, kur në një kohë më pak se një muaj ndërruan jetë katër bashkë-fshatarë tanë të mirë, katër fteriotë të një brezi, katër fteriotë të një ideali, veteranë të luftës e të punës: Malo Malaj e Resul Mita dhe Fuat Brinja e Arshi Brinja. Ata ishin në gjendje të mirë për të jetuar më gjatë, prandaj të gjithë thanë se vdiqën para kohe, por jeta ka ligjet e saj. Ajo i ndau nga bashkëshortja me të cilat jetuan mbi 50 vjet, i ndau nga fëmijët për të cilët bënë mjaft sakrifica për ti rritur e arsimuar, i ndau nga shokët e miqtë që i kanë dashur e respektuar tërë jetën.

MALO MALAJ, ishte fëmija i parë i xha Zilfos dhe bashkë me vëllezër e motrat e tjerë u rrit në kushte të vështira ekonomike, por të gjithë të edukuar e shëmbullorë në punë e në jetë. Malua gjithmone printe më shëmbëllin dhe vyrtitet e tij të mira edhe tek fëmijët e tjerë të xha Zilfos, ai ishte i pari që i doli në krah familjes edhe në punë.

Por ishin vite të vështira, Malon e thërriste zëri i atdheut, zëri i Shqipërisë që ishte e pushtuar nga të huajt. Prandaj edhe u regjistrua ndër të parët në çetën territoriale të Fterrës në qershor 1942. Nuk u nda nga çeta për asnjë moment dhe mori pjesë në të gjitha luftimet e saj. Më pas merr pjesë në batalionin "Ismail Hakiu" që vepronte në të gjithë Kurveleshin e Poshtëm. Edhe këtu Malua mori pjesë në të gjithë veprimtarinë e këtij batalioni, deri në qershor 1943 kur u inkuadrua në çetën "Toto Bolena" dhe më vonë në Batalionin "Asim Zeneli" së bashku me bashkëfshatarë të tjerë Hiqmet Dusha, Iljaz Kofina, Ahmet Hazhiu, e Resul Mita. Por nuk ishte vetëm Malua, ishte e gjithë familja e tij e lidhur me luftën për liri. Xha Zilfua bëri pjesë në këshillin nacionalçlirimtar të fshatit, vëllai, Muhameti u radhit bashkë me shokët në Brigadën e 12 S, vëllai tjetër, Pertefi, u vra nga plumbat e okupatorit.

Edhe pas çlirimit Malua nuk priti që ti ofroheshin poste e grada, por shkoi e punoi atje ku ishin intersat e atdheut. Po ndërtohej Kombinati i Tekstileve në Tiranë dhe Malua shpejt u bë një nga punonjesit e tij, deri sa doli në pension, ku në sajë të punës dhe vyrtyteve të larta në jetë e në punë, u bë shëmbull për të tjerët.

Por, ja që vjen një ditë dhe

RESUL MITA, ishte fëmija i fundit i xha Shaqos. U rrit në varfëri e i njohu shpejt hallet e jetës. Po xha Shaqua më shumë se çdo gjë tjetër i futi në gjak atdhedashurinë, se i tillë ishte edhe vet, pjesëmarrës në Luftën e Vlorës dhe në të gjitha luftimet që ka bërë çeta e Fterrës. Resuli mori pjesë aktive në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, që në fillim shkoi në çetën e Kurveleshit "Hajredin Tremishti". Me krijimin e çetës së Fterrës, ai radhitet ndër të parët dhe merr pjesë në luftimet e saj. Më vonë, në qershor 1943 shkon në çetën "Toto Bolena" dhe në gusht 1943, inkuadrohet në batalionin "Asim Zeneli" e, më vonë, në Brigatën e VI-të S, ku u njoh edhe me Qibron që ishte po atje partizane e që më vonë u martuan dhe kaluan gjithë jetën bashkë.

Por nuk ishte vetëm Resuli që mori pjesë në këtë Luftë. E gjithë familja e Resulit ka dhënë një kontribut të veçantë, që nga xha Shaqua, të cilin e vranë pikërisht për kontriubutin e tij që jepte, nënë Havaja, një nga aktivistet më të shquara të organizatës së gruas të Fterrës dhe për një kohe edhe kryetare e kësaj organizate, Lutja, motra e Resulit, në familjen e Xhamajve, gjithashtu aktiviste e dalluar e organizatës së gruas dhe bazë e luftës, Sevdeja, motra tjetër e Resulit, që mbajti një barrë jo të vogël të luftës në familjen e saj dhe Mirua, motra e vogël aktiviste e organizatës së rinisë e më vonë në parti: Një familje patriote, që po të ishin gjallë, të gjithë do te meritonin titullin e nderuar të veteranit.

Resuli punoi të shumtën e kohës si fotograf dhe me mundim e sakrifica, së bashku më bashkëshorten e nderuar Qibron, rriten, edukuan dhe arsimuan 4 femije, tre djem e një vajzë, njëri më i mirë se tjetri. Te tre djemte trashëguan profesionin e të jatit dhe sot punojnë duke u angazhuar në ekonominë e tregut. Resuli ishte me shpirt të madh, gjithmonë i qeshur, gjithmonë me humor dhe i gatshëm për të ndihmuar këdo në jetë e në halle.

Por, ja që vjen një ditë dhe

FUAT BRINJA, vëllai i tij Bexheti dhe motra Bajamja, u rriten me mundim e sakrifica nga xha Asllani dhe nënë Xhekua. Ata bënë të pamundurën dhe për ti rritur, edhe për ti mësuar, edhe për ti edukuar. Prandaj u bënë të mirë, dhe kudo ku jetuan e punuan, mbahen mend për mirë.

Edukata e prindërve dhe e gjithë mjedisit të Fterrës, bëri që në kohët më të vështira, në atë të pushtimit të Shqipërisë nga të huajt, të tre fëmijët e kësaj familjeje të përfshihen aktivisht në luftën për liri. Bexheti doli partizan, Bajamja aktiviste e shquar e rinisë në Fterrë, ndërsa Fuati, më i vogli prej tyre, me pushkë në dorë u radhit në Brigadën e 8-.të Sulmuese deri në Çlirimin e plotë të Shqipërisë. Mbas Çlirimit punoi për një kohë në ushtri, deri me gradën majorr dhe, më pas, punoi në organet e pushtetit dhe në administratën shtetërore, kryesisht në Vlorë.

Fjalë të mira e respekt kanë për Fuatin të gjithë sa e kanë njohur e veçanërisht ata që kanë punuar me të, sepse Fuati ishte i paisur më vyrtyte të larta, kishte shpirt të pastër, shte i dashur e i sinqertë me njerëzit, ishte familjar shembullor. Edhe 5 fëmijët e tij, tre djemtë e dy vajzat i gëzojnë këto vyrtyte dhe po ecin në rrugën e jetës. Fuati ishte i dashur e i respektuar nga gjithë bashkëfshatarët, e në veçanti nga ata me banim në Vlorë, me të cilet e lidhi më shumë jeta.

Por, ja që vjen një ditë dhe

ARSHI BRINJA, Lindi në Fterrë në vitin 1917. I mbetur jetim nga e jëma dhe në gjendje të vështirë ekonomike, ndihmohet nga i jati, xha Kamberi dhe dajua i tij Demir Shkurti për të vazhduar shollën Teknike në Kavajë.

Lufta Antifashiste Nacionalçkirimtare e gjeti në Romë. U lidh me partizanët italianë dhe mori pjesë në luftën kundër fashizmit e nazizmit, në vitet 1943-1944. Në vitin 1945 kthehet në atdhe. Punoi për një kohë të gjatë, deri në vitin 1966, në Komisioinin e Kontrollit te Shtetit dhe më vonë në Estradën e Shtetit, deri sa doli në pension, ku u aktivizua në organizatën e veteranëve të lagjes.

E gjithe familja e Arshiut ka qënë pjësëmarëse aktive në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Dy vëllëzërit e tij Shefqeti dhe Nevzati, dolën partizanë, motra Merjeme dhe i ati, Kamberi veteranë të nderuar.

Por, ja që vjen një ditë dhe

Por, ja që vjen një ditë dhe ata nuk jetojnë më. Nuk jetojnë fizikisht, se shpirtërisht ata mbeten një kujtim i mirë për të gjithë bashkëfshatarët, miqte e dashamirësit e shumtë, sepse ishin njerëz të mirë, bashkëfshatarë të respektuar, veteranë të një ideali.

Dilaver SHKURTI

- mbresa nga vendlindja jone-

Kur shkon ne vendlindje edhe rigjallerohesh, por edhe emocionohesh. Emocionohesh me shume, sidomos ne ato shtepi, ku gjen vetem muret. Dhe te tilla nuk ka pak ne Fterre. Ne Qafen e Dushe nuk gjen me dushaj. Te tjere jetojne aty. Dhe tek shtepia ku banonte per disa vjet Razipi me familjen e tij, nuk ka njeri. Me poshte ne Bezhanaj, jane vetem Kurupaj, Alikua, se Rexhua me familjen e tij ka nje jete, qe jeton ne Tirane. Ne jo pak shtepi, te tjere kane jetuar dikur, te tjere jetojne tani. Por me shume emocion te japin ato shtepi ku nuk banon askush. Ne Shehaj, qe dikur benin emer, tani nuk ka me as shenja shtepishe. Tashme shkolla eshte e vetmja deshmi, ku kane qene shtepite e Shehajve. Me poshte te del perpara shtepia e Himet Maçit, qe ka ngele pa zot, ashtu siç ka ngele dhe shtepia e Zenelajve. Me tej, e tille eshte dhe shtepia e Merkurajve. Ne kujtese te vjen Hajro Merkuri me Bulle Xhikon, qe mua me kujton dhe Nenen time, me te cilen shkoqeshin muhabet. Pa njeri ka ngelur dhe shtepia e Hasan Hizmos, qe te kujton Xha Fikon zemerbardhe dhe Hanen e mire. Tek shtepia e Idriz Hizmos, edhe muret jane rrezuar. Operatori e filmon se ne kete truall ka lindur qe para dy shekujsh "Isa Hizmo trimi, qe iu versul dijes". Tani pasardhesit jane, kryesisht ne Tirane e deri ne Amerike, ashtu siç jane shume e shume fterjote te tjere, duke kuptuar dhe duke iu pergjigjur kohes qe jetojme.

Duke kaluar neper lagjet e Fterres perpara kujteses te dalin nje numur burrash qe kane lene emer: Laze Dusha e xha Agua me bastun ne dore e me kemben mbi kembe, qe e tundete si per qejf, me Mato Dushen, qe u vra ne luften italo-greke, nga artileria e pushtuesi italian, qe qellonte diku nga Himara, i cili eshte deshmori i pare ne tere ate zone, se ne thelb, ne konceptin atdhetar, eshte i rene per vatanin. Tek Maja e Çalle te vjen ndermend Belul Brinja e xha Neshati me Çallon dhe ne Bezhanaj, Xha Hivziu, hoxhe dhe kadi me emer, apo Ismail Bezhani, qe per vite ka qene dhe kryeplak ne Fterre. Por nuk mund ta harrohet dhe Xha Arifi, qe Nurçia i vuri per mbiemer shpirtin e vete atij, ne kengen:" Po te tha Arif Dedeja...Vetiu vijne ndermend dhe 4 vargje me shaka, te Xha Laze Brinjes qe thoshte: " gezoni mike se ika, / burrave tu dale frika, / po frika te mos u dale, se une prape kam per t'ardhe, se ketu e kam vatane..", ashtu dhe vargjet plot kuptim te xha Muslliut, qe, ne dasmen e djalit, kendoi: "Me qellime, mos qelloni, / se jemi tek Muslli Gjoni,/ te pleksur porsi rigoni"

Kur kalon nga burimi tek burimi, nga Ngurrezha ne Ixuar, dhe hedh syte mbi Fterre, syri i kujteses zgjuhet e te thote: Po ku e le Xha Azisin, te permendurin per zgjuarsi te rralle therese? Po Xha Xhemilin babaxhan e Xha Veliun usta? Edhe bejtet e Mustafa Mehmetit, qe t'i ngjiste me kembe, aty per aty, nuk mund t'i harrosh. Xha Xhevitin(Maton) e leshte, na e kujtoi karikuesi qe na humbi tek qafa e asaj shtepie, qe tashme ka ngele pa te zot. Shtepia e Korkute, qe te bie ne sy, sa del ne Qafen e Shethanasit, te kujton Katine e Korkute dhe Xha Muharremin, qe e mbaj mend dhe une, bashke me Bulle Gjulzane-burrereshe. Per Taro Gjonin kemi fole dhe here tjeter. Edhe Xha Tasinin e kemi permendur, pavaresisht se meriton me shume, siç meritojne dhe burra te tjere te shquar te Fterres sone. Po, rrofte e shkrofte kjo gazete !. Mbi Korkutaj, te vijne ne koke dhe rromuze te xha Ademit. Kur grupi "Fterra ne Kenge" hodhi valle ne Maje te Varre, perpara te perfytirohet Xha Vahiti, qe e hithte vallen e tij me thua. Kujtesa "zinxhir" te shpie dhe tek valltaret: Bastri Dauti, Lazo e Mehmet Kofina, qe e hidhnin aqe bukur vallen qe ka marre emrin e tyre. Nuk mund te anashkalosh, Xhevdet Brahon, ustain e letrave, kur thoshte: "me duket se u gargallos" dhe mbyllte tere kenaqesi lojen ne favor te tij. Kur je ne Ixuar nuk mund te mos kujtosh Xha Uzeirin, babain e Lekes, qe, edhe pse i varfer, ishte bujar e hokatar. As Veip Meron, qe plumbin e ktheu ne miqesi, nuk mund te mos e perkujtosh, ashtu si Rrapo Sadikun, per ndershmerine e drejte te tij. Po pse ne Shkurtaj : Hamit e Haxhi, Dervish e Axhem, qe rriten aq shumë djem e vajza? Apo xha Ramua, ishkasap ne Selanik, qe shpesh thoshte: ha mish me gjak qe te vesh gjak.

Desh harrova Murat Dhulin me emer, qe Nena ime e vleresonte aqe shume. Mbahet mend edhe, babai i babait, Abazi, Bazia, qe "atje siper me Rotua,\ me Havane, ç'u fjalua,/ jo me do e jo s'te dua,/Kush nuk kujton vjershen e Shaqo Mites: " O i ziu, Xhemil Leke, 0 i shituri per jete, per nje luge e nje gavete, partizani me qoshe, te plasne syte e s'e pe".

Ngacmimi kur vjen ne vendlindje eshte i thelle. Se ne te lam, po ti s'na le, o vendlindja jone, Fterre!. Por dhe kujtesa jote i ka rregjistruar te gjithe, por ne radhe te pare ate, per te cilen, çdo fterjot eshte shquar, qofte brenda qafave tona, qofte jashte e larg tyre. Kujtesa e Fterres rregjistron vleren e çdo fterjoti, se e vereteta eshte qe secili ka vleren e vet. Ne fund te fundit te gjithe kane qene njerez te mire. Dhe njeriut te mire, edhe ndonje e mete apo ndonje gabim ne jete, i falet. Kujtesa e Fterres keshtu e ka: mban mend e kujton te mirat dhe shuan ato qe konsiderohen "jo te mira". Ky eshte mesazhi me i mire qe na jep vendlindja jone, e cila megjithese se ne "e lam", ajo nuk na lë.

Biseda me gruan e Balil Haxhiut, Mezene, te emocionon. Kur bisedon me kete Nene, ne sy te perfytirohet figura e Nenes qe do djalin me shume se veten. Kjo thenie, ndofta, per shumekend, ka mbetur si nje mençuri e shprehur nga njerez te mençur. Por kur degjon kete Nene, mishi te ben mornica, se veprimi i bere prej saj, ia kalon edhe kesaj mençurie.

Iu semure djali Balilit e Mezes. I lajmeruan nga Athina. Vize nuk kishin. Kerkoi, te pakten, Nena, por nuk u be e mundur. Ne shpirtin e Nenes, Mezese, kishte nje mal me merak, se Kosta (Kudreti), djali i saj, kishte ngelur vetem me nje veshke. Por, fatkeqesisht dhe kjo veshke i ishte semure. Dhe njeriu pa asnje veshke nuk rron dot. Ndaj Mezene nuk e mbante vendi. Ndaj ajo ne moshen 65 vjeçare mori rrugen me kembe. Dy here, ne kete moshe, kaloi kufirin si refugjate. Atehere ishte janar, nje muaj i mbushur me debore. Por te dy heret e kthyen. Atehere vendosi te kalonte ne ndonje shteg te ngushte. Dhe u gjend Janjari. Bashke me vajzen e saj beri kater ore me kembe. Shpresa per te bere diçka per Birin I dha fuqi titanike. Dhe pas nje peripecie, qe nuk ka te shkruar, arriti. ne spitalin e Athines, drejt e ne krevatin ku djali vazhdonte te mbijetonte ne gjendje komi. Kjo, sepse dhe veshka e vetme e tij, kishte dale jashte funksionit. Duhej zevendesuar me nje veshke tjeter. Ndryshe, vdekja, nga çasti ne çast, priste ta rrembente. Nena therriti: "Kam une veshke per djalin ! Une i kam te dyja. Njera me mjafton. Po dhe nuk më mjaftoi, Djalin të lë pas". Atehere, mbas kembenguljes se Nenes, u desh te beheshin analizat dhe per Djalin dhe per Nenen. Dhe me ne fund u konkludua: duheshin bere dy operacione ne te njejten kohe. Nena do t'i dhuronte veshken e saj djalit te vet. Profesori grek, kirurgu, iu fut punes. E mori veshken nga Mezeja dhe ia vendosi Kostes, birit te saj. Mezeja nuk eshte ne gjendje edhe tani pas kaq kohesh, ta shpjegoje se si u be ajo pune aqe e madhe e aqe e çmuar. Veç, tashme, ka 6 vjet qe djali eshte mire. Ate e mbajti ne jete dhe vazhdon ta mbaje veshka e Nenes, qe eshte e forte sa per dy veshka. Ndersa nene Mezeja, kur ka mire djalin, i ka te gjitha. Veshka e saj, kur eshte ne trup te djalit te saj, i jep jete dhe vete Nenes, pavaresisht se dhe vete Nena eshte me nje veshke. Kjo nuk e ka shqetesuar asnje çast ketu e gjashte vjet, sepse me veshken e saj jeton Djali. Dhe nuk thone kot: Nena e do djalin me shume se veten. Te dy jetojne e punojne. Nje dashuri ne dy vete, dy veshka ne dy njerez.

Kujton, dhe nuk harron Mezeja, as Profesorin grek, kur doli nga operacioni me lot ne sy e kur shqiptoi vetem nje fjale: shpresoj! Nuk harron dot as 15 doktorret qe bene konsulte dhe u angazhuan per te shpetuar jeten e djalit te saj. - Asnje leke nuk na pranuan,- thote ajo tere merak. Madje, ishin ata qe dhe e falenderuan Nene Mezene per aktin jetedhenes qe beri per djalin e saj. Vetem ilaçet bene 25 miljone me leket tona,- shton ajo, perveç operacionit. Te gjitha i shkoi spitali. Nuk ua shperblejme dot. Jeta e njeriut, aqe me teper jeta e djalit, nuk nuk ka te çmuar. Por ja qe veshka e nje nene 65 vjeçare, kushton jeten e nje djali.

Ndahemi nga shtepia e Balilit, qe e shkoi jeten brigadjer, 12 vjet ne kooperative dhe 21 vjet ne ndermarrjen Rruga-ura, tere emocion te brendshem, veçanerisht per Mezene, gruan e tij, qe na ngeli ne kujtese si Nene e Madhe. Te tilla jane nenat fterjote. Ne momentin e duhur ato dine ta shfaqin veten. Kete e tregoi edhe Nene Mezeja. Prandaj Mezeja meriton pergezimet e te gjitheve. Meriton dhe pergezime nga gazeta "Fterra jone".

Fshat me 60 burra.Me 30 shtëpi të krishtera. Një familje muslimane me tokë. Një familje muslimane pa tokë.Kjo tregon që myslimanizmi në Fterrë ka rrënjë më të hershme se koha e Ali Pashës. Katër beqarë. Në këtë kohë fshati i Kuçit kishte gjithsejt 20 shtëpi.Borshi 75 shtëpi.Çorraj 116 shtëpi. Emrat e familjeve që gjenden në Fterrë dhe paguajnë taksa: Kokë Gjini, Zhupa Brati, Gjon Brati, Pogë Gjoni, Gjok Nika, Nik Mërtiri, Gjira Dhima, Brat Kosta, Marin Andrea, Gjokë Mëhilli, Marin Duka, Gjok Marini, Mëhill Marini, Gjin Kosta, Niko Dhima, Dhimë Mëhilli, Llesh Gjin Mato, Gjoka Gjini, Ded Gjini, Gjin Hila, Zhupë Hila, Hasan Gjoni (familje pa tokë.Duhet të jetë i ardhur), Zhupë Deda(familje pa tokë), Sinan Deda (familje pa tokë), Iliaz Deda, Sinan Aliu, Memi Aliu, Thoma Gjoni, Gjok Marini, Gjonëm Gjoni Gjikë Andrea, Marin Gjoni, Ali Nika, Hasan Toja (pa tokë), Po kështu na këtë listë ka edhe emra të tjerë si :Hysen Marini, Marin Duka, Andrea Mëhilliì, Golem Gjoni etj.

Nga këto mbiemra në Fterrë ka gjurmë vendesh,trojesh dhe tokash si: Prroi i Dedegjinit, Gjihile, Dukhila, Gjipogë, GjonFterra, Gjonëme. Në troje të Nike janë Matajt. Disa nga këto mbiemra i gjen në fshatrat arbëreshe si përshëmbëll: Toja, Marini, Mëhilli, etj.

Në kadastrën e vitit 1583 figuron si fshat më vete, me 34 shtëpi, me 36 burra dhe dy beqarë. Golem Bardi, Nikë Deda, Martin Deda, Novak Deda, Mëhill Gjoni, Koka Lagji, Mëhill Lagji (mbiemër që e gjen në Çorraj), Gjon Goja, Gjon Vaguli, Martin Peçi, Gjin Deda, Andrea Vaguli, Nik dhe Gjon Vaguli, Martin Komnini, Gjon Stoja, Lekë Leci, Gjira Komnini. Të ardhura: Elb 380 akçe, Grurë 885 akçe, taks martese, gjoba, badihava 220 akçe. Fshati duhej të paguante gjithësejt 3500 akçe. Mbiemra që sot i gjen si toponime pasi kanë lënë gjurmë në Fterrë janë:Bardi ose Bardhi (mund te jete shndruar ne Bërda) Deda (Gjidede) Prroi i Nikdhimës, Mërtirlagj, Stoja, Bragjon, Dedehilë, Gjihile, Guri i Gjonëme , Gjinali, Dukhile, Gjipoge, Dedelec,

Toponime të tjera: Gjoplaka, GjoFterraj, Gjolleshaj, Gjonikaj, Gjomënde, Gjovizhe, Nimënksh Vija e Mërtire, Hundë e Mërtire, Përroi i Nestorit, Maja e Lekës, Kika, Shesheza, Gomareza, Proi i Kanës etj. Pine, Galile, Komë, Hekal, Kondale, Gjokaçe, Gjozike, Gjoplaka, GjonVizhe, Gjothanas, Gjomend, Gjonike, Gjozenik, Gjomato, Nikçokaj, Hadushaj, Qafpjetre, Hizmaj, Gjicali, Gjipoga, Hasakond, Nikmenksh, Gjeshnikosh, Sinantrako, Memotrakua, Mertinezh, Niklek, Vija e Pale, Qafpjetre, Thana e Tërhile

Shënim:( toponimet janë treguar nga nëna ime Vahide Bezhani,Mato)

Fterra ka ruajtur dhe respektuar me rigorozitet traditën dhe zakonet e vjetra të fshatit lab. Edhe në Fterrë burri sundonte mbi gruan, burrit i dëgjohej zëri në familje, por kjo bëhej në mirëkuptim. Gruaja fteriote ka qenë e emancipuar. Ajo merrte pjesë në të gjitha punët bujqësore dhe blegtorale së bashku me burrin. Gruas i dëgjohej më tepër fjala në familje dhe ishte e respektueshme në shoqëri. Me këtë frymë ne familje janë rritur dhe edukuar shumë breza fteriotë. Kjo lloj demokracie e brendëshme familjare, pa kapërcyer caqet e nje jete, me reflekse të një edukate matriarkale, tepër të lashtë, u bë shkollë dhe bazë e të gjithë edukatës së përgjithshme fteriote, gjë që dallonte nga fshatrat e tjera fqinje,ku gruaja nuk e luante këtë rol dhe nuk e zinte këtë vend në familje. Shumë pak raste kemi dëgjuar që burra fteriotë të kenë vënë dorë mbi gratë. Burri fteriot e ka respektuar gruan si shoqe të jetës. Një rol të madh në fshat kanë luajtur xhamia , hoxha si dhe kryeplaku i fshatit.Fteriotët i janë shmangur me zgjuarsi gjaqeve, jo vetëm brenda fshatit, por edhe me fshatrat fqinje. Gjatë 100 vjetëve ka pasur vetëm dy raste zënkash, me fshatarë borshiotë dhe me disa familje Çorrjote. Rasti i zënkës me borshiotët është bërë për probleme kullotash, se ishin troje të Fterrës apo të Borshit: Kështu thotë kënga:

Çu zunë Borshi me Fterrë

Vallë çpanë që u zunë?

Për një dy male të çjerrë,

Për Galisht e për Rrëmullë...

Edhe poeti popullor e përbuz këtë grindje duke e minimizuar atë me fjalët:për nja dy male të çjerrë...

E folmja fteriote është si ajo e gjitha labërisë, ndonëse, duhet thënë së është më e përpunuar, më pranë gjuhës letrare, është një e folme e zbutur, e ëmbël që nuk të vret veshin në dëgjim të parë. Zanoret e zgjatura i ka karakteristike edhe e folmja e Fterrës, por kjo flet për një ruajtje e një tradite të lashtë të kësaj krahine. Zanoret dyfish të zgjatura si në rastet: kaa...haa..,naa.. etj., janë të bukura në arkaizmin e vet dhe ngjasojnë shumë me të folmen arbëreshe, me të folmen e fillimit të këtij shekulli. Në Fterrë janë ruajtur diftongjet si dhe grupet e të folmes së lashtë arkaike me kl,gl si në rastet: kopilje apo klau (qau). Në gjuhën fteriote gjen fjalë arkaike, të cilat nuk i gjen në asnjë fjalor të shqipes si : haraqe, (druri që përdoret për mbajtjen e fasuleve): "lëmishte" ,"karthje" ,"bazhdullizma", "cipal", "borigë" (vegël muzikore e bërë nga druri i lofatës) etj.

Kostumi fteriot është karakteristik për gjithë Labërinë, ndonëse duhet thënë se është më i përpunuari në gjithë krahinën. Fteriotët kanë në traditën e vet dy lloj veshjesh, atë me xhamadan , fuastanellë, brez, si dhe opinga me xhufka dhe; kostumin tjetër me qylaf, këmishë e bardhë pa qafore e me mëngë të hapura, poture të tipit qillota dhe opinga me xhufka. Edhe kostumi i grave është dyllojesh. Kemi më të vjetrin, i cili ngjason me kostumin e grave epirote. Mandile me ojna, (si skemantili që ruhet edhe sot tek arbëreshët e italisë) xhup të qëndisur me fije ari, fustan jeshil të derdhur gjer poshtë këmbëve dhe këpucë të lehta për të ecur. Kostumi

tjetër i grave ka qënë i përzier, duke futur edhe peshlinë dhe çitjanin si veshje turke: Gruaja vishte shaminë e bardhë të qëndisur me ojna, xhupin e qëndisur me fije ari dhe me figurina pas krahëve si dhe çitjanin turk. Interesantja është tek ngjyrat e veçanta, si e bardha ngjyrë krem, e zeza me nuanca bojëkafe, jeshilja ngjyrë ulliri, apo e kuqja e veçantë, ngjyrë shege. Ndikimi i veshjes turke ka qënë rezultat i kurbetit të fteriotëve në Turqi apo edhe i kohës së nizamllëkut në trevat turke.

Në veshjen fteriote njihet edhe Labania (llabania) si dhe qylafi me majë i dëshmuar në një nga prerjet e monedhave të qytetit Amantia qysh në lashtësi. Po kështu, për veshje të lashtë bën fjalë edhe fustanella labe e cila e gjen shprehjen e vet qysh në kohën ilire.

Veshja e nuseve fteriote dallon nga veshjet e tjera për nga ngjyrat dhe qindizmat. Po kështu gratë e Fterrës kanë qënë të dalluara për qëndismat e çorapeve dhe prodhimin e qilimave me avlimendë. Figurat gjeometrike që gjen në to janë mbeturina të një koncepti të lashtë ilir.

Sulejman MATO

- Ju, nuk me njihni. Jam Ana e Bajram Sadikut. Kam ardhe nga Amerika, se kam Babin semure. Pashe emisionin: "Fterra-Laberi, Fterra-Riviere". Me pelqeu shume. Mu duk vetja, sikur ishja ne Ixuar. Ju mora vetem per falenderim.

Mirenjohja e saj, me te folmen e embel letrare, me dha emocion. Nuk e prisja qe nje bije fterjote, qe ka disa vite qe jeton e punon ne New Jork, te falenderonte me kaq ngrohtesi. Prandaj iu luta te pinim nje "kafe", siç thuhet fjala, kur dhe ku te donte vete Ana. Dhe Ana, nga ana e saj, e mirepriti ftesen time. Per mua ishte kenaqesi dhe se do te njihesha me vajzen e Bajramit dhe Evanthise, por edhe se do te mesoja se si jetonte kjo bije fterjote ne Ameriken e madhe. Dhe te nesermen, te Henen, e prita para dyqanit te Rebiut tone. Sa e pashe ne distance, e njoha nga paraqitja, e njoha nga figura e saj e bukur: "beme, o Babe, te te ngjaj", dhe nga drejtimi qe mori per tek dera e dyqanit.

U takuam si te ishim miq te lashte. Por me shume me gezoi biseda me te. Ana ishte nje fterjote - amerikane e re, por nuk e di pse qe ne fillim, mu duk me zemer te paster e me mendim te matur. Desha ta puthja ne balle, por ndroja ime e brendeshme me ndaloi. Zgjuarsia dhe mençuria e saj me frymezuan ne shpirt. Ndaj, qe ate mbremje, sa u ktheva ne shtepi, mora penen, te them pak, nga shume, qe perfitova prej saj

Ana ka mbaruar qe ne vitin 1991 Universitetin ne Tirane, per inxhiniere hidroteknike. Punoi pak kohe si sekretare ne Fakultetin e Mjekesise. Me vone me konkurim, midis shume vajzash, fitoi per te punuar ne nje firme italjane. E ndihmoi dhe fakti qe dinte mire italishten. Por, Ana enderronte Ameriken. Edhe frike kishte,por edhe vendosmeria nuk i mungonte. Me ne fund arriti ne Amerike. Fillimisht shkoi ne Florida, ku u ndesh me veshtiresite e emigracionit. Atje beri pune te veshtira. Punoi part-tajm.Veshtiresite ia shtonte fakti se nuk e dinte gjuhen e vendit, por dhe Terandi, djali i saj i vogel, qe kishte aqe nevoje per kujdesin e Anes.

- Motivi i jetes time, thote me shpirt Ana, ishte djali im, qe me mbajti ne vend mendjen e kokes. Perballova veshtiresi. Eca dhe mbi gabime. Po te ruhesha nga gabimet, nuk do te beja dot progres.

Dhe flet me pasjon per djalin. Nuk thone kot se "Nena e do djalin, me shume se veten". Ana keshtu e donte Terin e saj. Djali i ka dhene jete, jetes se saj. Edhe tani Teri i jep jete. Merakun, edhe ne keto çaste, qe bisedojme bashke ne kafen e mire tek shkozjoti, Ana e ka vetem per djalin. Kur e pyes se sa vjeç e ka Terin e vogel, me thote: e kam ne klasen e katert,. ne shkolle te mire publike. E kam me Mesuese shume te mire. Djalin e kam pasur motivin shpirteror per te qendruar ne Amerike dhe per ta mesuar mire dhe vete une gjuhen amerikane. Sigurisht, shtjelloi Ana me tej, me ndihmoi dhe italishtja, duke me ndihmuar shume kompjuteri. Me ndihmuan dhe filmat per bisnes, qe i ndiqja me pasjon. Me ndihmuan dhe amerikanet e mire, qe me jane gjendur ne hallet e mia. Amerikanet, shprehet e bindur Ana, eshte veshtire t'i besh miq, por po i bere, atehere i ke miq per koke.

Dhe ne saje te zgjuarsise dhe te vullnetit te saj Ana arriti te rregullohet Ne New York, ne nje zone industriale, ku punon si inxhiniere ne nje kompani ndertimi, ku kryen dhe detyren e menazherit financiar, ku ben dhe lidhjet me klientet, ku punon nga ora 9.00 e gjer ne oren 17,00. Ndjehet e stabilizuar, sepse, siç thote vete, ka dhe punen shume te mire, ka dhe kolege shume te mire, qe dhe punen ia vleresojne. Ketu e tete vjet ka dhe makinen e saj, qe eshte mjet pune dhe qe i lehteson jeten e perditeshme per ta perballuar ate me dinjitet.

- Amerika, ftillon Ana, ka ditur te thith trurin e Botes. Ne Amerike dhe emigranti e gjen lirine e individit. Edhe mua ma ka suiuruar lirine time. Por Amerika ka dhe hapesira per pune. Dhe po punove atje, atehere jeton mire.

Dhe me tej tregon se tashme eshte integruar ne jeten e njujorkezeve, me tere elementet e jetes, si te ishte vendalie prej vitesh. Pronarja e ka marre me insistim dhe asistente personale per kozmetiken. Eshte e dhene dhe pas filmave e muzikes. Edhe shtepine e mbaj bukur, shton duke qeshur me nje shpirt te kristalte. Lexoj dhe libra psikologjik. Kam marre dhe njohuri mjekesore. Luaj dhe tenis me djalin tim. Njoh mire dhe New York-un. Leviz lirshem. Harten e kam ne koke. Ja keshtu, tani vetja me duket njujorkeze.

- Gezohem me gjithe shpirt qe je integruar, i nderhyra ne bisede. Por ama, telefonata jote per emisionin e Fterres, mua me ndjesoi shume.

- Ke te drejte, ma ktheu, pa me lene te flas me gjate. Une qe e vogel jam ushqyer me dashurine per Fterren dhe fterjotet. Nuk i harroj dot bukefiqet e Fterres, edhe per emrin qe me ka lene mbresa, edhe per shijen e tyre. Mbresa me ka lene dhe e folmja fterjote, e embel dhe e paster, si te ishte gjuhe perendie. Ne te njejten kohe une ruaj dashuri e mall per gjyshin tim Rrapo dhe per xhaxhi Shuqon. Me dashuri per Fterren me ka mekuar veçanerisht Babai im, Bajrami. Une e them me krenari qe: "jam shqiptare-fterjote", madje dhe ne rrethet e mia shoqerore ne Amerike. Kur me thote ndonje qe "je shume e mire", siç e perdorin shpesh amerikanet, une u pergjigjem se jam nga nje periferi e veçante e Albanise, ne jugun e Atdheut tim, nga Fterra ime. Edhe atyre u vjen mire qe une krenohem me vendlindjen time. Edhe djalin keshtu e kam kultivuar. Vjet nga Rinasi e ne New York udhetoi i veshur me kostum kombetar shqiptar. Dhe atje mban shpesh dhe nje veshje sportive shqiptare. Dhe u levdohet dhe fqinjeve dhe shokeve te tij. Asnjehere nuk e kam mohuar shqiptarine time. Une e them me gezim qe jam shqiptare. Çdo popull ka njerez te mire dhe jo te mire. Une di qe, fterjotet jane njerez te mire edhe neper bote.

Jonian BREGU.

- Emigracioni shqiptar në fund të shekullit XX -

Me autorë Karl Kaser, Robert Pichler dhe Stephanie Schwandner - Sievers

Libri trajton për shoqërinë shqiptare përvcojën më të rëndësishmë të dhjetvjeçarit të fundit, emigracionin e një pjese të të madhe të popullsisë për në Greqi dhe Itali.. Janë të rralla familjet, të cilat nuk kanë pjesëtarë të tyre me qëndrim të përkohshëm jashtë shtetit. Ndikimet e valës së emigracionit janë të shumëanëshme: ato ndikojnë në zhvillimin demografik, ekonomik dhe të jetësës e kulturës së përditshme të vendit. Përveç zhvillimit demografik në dhjeëtvjeçarin e kaluar, ndikimit të madh në raportet dhe strategjine e migracionit si dhe të problemit të identitetit ky vëllim tregon edhe ndikimet edhe ndikimet e migracionit mbi dy kontekste të ndryshme, ndikimin e tij në një fshat mysliman dhe në një fshat katoli..

Pikë e rëndësishme e hulumtimeve qëndron në ndikimin e migracionit qysh nga ndryshimet politike të viteve 91-92. Është bërë kujdes që në tekst të trajtohen edhe modelet historike të migracionit për të treguar se ai nuk paraqet asnjë fenomen të ri për rajonet malore të Shqipërisë. Trajtimi i historisë lejon të dallohen format e ekonomisë lëvizëse, të cilat ishin pjesë përbërëse e realitetit shoqëror - ekonomik të këtij vendi dhe rajoneve të tjera të Ballkanit.

Një nga artikujt trajton në mënyrë krahësuese format e ndryshme të ekonomisë lëvizëse para dhe pas periudhës komuniste. Strategjia për arritjen e lejes së qëndrimit, tendencat për tu integruar në vendin e huaj dhe për të qëndruar atje, pa rënë në sy si dhe përvoja e fituar jashtë shtetit janë temat qëndrore të artikujve të këtij vëllimi.

Një artikull trajton rininë e fshatit, mendimet e tyre për tarthmen, marrëdhëniet ndërmjet sekseve të ndryshme si dhe ato të atdheut me shtetet e huaja. Ndryshimet politike kanë ndikuar në mënyrë drastike në ekonomi, në mënyrën e jetesës dhe konceptimin e kulturës së vendit. Këto trasnfformime pasqyrohen në godinat e braktisura dhe të shkatërruara të fshatit, duke ndryshuar edhe strukturën e tij. Kështu jepet shembulli në procesin e transformimit të arkeologjisë të dy fshatrave Fterrë e Çorraj. Jepet shembulli sinjifikativ i rekonstruksionit të ketyre dy qendrave në periudhën komuniste dhe sot. Demografi Arian Gjonoçi mbi bazën e një materiali autentik jep një paraqitje të përmasave që mori emigracioni shqiptar.

Ndërmarrjen e këtij studimi na e bëri të lehtë dhe të mundur një person me reputacion në këto fshatra Dr. Ismet Elezi, për të cilin autorët kanë konsiderata dhe falënderime më të sinqerta. Nëpërmjet të rekomandimeve të tij grupi ynë prej 13 vetash gjeti një ngrohtësi të veçantë nga banorët e dy fshatrave, të cilët ne i falënderojmë.

Vlerësim të veçantë bëhet në këtë libër edhe për gazetën "Fterra jonë", gjë që pasqyrohet një rubrikë më vete ku në mënyrë të përmbledhur, në më shumë se një faqe libri, pasqyrohet aktiviteti i gazetës "Fterra jonë" për rolin që ajo luan për afrimin dhe bashkimin e fteriotëve.

Ing. Rexho KURUPI