Nr. 46 - tetor 2005

New Page 1

ARTIKUJT KRYESORE TW GAZETES "Fterra jonë"

Nr.46 – tetor 2005-09-26 Sponsorizues

QATO NURÇE GJONI ( Kanada)

DHE NUK KA SI NDODH NDRYSHE...

Njeriu lind e vjen “vetëm” në jetë. Por ama, bie ne duart e njeriut dhe e merr ne duar Nëna që e lind, me dashurinë më të madhe njerëzore, duke e dashur fëmijën deri dhe më shumë se veten.

Mirëpo pasi lind, ai ka nevoje jo vetëm për Nënën, por gradualisht dhe për Babin, madje me rritjen e me perceptimin e jetës dhe te njerëzve që e rrethojnë, kupton dhe do që të rrijë dhe me gjyshen e gjyshin, dhe me tezen apo hallën, dhe me xhaxhin apo dajën, dhe me të tjerë të afërt. Ketë nevoje e ka deri sa rritet, deri sa bëhet e ngjitet në 18 vjeç, të paktën ligjërisht. Por dhe pas kësaj moshe njeriu ka nevojë dhe për më gjere, sepse ka nevoje dhe për shoqërinë e tij, por dhe për shoqërinë në përgjithësi. Ka nevojë dhe për shkollën, dhe për shtetin, dhe për gjithë komponentët, që ka jeta individuale, familjare e shoqërore.

Dhe në këtë proces njeriut i formohet shoqëria, miqësia, nevoja e marrëveshjes dhe bashkëpunimit me njeri-tjetrin, në mjedisin ku lind dhe atje ku jeton e punon apo atje ku shkon, qoftë dhe deri në kurbet, apo siç i themi sot, në emigracion.

Kështu kudo ku jeton e punon njeriu, vetë kushtet e jetës e detyrojnë të hyjë në marrëdhënie me ata që banon e me ata që punon. Sigurisht me disa më shume e me disa më pak, me disa bëhet shok, e me disa behet dhe mik apo dhe me shumë. Se pa këtë lidhje njeriu nuk mund të bëjë një jetë të qetë e normale.

Parë nga ky këndvështrim, rezulton se Fterra jonë dhe fterjotët tanë, kanë ditur të ndërtojnë dhe me njëri-tjetrin, dhe me të tjerët, lidhje të mira, bashkëpunim normal dhe bashkëjetesë njerëzore, si në vendlindjen tonë të përbashkët, në Fterrën tonë të çmuar, por dhe kudo ku janë fterjotët, deri në emigracion. Brenda komunitetit fteriot, por dhe me njerëz të komuniteteve të tjerë apo me komunitete të ndryshme.

Kur fterjotët dinë të ndërtojnë marrëdhënie të këndshme me të tjerët, kuptohet se si janë e si duhet të jenë me njeri-tjetrin. Në një bisedë të lirë shoqërore, Shako Mehmeti me ngacmoi idenë se kur banonte në Fterrë “nuk e prishi gojën” me fteriotë. Kur erdhi në Borsh bëri çfarë ishte e mundur të ndërtonte marrëdhënie të mira me borshjotët, ashtu, si në fakt, i ka ndërtuar reciprokisht. Por dhe kur shkoi ca kohë në Greqi, në Athinë, në emigracion iu desh të ndërtojë raporte të drejta e të mira me grekërit, duke ndërtuar deri dhe mirëkuptimin me ‘ta. Ky është një shembull konkret, por kushedi sa e sa shembuj të tjerë gjenden te bijtë tanë e të fteriotëve tanë, dhe në Greqi e Itali, dhe në ShBA e Kanada, apo kudo gjetkë.

Dhe kjo, se tashmë, në demokracinë globale, kohët kanë ndryshuar. Tani Bota e qytetëruar dhe e zhvilluar kërkon dhe synon të globalizojë e të mbjellë globalizmin në çdo shtet e çdo vend, ku të gjithë të jetojmë së toku në komunitetin përkatës, të bashkëjetojmë dhe të bashkëpunojmë njeri me tjetrin. Kjo është nevoje dhe domosdoshmëri në jetën njerëzore të civilizuar.

Në të vërtetë Fterra jonë është një model i shquar i lidhjeve dhe marrëdhënieve shembullore, dhe në raport me vendlindjen, dhe në raport me njëri-tjetrin. Shihni ç’ndodh. Takimet e fteriotëve bëhen, dhe në Tiranë, dhe në Vlorë, dhe në Sarande, dhe në Fterrë, duke vajtur herë pas here në vendlindjen tonë, dhe si individë, dhe si familje, dhe në grupe dhe të organizuar në komunitete fteriotësh: Tiranë, Vlorë e Sarandë, siç u zhvilluan takimet e mëdha në vitin 1999 dhe 2004 në Fterrën tonë, ku është vendosur që një herë në pesë vjet të organizohet në Ixuar takimi i fteriotëve, duke u ruajtur si një traditë e bukur dhe e çmua.

Por, këto vitet e fundit, janë organizuar dhe takime te bashkëmoshatarëve, duke i bërë ato atje ku banojnë, madje duke shkuar dhe deri në Fterrë. Kështu bëjnë, herë pas here, Jashiku e Rebiu me moshatarët e tyre, të cilën kane disa vjet që takohen shoqërisht e miqësisht, madje duke zhvilluar dhe piknikë të këndshëm dhe në Tiranë dhe gjetkë. Të njëjtën gjë organizuan para pak muajsh, duke shkuar në Fterrë, dhe Shakua me moshatarët e moshataret e tij. Gjykim Dauti erdhi kastile nga Saranda për në Tiranë për të kaluar një drekë me “Parlamentin” fteriot në Tiranë. Dhe i gëzoi të gjithë.

Para pak ditësh, më 16 shtator, në ditëlindjen e Jakupit tonë, dy javë pas ndarjes së tij nga jeta, te “Parlamenti” i fteriotëve në Tiranë, erdhi djali i tij, Martini, që është pedagog i gjermanishtes në Universitetin e Tiranës, dhe në emër të Dritës e të motrës së tij, Elvanës, për të respektuar e nderuar Babain e tij, Jakupin. Në këtë ceremoni, ku u pi një kafe me një gotë raki, u krijua një atmosferë lehtësuese, u bë një relaksim për të gjithë të pranishmit. Kjo është bërë një traditë kuptimplote nga “Parlamenti” i fteriotëve në Tiranë. Kështu u bë dhe në përkujtim të Vehapit. Kështu, dhe në raste të tjera.

Sa mirë ! Sa bukur, kur fterjotët shkojnë mirë me njeri-tjetrin, duke hedhur pas krahësh dhe ndonjë qejfmbetje për “këçëra-pëçëra”, për vogëlsira, që nga askush nuk duhen vënë në “kandar”. Le t’i themi njeri-tjetrit, me më shumë mirënjohje, edhe “Më fal !”, por edhe “Faleminderit”. Kështu bëhemi dhe më të ngrohtë, dhe e me të ëmbël

Ne jemi të gjithë njerëz ! Ne jemi të gjithë fteriotë, zemërmirë e zemërgjerë ! Ne jemi të lidhur me njeri tjetrin. Ne jemi si vëllezër ! Kjo është tradita jonë ! Këtë traditë, le ta transmetojmë dhe te fëmijte tanë, te brezat pasardhës.

Dhe nuk ka si ndodh ndryshe.

Guro ZENELI

Nr.46 – tetor 2005

Luan Çipi

Ejup Mitaj, një drejtues largpamës

E njoha nga afër Ejup Mitën kur shkova me punë në Llakatund. Atë e gjeta atje Drejtor të Ndërmarrjes Bujqësore Shtetërore "Lufta e Vlorës". Me profesion agronom, pasi kishte punuar si specialist i thjeshtë në kooperativa e ndërrmarrje bujqësore, kryeagronom dhe drejtor në Ndërmarrjen Bujqësore "Vlora", transferohet këtu, si "dorë e fortë", për fatin e mirë të kësaj zone, me tradita shumë të hershme në agrikulturë, me mundësi të mëdha ndryshimesh, por që kishte mbetur shumë pas nga si shoqet e saj, më të përparuara për kohën.

Ejup Mita u lind në fshatin Fterrë të krahinës së Kurveleshit, fshat me tradita për shqiptari dhe arsimdashje. Djalë i një hoxhe fshati u edukua, qysh ne fëmijëri me korrektesë dhe edukatë e dashuri për njeriun, punën, Shqipërinë dhe për librat.

Ardhur herët në Myzeqe të Vlorës, pasi kreu Institutin e Larte Bujqësor në Tiranë, degën e agronomisë dhe leu këmbët e njoma në baltën e kooperativave dhe ndërmarrjeve bujqësore të rrethit të Vlorës, duke përfituar një përvojë të madhe, dhe pasi kreu dhe një kurs pasuniversitar për agrikulturë në Itali, u caktua për të drejtuar bujqësinë intensive në fermën e Llakatundit. Ferma e Llakatundit, në bërthamën e vet është, ndoshta, një nga qendrat e organizuara të prodhimit bujqësor e blegtoral, ndër më të vjetrat në Shqipëri. Sipas dokumentit n. 1741 të AQV, në vitin 1934 konsulli italian në Vlorë raporton: "çifligu më i frytshëm dhe më me rëndësi i krahinës Vlorës është ai i Llakatundit, pronë e familjes Vlora..." Atë e merrte me qera gjirokastriti Rasim Babameto. Më vonë para okupacionit italian, atë e bleu një kont italian dhe, akoma më vonë, rreth vitit 1938, Kavalier Orlando, po Italia duke u përpjekur për ta kompletuar me blegtori të racës, teknologji dhe mekanizma të kohës. Sidoqoftë, kjo bërthamë megjithëse e përparuar për kohën, ishte shumë e vogël, rreth 250 hektarë tokë bujqësore dhe 100 njësi gjedhi.

Gradualisht, gjithë fusha e Llakatundit dhe më pas ajo e Lubonjës, Selenicës buzë lumit Vjosë e fundit të lumit Shashicës, deri në kufi me Beshishtin dhe fushën e Myzeqesë, në tokat e shtatë fshatrave te Topalltisë, u përfshinë në nj ndërmarrje bujqësore të madhe me gati 3000 hektarë tokë, nga më pjelloret, me 2000 njësi gjedhi të gjitha kategorive e racave të zgjedhura te blegtorisë, duke përfshire lopë, dele, pula dhe derra. Nuk ishte e lehte të drejtoje dhe te organizoje punën e tre mijë punonjësve të kësaj ekonomie me cikël të mbyllur dhe me një bazë prodhuese e teknike thuajse primitive. Kur shkuam ne në fermë, rezultatet ekonomiko financiare, në kushtet e çmimeve fikse të shitjes, ishin katastrofale. Ndërmarrja punonte me humbje dhe merrte dotacion shtetëror.

Duhet të them me krenari se brenda një kohe të shkurtër u bë një përmbysje e madhe drejt përmirësimit teknik ekonomik e financiar të kësaj ndërmarrje. Dhe, pa dyshim, merita për transformimet e menjëhershme i takon Ejup Mitës, këtij drejtuesi e organizatori të talentuar, idealist e guximtar, që për mua është, pa mëdyshje, një nga burrat më të mençur, më të aftë dhe më të ndershëm që kam njohur, një strateg i vërtetë largpamës. Së pari, ai drejtoi vetë studimin shkencor për përqendrimin, specializimin e kooperimin e zhvillimit prodhues perspektiv të ndërmarrjes, mbi bazën e një përvoje dhe shfrytëzimit të literaturës për qarkullimin optimal bujqësor dhe koordinimit të bujqësisë intensive me racat e zgjedhura të blegtorisë. Këtu u përfshinë strukturat e kulturave që do mbilleshin, në përshtatje me mikroklimat dhe qarkullimin bujqësor, puna me tokën për plotësimin e bonifikimit, sistemimit dhe deri në mobilimin e saj, kullimi dhe drenazhimet në gjithë sipërfaqen, shtimi i tokës nën ujë dhe përmirësimi i vaditjes, ngritja e serrave diellore me xham e plasma, shtimi i vreshtave dhe pemëtarisë, ngritja e vreshtave në tel, shtimi dhe përmirësimi i blegtorisë në kombinim me nevojat për pleh organik, ngritja e pularive moderne dhe e qendrës racore për mbarështimin e paradosave e deri te rritja e shkallës së mekanizimit, ndërtimi plehërishtave, padoqeve, stallave, hangarëve, etj.

Ejup Mita punoi shtatë vjet për plotësimin e kësaj ëndrre të guximshme, që u bë realitet, që nisi nga zgjedhja e kuadrit të përshtatshëm e deri te përputhja e interesave dhe e sedrës së secilit, në një kombinim harmonik, me të gjitha levat dhe institucionet e kohës, gjithnjë duke i edukuar, në radhë të parë me shembullin e tij vetjak. Në dispozicion të tij pa rezerva u përfshinë: Nëndrejtori i pa lodhur Vasillaq Ndini, që mbuloi me sukses kryesisht, sektorin e ndërtimeve, inxhinieri i talentuar politeknik Feri Dishnica, inxhinieri mekanik këmbëngulës Fatmir Shkupi, agronomët e aftë Llambro Billa, Reuf Muhameti, Llano Llanaj e Zigur Sulo, Xhevdet Suli, Selam i\/lalaj, Pajtim Xhelo; zooteknikë e veterinerë të thelluar si Petref Lameborshi, Llambro Berberi, Shpëtim Suke, Dhimitraq Loli; ekonomistët Bastri Sofia, Agace Bregu, Vladimir Petani dhe dhjetëra specialistë e mekanizatorë të shquar.

Po, shpirti dhe epiqendra e këtij stafi të mrekullueshëm idealistësh, padyshim ishte ai që qè njëkohësisht, kreu i tij, agronomi shkencëtar, Ejup Mita. I urtë dhe i ashpër, i matur dhe i rrufeshëm, gjithnjë me libër, penë, gërshërë, drapër, lopatë në dorë do më kujtohet, drejtori im i dashur, Ejup Mita. Asnjë shenjë lavdie, pa bujë, pa as më të voglin pretendim për komoditet e rehati, mjeshtër i aksioneve masive, karakteristikë për bujqësinë në kohë fushatash, shembull personal në punë. E gdhinte me traktoristët në kohën e mbjelljeve pranverore, aq sa shpesh gruaja e tij, kur më takonte ne Vlorë më pyeste e shqetësuar:

- A ma ke parë burrin? Gjallë është? Bëji të fala dhe thuaji se dhe ne, me gjithë fëmijët, mire jemi.

Ejup Mitën zor se e arrije dot, as kur punonte në aksione bashkë me ne, as kur ikte nëpër ugare, rrugë e parcela. Sa shumë punë konkretisht dhe direkt drejtoi ai: Shpyllëzimin me mina buzë lumit Vjosë, aq të domosdoshme, qoftë dhe për t'i hapur front pune mijëra grave të papuna të minatorëve të Minierës së Selenicës; sistemime e modelime fushore e kodrinore në të pesë fshatrat e Topalltisë, duke shfrytëzuar talentet e rralla rilevuese të burrave të talentuar dibranë të fisit të internuarve, të Ndreasve; sisteme vaditjesh me puse artizane, duke shfrytëzuar shpim kërkimet e ndërmarrjes se posaçme hidroenergjetike; shpyllëzim kodrash dhe mbjellje vreshti në zonat e preferuara kodrinore të Selenicës, Lubonjës dhe Llakatundit; ndërtime të serave diellore me xham, për kultivim perimesh, kryesisht për eksport; ndërtim e pajisje ofiçine, hangarësh ne te tre sektorët, ndërtim pularie moderne për vezë dhe mish ne Lubonjë, që e përmirësoi shume nevojën për treg; stalla moderne për gjedhin në të tre sektorët, koçekë e tharëse misri në sektorin e qendrës; kanalizime e drenazhime, në të gjithë sipërfaqen nën ujë; vaditje ne formë shiu me impiante për jonxhishtet dhe kulturat kryesore; plehërishte e padoqe në të tre sektorët; qendra të mekanizuara të për punimit të ushqimeve të blegtorisë në të tre sektorët; depo silazhimi, ngritje vreshti ne tel ne Lubonje e Selenice etj.

Kaluan tre vejte dhe të gjithë treguesit tekniko ekonomikë e financiar, prodhimi dhe rendimentet u dyfishuan. Ferma e Llakatundit u bë model dhe vend pelegrinazhi për gjithë vendin.

Shkon tani në Llakatund, te ata njerëz të mrekullueshëm e mikpritës dhe sheh se çdo gjë është rrafshuar. Të vjen për të qare. Jo për nostalgjinë e krijuar dhe për jetën "përrallore" që humbëm, por për atë mund e djersë të derdhur, që shkoi dem, ndërsa mund të ishte bazë për ecuri të mëtejshme, drejt mundësive, gjithnjë e më të mëdha.

Ishte po kaq interesante ta njihje Xhup Mitën sidomos, kur pas tre vitesh pune pa ndërprerje, pa asnjë pushim, përfshirë të dielat dhe festat, dhe pa pushimet e ligjshme vjetore, të domosdoshme për rehabilitimin e punonjësve, ta bindja dhe ta mirja me vete Ejupin pesëmbëdhjetë ditë në kampin e pushimit të punëtore Dhërmi të Vlorës. Atje e pashë me kostum banje E]upin, muskulor e të shëndetshëm, me ato këmbë pak të shtrembra, si te një futbollisti. Ai edhe këtu çuditi të gjithë, se kudo u klasifikua i pari: në shah dhe në ping-pong, ne karambol dhe në bilardo. Ishte përdorues mjeshtëror i topit me këmbë, veçanërisht, po dhe si volejbollist. Aty mësuam se në shkollë kishte qenë aktive ndër më të dalluarit. Më shumë qe dalluar si sulmues e golashënues në ekipin përfaqësues të Institutit të Lartë Bujqësor.

Një ditë, kur deti ishte i gete dhe të tërhiqte si me magji, duke dëgjuar e informuar nga vendasit dhe ngaqë kishte bëre përshtypje novela e shkrimtarit Petro Marko "Shpella e Pirateve”, meqë ajo shpellë e famshme ishte fare afër, rreth dy kilometra larg bregut, vendosëm të nisemi me not. ishin unë, shoku ynë, Besim Resuli, më i ri dhe Ejupi, moshatar me mua, bile pak me vogël. Ik.. e s'ka të sosur.

Rrugës, më afër destinacionit, na zuri një shirokë. Dallgët e vogla ishin shqetësuese dhe na bënim që hera herës gëlltisnim shtëllunga uji. Ejupi, që me sa duket, qysh atëherë kish ndonjë cen në zemër, nis te verdhet dhe te lodhet. Ishte më mirë të venim te shpella sesa të ktheheshim, mbasi kthimi binte shumë më gjatë. Shkuam. Nuk kishte asgjë interesante. Petrua, si shkrimtar kishte paraqitur fantazinë e vet. Atje, ishte në të vërtete vetëm një e çarë e zakonshme deri nën shkëmbinj dhe midis "shpellës" një pllake e madhe shkëmbore. Shyqyr që ishte kështu, se hipëm mbi të dhe u s’lodhëm. Kthimi ishte më i vështirë, se Ejupi u lëshua komplet dhe na duhej ta ndihmonim, duke e rimorkiuar deri në breg të detit, gati dy orë notim rraskapitës. . . E, si vaj ti kjo punë: edhe një herë që unë desha të vihesha në komandë, se ë1ë ngu1a më shumë këmbë për ekskursionin, për pak e mbyta Ejupin

Me Ejup Mitën, që iku nga Llakatundi, për të drejtuar bujqësinë në shkallë rrethi, si shef i seksionit të bujqësisë në Komitetin Ekzekutiv të K.P të rrethit Vlorë, ne u takuam, serish, kur unë drejtoja, po aty, Seksionin e Planit. Bashkëpunimi dhe mirëkuptimi ynë ishte i frytshëm dhe i plotë.

Ejup Mita ishte kompetent dhe nuk lejonte tjetër kënd të futej në punën e vet. Vendimet i mrete pasi e studionte mirë çështjen dhe pasi kishte tërhequr mendimet e kualifikuara të specialisteve që e rrethonin, që i zgjidhte dhe i mbante me kujdes, por kur vendoste, për mënyrën më të mirë të zgjidhjes së ndonjë problemi, nuk lejonte njeri të ndërhynte. Zëvendës kryetari që e mbulonte direkt, madje dhe kryetari, megjithëse ishin edhe ata agronomë me përvojë, asnjëherë nuk i diskutonin detyrat që Ejupi u linte punonjësve të sektorit të vet, se jo vetëm ia dinin këtë "huq", por e gjykonin se pikërisht ajo rrugëzgjidhje ishte më optimale. Vështirësi Ejupi haste ndër drejtuesit partiakë, sidomos me sekretarin e parë të Komitetit të Partisë, të cilit i duhej të ndërhynte, qoftë dhe për të treguar se do bëhej siç thoshte Partia, drejtuesja e vetme unike e të gjitha punëve. Disa ndërhyrje të dhëna në drejtim të kundërt me porositë e Ejupit nga sekretari i parë e bën atë të dorëzojë çelësat. Të gjitha përpjekjet për ta rikthyer në punë dështuan.

Vitet e fundit Ejupin, me interesimin e Ministres së Bujqësisë, që ia njihte mirë vlerat dhe prirjet e tij shkencore, e caktuan Drejtor në Institutin e Kërkimeve dhe Studimeve të Ullinj-Agrumeve të Shqipërisë, me qendër në qytetin e Vlorës, institucion shkencor ky që u evidentua dhe bëri emër në shkallë evropiane.

Erdhën vitet e ndryshimit dhe, bashkë me to, shkatërrimet e çdo gjëje që kishte bërë Ejup Mita dhe ajka e inteligjencës shqiptare. Çdo dëmtim, çdo prishje dhe këto ishin radikale, sikur godisnin, pa mëshirë dhe mbi trupat tanë, mbi punën tonë, mbi ndërgjegjen tonë të pastër. "ç'i duam këto të mira që na kujtojnë të kaluarën komuniste, t'i shkatërrojmë, ta nisim nga kuota zero." Si shekuj më parë kur Xhinxhis Khani nga Mongolia e largët, nëpërmjet stepave të Rusisë dhe shkretëtirave të Anadollit, pushtoi dhe shkatërroi Evropën, na dolën ca pinjollë komunistësh fanatikë, që ideuan shkatërrimin e gjithëçkaje të mirë të ndërtuar me djersën e popullit, me pretekstin se ishte ndërtuar në kohën e baballarëve të tyre komunistë. Krim dhe pabesi!

Ejup Mitën, shkencëtarin e afirmuar, në kulmin e krijimtarisë së tij, e ndaluan të punonte, e nxorën me dhunë nga procesi krijues, në rrugën e rnadhe. Një luftë e re klase, "anti-komuniste" zëvendësoi "diktaturën e proletariatit" dhe kjo u sanksionua me ligjin famëkeq 24/1. Sa shumë gabime të pafalshme u bënë nga politikanët tanë. E takoj tani, pas shumë vjetësh, Ejupin, ndofta të plakur dhe shëndetlig, po gjithnjë të mençur e plot optimizëm e besim te vitaliteti i bujkut tonë me plotë shpresa se shumë shpejt do t'i kthehet më mirë punës dhe traditës për të realizuar ëndrrën e madhe të tij për një bujqësi të përparuar e fitimprurëse. Më gëzon edhe fakti që pasardhësit e tij vlonjatë, më së fundi, e vlerësuan duke e nderuar për merita të shquara në bujqësi.

(Marrë nga revista “Tribuna e eksportit” nr. 9, 2004. Botim i fondacionit KEA “Këshilli i Eksporteve të Agrobiznesit”)

Nr.46 – tetor 2005

Një jetë e pastër, si shpirti i tij….

-… dhe Raiti, mbeti i mirë –

Ka një mençuri që thotë: jeta ecën mbi gabime. Në përgjithësi kështu është. Po ja që ka dhe jo pak njerëz që nuk gabojnë as në punë, as ne familje, as në shoqëri e miqësi. Një nga këta tipa është dhe Rait Brahua ynë. Bindesh për këtë kur njeh mirë jetën dhe veprimtarinë e tij. Gati 40 vjet punoi në fushën e arsimit, që nga mësues, 12 vjet drejtor shkolle 7-vjeçare e të mesme, shef arsimi dhe 19 vjet inspektor personeli ne Ministrinë e Arsimit. Dhe ne të gjitha këto detyra Raiti nuk u ndëshkua asnjëherë, qofte dhe me vërejtje. Përkundrazi, vlerësimet për të kanë qenë përherë të mira dhe shumë të mira. Raiti nuk ka bërë gabime, as në raport me shtetin, as në marrëdhënie me kolegët, as me nxënësit apo me drejtuesit e bazës dhe eprorët e tij. Kjo sepse ka qenë përherë korrekt, madje skrupuloz me rregullat e punës. Ndaj dhe është cilësuar: Mësues i Dalluar i Republikës, i cili gëzon respekt në një masë të gjerë njerëzish.

* * *

Në vitin 1975 në Ministrinë e Arsimit u bë batërdia: u shkarkuan ministri e dy zëvendës/ministrat. U qarkulluan gjithë kuadrot e dikasterit. I shpëtuan këtij qarkullimi vetëm 3 kuadro. Njëri prej tyre ishte Raiti.

Raiti, jo vetëm është sjellë korrekt me të gjithë, vartës dhe epror, por ka pasur dhe mirësinë për të bërë mirë. Po nuk “u përzjeve”,- thotë Raiti,- nuk të “përziejnë, se po ngacmove, prit dhe përgjigjet…Raiti ka parë punën, familjen e miqësinë e tij. Njëherazi ka bërë dhe mirë. Nuk jam dakord,- shtjellon më tej Raiti,- me atë që thonë: “bën mirë, të gjesh keq”, se unë kam bërë mirë, dhe kam gjetur mirë. Këtë e vërteton vetë shpirti i pastër i tij, i cili, megjithëse në detyra zyrtare, i ka përjetuar hallet e mësuesit,të nxënësit apo studentit…

Para disa muajsh, rastësisht i del përpara një burrë rreth 45-50 vjeç.

-Më falni, z. Rait- iu drejtua qytetari. Kam dëshirë t’u jap një kafe.

- Po unë, të them të drejtën, nuk ju njoh kush jini,- ia kthe fare qete Raiti.

-Do të rinjihemi,-ia priti me dashamirësi bashkëbiseduesi.

Dhe sa u ulën në lokalin më të afërt, bashkëbiseduesi u prezantua: Para 25 vjetësh, kur isha mësues në Dibër, ju në Ministri më kini zgjidhur drejt një hallin tim. Unë jam Rexhep Hida dhe gjej rastin t’ju shpreh mirënjohjen për mirësinë tuaj shpirtërore. Unë tani jam botues librash, po do libra, më thuaj të të fal ç’libra të duash…

Ndërsa, Hasan Duma, kur ishte zv/ministër, i tha:

- Sikur shumë fteriotë ke sjellë në Ministri. ( atëherë në këtë ministri ishin 6 fteriotë).

- Sikur nuk është krejt ashtu. Unë kam përkrahur të mirët e të zotët për punë, pavarësisht në se janë fteriotë a kuçjotë, shkodranë apo gjirokastritë. Fterjotët që janë në ministri, për meritat e tyre, i kanë propozuar Komitetet ekzekutive të rretheve Vlorë, Sarande e Tiranë dhe i ka miratuar udhëheqja e Ministrisë.

- Të ngacmova me shaka,- ia priti Zv/ministri nga Borshi, pa dhe unë kam qenë dakord, se fterjotët janë vërtetë të mirë e të aftë.

* * *

Kur e pyet se kush të nxiti të bëheshe mësues, Raiti të përgjigjet me respekt të veçantë: Lame Xhama dhe Xhevdet Kofina ishin ata që kanë këshilluar, dhe Taren, dhe mua e jo pak fteriotë të tjerë. Gjithashtu i jam mirënjohës dhe Mësuesit te fillores, Neimit, që më futi dëshirën për te mësuar që në klasën e parë. Këmbë të mbarë, për 12 mësuesit-brahaj, pati: i pari Tarja dhe Raiti, për gjithë djemtë e brahajve, të cilët nxitën dhe motrat e tyre: Bedena, Fatja, Safua, Ismihaja, Shpresa. Dhe kjo traditë vazhdon deri te mbesat Anila e Zekos dhe Neta e Fates. Vlerë për këtë edukatë kanë dhe nënat, Hateme e Hava, që përballuan vështirësitë e halleve që kishte koha.

Po Raiti përfitoi edukatë qytetare veçanërisht kur shkoi 4 vjet në Normalen e Elbasani. Rriti nivelin dhe në shkollën e mesme, gjimnaz, dy vjet ne Tiranë e dy vjet në Shkodër. Edhe pjesëmarrja në Luftën Antifashiste Nçl. që në moshën 13-14 vjeçare, ndikoi në formimin e tij, duke qenë aktivist i rinisë antifashiste. Fterra, si fshat intelektual, ngriti dhe një grup teatral, duke dramatizuar "Lulet e Kujtimit”, pjesë e cila u shfaq në disa fshatra të Kurveleshit e të Bregdetit, deri në Himarë e Sarandë. Në këtë trup teatral ishte aktor dhe Raiti. Raiti shkoi si delegat në konferencën e arsimtarëve të qarkut Gjirokastër në Lipë të Përmetit në 1944. Pas Çlirimit, shkoi dhe delegat në Kongresin e dytë të Rinisë së Shqipërisë në Tiranë. Kjo edukatë e bëri Raitin që t’i përkushtohej arsimimit te tij dhe luftës për liri.

Punën si mësues e nisi me dëshirë e vullnet në Kuç. E shfaqi pasionin e tij në lëndën e gjuhës dhe letërsisë, dhe si drejtor i shkollës 7-vjeçare tre vjet në Progonat. Këtu u njoh dhe me mësuesen Afërdita Bejleri, me të cilën lidhi jetën. Puna e mirë si mësues e si drejtor, mirësjellja e tij me kolegë e nxënës dhe marrëdhëniet korrekte me të gjithë progonatasit, bënë që Raiti të transferohet si drejtor në shkollën 7 vjeçare të qytetit Tepelenë. Këtu u bë shef i seksionit të arsimit të këtij rrethi.

Opinioni i mirë për të, arriti deri në Ministrinë e Arsimit. I ofruan transferimin për Tiranë. Por Raiti kërkoi të vazhdonte arsimin e lartë. Iu dha e drejta të studionte në Institutin Pedagogjik Tiranë, të cilin e kreu me sukses. Ishte kjo një arsye më shumë, që sa mori diplomën, e emeruan inspektor personeli në Ministrinë e Arsimit dhe Kulturës, ku bëri punë me cilësi për vite me radhë.

U shqua si nëpunës korrekt me rregullat e detyrës dhe me kolegët e punës, vartës e epror. I qetë dhe miqësor me të gjithë. Raiti nuk e ka njohur inatin. Me urtësinë e tij ka ditur të hapë rrugë dhe të marrit. Kështu, me urtësinë dhe korrektesën e tij, fitoi respektin dhe si mësues e drejtor shkolle në 7 vjeçare e në të mesme në Tiranë, deri sa doli në pension në vitin 1988. Natyra e tij e qetë duket dhe tani në moshën e veteranit, kur po shkon, drejt moshës së thellë, kur ca të tjerë, bëhen dhe pak “grindavecë”.

Pasqyrë e tij dhe Afërditës janë dhe tre fëmijët e tyre, Vjoleta mjeke, Shpresa mësuese dhe Beni emigrant në Greqinë fqinje. Raiti mbetet një shembull i mirë dhe për fterjotët, dhe për shoqërinë që e ka njohur në lagjen “Tirana e Re”, ku banon për 52 vjet me radhë, si njeri që bëri një jetë të pastër si shpirti i tij. Ndaj dhe faqja nuk i skuqet edhe kur kthen kokën pas nëpër vitet e jetës së tij gati 80 vjeçare. Se i miri mbetet i mirë. Dhe Raiti mbeti i tillë.

Dilaver Shkurti

Nr.46 – tetor 2005

Së shpejti një libër me dorëshkrimet e pabotuara të Dorit

Intervista/ Flet gruaja e shkrimtarit dhe publicistit të njohur, Teodor Keko, Xhulieta Keko (Shkurti)

Blerina GOCE

Vargje të thëna e të pathëna, brenga dhe dashuri të pabotuara ndonjëherë e do të sjellin sërish Dorin pranë miqve familjes dhe atyre që e deshën. Nesër behën tre vjet që kur Teodor Keko është ndarë nga jeta, por shumë shpejt do të kemi në dorë një libër të ri të tij. “Do të hedhim në treg vëllimin “Poezi”, me poezi nga libra të ndryshme të Dorit, poezi të pabotuara, plus fotografi

Do të jetë një gjë shumë e bukur, një album poetik", thotë në një intervistë për "Tirana Observer" gruaja e Kekos, Xhulieta. duke shtuar se më vonë do të botohet edhe një libër me tregimet e tij.

Kur dhe si e keni njohur Teodorin dhe çfarë kujtoni nga ajo periudhë?

Me Dorin jemi njohur në fakultet, se kemi qenë në të njëjtin kurs për Gjuhë-Letërsi. Nuk është se në momentin e parë më la ndonjë përshtypje të jashtëzakonshme. Pra. nuk ishte dashuri me shikim të parë. Dori thoshte shpesh "të të duash ty duhet të të njohësh". Kur u njoha me të më kushtonte shumë poezi dhe kjo është një nga gjërat që më ka tërhequr më shumë te Dori.

Shkrimtar, publicist, njeri aktiv. Arrinte t'i përkushtohej familjes Dori?

I përkushtohej shumë familjes me mënyrën e tij. Kur shkruante të harronte, kur pinte me shokët të harronte por megjithatë ishte i pranishëm në çdo çast të ditës. I donte jashtëzakonisht fëmijët dhe kujdesej për ta. Nëse unë jam thjesht mamaja për ta. ai ishte shok dhe baba.

Cilat ishin ato gjëra, që e frymëzonin më tepër për të shkruar?

Historitë ose gjërat e jetuara, historitë e miqve. Kur kthehej në shtëpi, në faturat, copat e letrave kishte synospset e tregimeve të ardhshme. Prandaj, ndoshta, është aq realiste letërsia e tij.

Kam akoma shënime të tij në copa letre. Kur vdiq, kishte me vete çantën e dorës dhe aty kish synopse të librave, që donte t'i shkruante.

Ka shumë dorëshkrime të pabotuara, apo gjëra që ka lënë përgjysmë?

Ka shumë tregime të pabotuara. Është një libër me tregime i pabotuar dhe gjëra të tjera, të lëna përgjysmë, si një skenar për teatër, një poemë, "Himni i 40-vjetarëve".

Kur do të botohet ky libër dhe çfarë përmban?

Vëllimi "Poezi" përfshin poezi nga libra të ndryshëm të Dorit,

poezi të pabotuara plus fotografi. Do të jetë një gjë shumë e bukur, një album poetik. Redaktor i librit do të jetë Besnik Mustafaj, ndërsa librin po e botojnë miqtë e tij. Mbase libri do të dalë më 2 shtator, me rastin e ditëlindjes së Dorit.

Po tregimet kur mund t’i shohim të botuara dhe a keni menduar për ndonjë botim në gjuhë të huaj?

Ndoshta, vitin tjetër. Ta lëmë pak lexuesin të marrë frymë, meqenëse tani do të botojmë librin me poezi. Ndërsa, për botimet në gjuhë të huaj, po përpiqem të botoj libra të Dorit në holandisht e frëngjisht.

Nr.46 – tetor 2005

Le të njohim semantikën e fjalëve:

Komunitet, Shoqatë, Sindikatë.

Komunitet,

Rrënja e fjalës: nga latinishtja: komune, komunës = e përbashkët.

Komunë- njësi administrative, që përfshin disa fshatra, mbi baze territori gjeografik e historik e kulturor…Komunitet-

Grup njerëzish qe kane te njëjtin përbërje etnike ose te njëjtën besim fetar

Komuniteti organizohet mbi baza etnike dhe territori për ata që kanë të njëjtën etni apo janë banorë të një lagjeje apo zone, si dhe ata që kanë të njëjtën besim fetar.

Shoqatë,

Është grup njerëzish me qëllime te përbashkëta profesionale ose ekonomike. Kështu përdoret shoqata e arsimtarëve, e studentëve, e miqësisë, e albautorit, e ushtarakeve, e gjuetareve, e këpucarëve, e peshkatarëve… apo..

Pra, është tjetër koncepti: Komunitet dhe tjetër koncepti: Shoqatë.

Sindikatë

Është organizim i te punësuarve, që kufizohet ne luftën për te drejtat ekonomike te punonjësve, kushtet e punës e te jetesës ne ndërmarrje, ne qytet e deri ne baze shteti.

Mbi bazën e këtij kuptimi janë organizuar dhe funksionojnë sindikatat edhe në vendin tonë.

* * *

Sqarim:

Etnia dhe feja trashëgohen dhe nuk fitohen ne jetë, pavarësisht se ne demokraci çdo qytetar ka te drejte te ndryshoje fenë apo shtetësinë. Unë, ti, ai… quhemi fteriot se kemi lindur nga prindër fteriote dhe në Fterrë.

Tradita universale është: ose merret për bazë babai. Sigurisht ligji, dhe tek ne, lejon te marrësh dhe mbiemrin e nenës, por origjina deri tani i ka ngele privilegj babait. Komunitetin e përbëjnë ata që banojnë në një territor te caktuar, që përbëjnë bashkësi etnike apo fetare. …Ndaj përdoret termi apo emërtimi: Komuniteti shqiptar, Komuniteti çifut, Komuniteti grek, Komuniteti serb, e kështu me radhe janë formuar komunitetet e ndryshme kudo neper bote, kuptohet, gjithmonë ose mbi baza etnike ose fetare ( Komuniteti mysliman….).

Pra, komunitetet organizohet mbi baza etnike dhe territori. Mbi këtë konceptim dhe një grup nismëtarësh fteriotë, në vitin 1997-98 organizuan komunitetin fteriot në Tiranë, ku me mirëkuptim të plotë miratuam si kryetar z. Dilaver Shkurti, për te cilin deri më sot nuk ka pasur asnjë mendim ndryshe. Mbi bazën e kësaj përvoje u organizuan dhe ne Vlorë me kryetar, Naxhi Shkurtin dhe ne Sarandë me kryetar Gëzim Dushën, me te cilët ka një bashkëpunim të mirëkuptuar, gjë që ka bërë të zhvillohen dhe veprimtari apo punë në dobi dhe të komunitetit fteriot Tiranë-Vlorë-Sarandë dhe gjithmonë në bashkëpunim dhe me Kryetarin e vendlindjes sonë , Fterrës, Teno Lona. Tërë veprimtaritë e zhvilluara të këtyre komuniteteve fteriotësh është përpjekur që ti pasqyrojë me korrektesë gazeta "Fterra jonë" .

Pra, dhe në konceptim dhe në praktikë ka fituar fjala me origjine latine (komunë-itet), që në shqip do te thotë : bashkësi (e qëndrueshme). Ky komunitet apo bashkësi ka të përbashkët: gjuhën, territorin, kulturën e psikologjinë e njëjtë të fshatit, të krahinës a të etnisë.

Nr.46 – tetor 2005

Lidhje historike – Fterrë e Çorraj

Njeriu trashëgon nga vendi ku lind dhe nga familja e tij dy atribute kryesore të rëndësishme: etninë ( nga vendi) dhe fenë (nga familja). Unë, bie fjala, jam nga Fterra se kam lindur ne Fterrë. Gjithashtu, konsiderohem mysliman, se kam lindur në një familje me trashëgimi të tillë, ( veçanërisht Nëna ishte besimtare tërë jetën e saj duke vdekur me tespie ne duar në 1987.). Njëherazi, njeriu nga vendlindja dhe prindërit e ambienti ku jeton trashëgon dhe gjuhën, që e fiton në radhë të parë nga Nëna, e cila ndaj dhe konsiderohet: “Gjuha e Nënës”. Njëherazi, fiton e trashëgon edukatën e psikologjinë, zakonin e traditën e vendlindjes dhe Atdheut të vet, këngën e vallen e të tjera, e të tjera.

Kështu krahas atributeve të përbashkëta, çdo krahinë apo fshat, ka dhe veçoritë që, bie fjala, fteriotin e bëjnë te jetë fteriot e çorrjotin - të jetë çorrjot. Nuk thonë kot :”Fshat e zanat, derë e tabiat”. Por e vërteta është se, midis krahinave e fshatrave ka më shumë anë që afrojnë e bashkojnë e shumë më pak ato që mund të ftohim a të largojnë. Kjo e vërtetë është e dukshme dhe e ndjeshme midis dy fshatrave tona, Fterrë-Çorraj, si fshatra pranë e pranë, si fshatra gjitonë, ku ndryshimet nuk kanë qenë e nuk janë shqetësuese. Madje në mençurinë e popullit Fterrë-Çorraj, ruhet e thuhet: “jemi një shtëpi, me dy zjarre”, ashtu siç thuhet se: “Dhe lumi na bashkon e nuk na ndan”.

Kështu ka qenë historikisht, dhe si dëshirë, dhe si nevoje për të jetuar e bashkëjetuar në marrëdhënie të drejta, me mirësi e harmoni njerëzore, duke dhënë e duke marrë nga njëri-tjetri. Dhe nuk ka si bëhet ndryshe. Sepse civilizimi i afron dhe i bashkon më shumë njerëzit, kudo qofshin ata. Është filozofi e çmuar ideja e Sokratit në Athinën e lashtë, që jetoi në vitet 469-399 para Krishtit, i cili deklamonte: Unë jam qytetar i Botës ! Unë jam Njeri !

Por pa u marrë me të gjitha nga sa u theksua, dëshiroj të shpreh gjykimin tim, lidhur me: çka na “ndan” e çka na bashkon. Po marr atë që është më e dukshme, feja. Fterra konsiderohet fshat mysliman, Çorraj fshat ortodoks, së bashku me një lagje myslimane.

* * *

Le të bëjmë pak histori. Për Fterrën është gjetur një dokument arkivor, i vitit 1583, pra, në shekullin e 16-të, i botuar në gazetën “Fterra jonë”, shkurt 2004., që flet, për herë të parë, për fillimet e myslimanizimit në këtë fshat, kur janë myslimanizuar vetëm 9 kryefamiljarë. Kurse pjesëtarët e vetë kryefamiljarëve, vazhdonin të ruanin krishterimin. Pastaj, gradualisht,... deri në vitet 1635-1640, rreth 60 vjet më vonë, kur përfundoi konvertimi në mysliman-izëm, në pjesën më të madhe të trevës së Labërisë, aty nga mezi i shekullit 17-të, përveç pjesës së Bregdetit nga Lëkurësi deri në Dhërmi.

Deri në këtë periudhë e nahija e Labërisë kishte besimin ortodoks, që kishte zëvendësuar besimin katolik. Historikisht, në hershmëri të lashtë, dmth para Krishtit apo erës së re, i pari besim njihet paganizmi, si koha e kultit të natyrës dhe të femrës, kur kishte shumë Perëndi. Pas Krishtit e këtej edhe fshatrat tona u konvertuan ne besimin katolik, tashmë me një Zot. Ndërsa, kur vendi ynë kaloi me Perandorinë e Lindjes, besimi katolik, në jo pak zona, u konvertua në besimin ortodoks. Ndërsa në kohën e Perandorisë Osmane, feja ortodokse, në pjesën më të madhe të Labërisë, u konvertua në besimin mysliman.

Jo vetëm për dy fshatrat tona, por për gjithë trevën e Labërisë,

( kupto këtu si pjesë organike dhe fshatrat e Bregdetit të Himarës, “ Shtatë fshatrat që janë...” dhe të Bregdetit të ulët- Komuna Lukovë me 9 fshatra, është ruajtur dhe transmetuar në breza vjersha që thotë: Kaonë jemi të gjithë,/ Nga një farë e nga një fis,/Po në kohën e Turqisë, / Në zonën e Labërisë, / U ndamë e u bëmë dish,/ Në xhami e në qish”, (Kishë).

* * *

Përsa i përket konvertimit të shqiptarëve në fenë myslimane, Profesor Gazmend Shpuza, në studimin e tij “Bashkëjetesa ndërfetare midis shqiptarëve”, shkruan: “ Kalimi, jo në masë dhe jo i menjëhershëm i shqiptarëve në besimin e ri, flet veç të tjerash, në të mirë të tezës, se ky kalim është bërë pa dhunë të drejtpërdrejtë”.

Për këtë flasin dhe elementë apo gjurmë të kulturës së paganizmit (Dita e verës dhe betimet, si: Për këtë Dhe’, Për atë Qiell, Për këtë Bukë, Të zëntë Buka sytë, etj.), dhe toponimi të periudhës së krishterimit, katolicizmit e ortodoksisë, (si : Qafa e Kishës, Qafa e Shethanasit, Dukhila, Gjolagji, Gjolike, Gjo(n)fterra e Bregu i Lleshe, e tjera e tjera, toponimi të kësaj natyre, që janë studiuar e botuar në gazetën “Fterra jonë” nga Ing. gjeolog, Rexho Kurupi, etj..

Nga sa dimë, me të lexuar e nga bisedat me më të moçmit, nga kënga e, në përgjithësi, nga folklori, rezulton se marrëdhëniet dhe lidhjet midis dy fshatrave tona, Fterrë-Çorraj përherë kanë qenë normale. Kështu dhe kur kemi qenë me të njëjtën fe, edhe kur: Gjithë fshatrat u falë,/ Çorrajtë halë e brihalë/.. Bashkëjetesa ka qenë pa probleme. Në dy këto fshatra, historikisht nuk janë njohur midis tyre, as vjedhjet e as hasmëritë, as për prona e as nëpër shtëpi, as në stane për bagëti, e as për prodhime bujqësore. Njëherazi, nuk është dëgjuar ndonjë rast as për shfaqje amorale, që të ketë krijuar probleme Fterrë-Çorraj apo Çorraj-Fterrë. Këto tre vese populli në këto dy fshatra i ka dënuar tërë jetën.

Midis këtyre dy fshatrave, ashtu si dhe midis fteriotëve e çorrjotëve është kultivuar shoqëria e miqësia, vajtjet e ardhjet në gëzime, në festa fetare e atdhetare, dhe, më shumë akoma, në hidhërime apo fatkeqësi në kohë të vështira. Unë nuk mund të harroj rastin, kur më 24 mars të vitit 1979, në aksidentin e vëllait tim, Sakos 44 vjeçar, që fshati për karshi e qau me lot e vaj, si të ishte një vëlla i tyre. Jo një, por disa gra nga Çorrjat, kur erdhën në Zenelaj, e vajtuan vdekjen e tij me ligje. Këto tradita ruhen e zbatohen dhe tek ata që banojnë në Sarandë, Vlore e Tiranë, apo gjetkë. E ndjeva këtë traditë njerëzore dhe para pak ditësh, kur na vdiq në Tiranë prof. Jakup Matua ynë.

Dhe jo vetëm kaq. Por midis fteriotëve dhe çorrjotëve është përzier te jo pak familje dhe gjaku nga krushqitë që janë bërë historikisht. Është historike martesa e Maro Kondit nga Fterra në Çorraj, që para 5-6 shekuj, për të cilën dëshmon vjersha popullore: Bijë Fterrë, nuse Çorre,/ Djalin më të mirë more,/ Po çe do që s’e gëzove,/ Nga shkëmbinjtë u lëshove,/ Turqit prapa i more,/Gjithë çorrajt i nderove,../....Po kështu, janë historike vargjet: Nuk na ndau dot shejtani,/As turku, as grekomani, /As Ungjilli e as Kurani,/...

Faktori bazë që ka mbajtur të lidhur e të bashkuar fshatrat tona ka qenë se të gjithë jemi njerëz e të gjithë kemi një Zot, por ndryshojmë përpara Zotit, vetëm nga mënyra se si falemi para tij, se të gjithë jemi Labëri, (Kurvelesh e Bregdet), se të gjithë jemi shqiptarë. Bukur e ka thënë, që dy shekuj më parë, Vaso Pashë Shkodrani : “Feja e shqiptarit është shqiptaria”.

Njëherazi, fterjotët e çorrjotët kanë qenë te civilizuar dhe jo fanatikë, as të fesë e as të politikës. Ndaj, as brenda Fterrës e as brenda Çorraj dhe as midis dy fshatrave tona, nuk ka pasur konflikte të ashpra, nuk ka pasur hasmëri. Edhe ngjarja e hidhur e vitit 1913-1914, nuk ka qenë e nuk është produkt, as i çorrjotëve e as i fteriotëve, por i andartëve grekë dhe shovinistit ekstrem, Spiro Milo himarjoti, që donte të ndezte e të fuste zjarrin midis dy fshatrave tona, frymëzuar nga mentalitete fetare dhe shoviniste, nga paragjykime e komplekse ekstreme.

E vërteta është se gjatë tërë historisë, midis dy fshatrave tona, ka pasur miqësi, madje jo pak krushqi, më shumë në 50-60 vjetët e fundit. Për miqësi midis fteriotëve dhe çorrjotëve ka shkruar dhe Hektor Veshi, i cili pohon me kënaqësi dhe për miqësinë e Veshajve, kur kanë jetuar për vite me radhë në Langadhë. Kështu ka pasur miqësi dhe midis jo pak familjeve të tjera. Është për t’u përmendur dhe miqësia që ka vazhduar dhe vazhdon, jo vetëm midis banorëve në këtij fshatra, por dhe midis brezave më të rinj fteriotë e çorrjotë, atyre që jetojnë në Sarandë, Vlorë e Tiranë, madje dhe në Greqi e gjetkë. Janë dhjetëra krushqi e miqësi të fteriotëve, jo vetëm me çorrjotë, po e po, por dhe me familje nga Bregdeti, apo kudo gjetkë.

Kjo është historia jonë e përbashkët dhe dje, dhe sot. Kështu do të jetë përherë. Në se feja katolike, ka pasur dhe raste që ka ndaluar dashurinë apo martesat e “përziera”, këtë nuk e ka bërë, as feja ortodokse e as feja myslimane, për më tepër në fshatrat tona, pavarësisht se martesat “e përziera” kanë qenë më të pakta në numër, ndërsa miqësitë e shumta njerëzore, janë ruajtur e përcjellë dhe në brezat pasardhës. Këtë e dëshmojnë dhe jo pak raste që në familje fteriotë janë vënë jo pak emra te djem apo vajza të feve të ndryshme. Gjithashtu, në Labëri është ruajtur zakoni që djemve të vetëm për të rrojtur gjatë, u është vënë emër i krishterë. Madje, dhe në shpirtin e fterjotit apo çorrjotit nuk ndjehet , për njeri-tjetrin, asnjë lloj ftohtësie për shkak fetar.

Fteriotë e çorrjotë janë të zhveshur nga fanatizmi i fesë. Dhe ndonjë rast sporadik, që mund të shfaqet në raste të veçanta, nuk ka gjetur dhe nuk gjen shtrat, por mbetet i izoluar dhe i përçmuar nga opinioni i shëndoshë njerëzor e qytetar dhe nuk kemi e nuk dimë të kemi qoftë dhe një rast të vetëm të ndarjes a përçarjes midis dy fshatrave tona, madje as midis fteriotëve dhe çorrjotëve, qoftë dhe ndonjë rast i shkëputur, kudo që janë, brenda e jashtë Shqipërisë, as për çështje fetare e as për çështje politike.. Edhe fterjotët edhe çorrjotët, tashmë e kanë të qartë, që besimi fetar dhe bindja politike janë çështje personale, që nuk prishin punë për tjetrin, por që do respektuar gjithnjë e më mirë sepse dhe besimi fetar e bindja politike kanë ndikimin dhe rolin e tyre, veç ama pa i hyjnizuar, se Hyjnizimi i përket qenies Njeri, si “mbretëria” e tërë krijesave mbi tokë. Dhe asnjë qënie tjetër.

Kjo është tradita jonë e bukur, që e kemi për detyrë ta ruajmë e ta forcojmë përherë, në breza me radhë.

Ky është dhe mesazhi i gazetës “Fterra jonë”.

Guro Zeneli.

Tiranë, shtator, 2005

Nr.46 – tetor 2005

Nejua i xha Husos …

Shumë fteriotë e kanë kërkuar fatin duke u larguar nga vendlindja e tyre, madje pa ditur se ku do të shkonin e si do ta kishin fatin. Po nuk thonë kot: kërko, kërko, se diçka do fitosh. Kështu bëri dhe Nejua, siç i flisnin në Fterrë. Që në moshën 14 vjeçare, shkoi në Kuçovë për të punuar në puset e naftës që e kishte në shfrytëzim një shoqëri italiane. Në fillim si punëtor, e më vonë u bë mekanik i zoti. Këtu punoi deri në vitin 1942. Se pastaj u kthye në Fterrë.

E mbështeti luftën për lirinë e Atdheut. Kur u krijua Çeta e Fterrës u caktua korrier i saj. Shtëpia e Husos, babait të tij, u bë bazë e Luftës. Në ato vite në këtë shtëpi është pritur dhe Bedri Spahiu. Kur erdhi liria, ashtu si për gjithë fterjotët, solli gëzim dhe për Niaziun. Ndaj, si gjithë të tjerët, iu përvesh punës në Fterrë, duke bërë punët e ekonomisë natyrale të përzier, me pak punë bujqësie e me pak blegtori, sa për të jetuar. Kështu kaloi disa vjet. Por erdhi një ditë që fshati do të bëhej kooperativë bujqësore. Ishte viti 1956. Nejua hodhi firmën duke u bërë anëtar i kooperativës.

- Hodha firmën, Baba,- i tha Hysenit ( Husos).

- I dorëzove dhe ato që kishe. Po mirë bëre. Se ne me partinë u lidhëm që në Luftë.

Nejos në mendje i kishte ardhur mendimi të largohej nga Fterra. Atëherë, jo pak fteriotë ishin vendosur në Tiranë, në Kombinat, ku ishte ngritur Kombinati i Tekstileve, që në vitin 1951. Ndaj u ngrit e erdhi te fterjotët e kombinatit. Dhe pasi bisedoi me disa prej tyre, vendosi të futej në punë. Dhe për pak ditë filloi nga puna si mekanik, profesion për të cilin Kombinati ishte nevojë. Pasi siguroi punën, kërkoi të fuste kokën diku. Familjen e kishte në Fterrë, por i duhej ta merrte me vete. Dhe kështu bëri. Për pak muaj, pasi siguroi një barakë punëtorësh, e solli familjen në Kombinat. E ndihmoi veçanërisht Niko Qurku nga fshati Çorraj, i cili mbeti mik i përhershëm i kësaj shtëpie.

Në fabrikë përveshi llërët me tërë përkushtimin e tij. Punoi vite me radhe edhe për vete edhe për te mbajtur familjen e tij, Bejene me pesë fëmijët e tyre. Pas pak kohësh e futi ne punë si tezgjahiste dhe gruan e tij, e cila punoi me djersën e ballit si dhe shoqet e saj, Resme e Vide dhe jo pak gra e vajza të tjera fteriote. Tashmë në Kombinat ishte krijuar një Fterrë e vogël, ku fterjotët ruanin traditën e të shkuarit mirë, jo vetëm me njëri-tjetrin, por dhe me gjithë shokët e shoqet e punës. Tashmë Kombinati kishte marrë fytyrën e qytetit të ri, në hyrje të Tiranës.

Pas disa vitesh mundi të merrte dhe një shtëpi normale, ku rriti dhe edukoi dhe fëmijët e tij. Lifon, vajzën e madhe e çoi në shkollë për infermiere, e cila iu përkushtua këtij profesioni deri sa doli në pension në këto vitet e fundit. Lika, që tashmë është në Amerikë, u bë teknologe për tekstilet në Kombinat. Birbili u bë mekanik në profesionin e babait, por tashme me shkollë. Kadriu ekonomist i lartë, Lani elektricist. Të gjithë ndërtuan jetën me djersën e tyre, duke respektuar dhe nderuar dhe prindërit e pse jo dhe “Fterrën e vogël” këtu në Kombinat dhe “Fterrën e madhe” nga kishin ardhur, me të cilën i kanë mbajtur dhe I mbajnë lidhjet tërë jetën, në vazhdim. Nejua në mënyrë të veçantë, i cili për vit lejen e kalonte në Fterrë, duke u ngopur me ujët e freskët të Ixorit dhe duke u kënaqur me banorët në Fterrë dhe dashamirësit e tij. E donte Fterrën dhe fterjotët. Ndaj dhe fëmijëve u kërkonte që të martoheshin me fteriotë a fteriote, dëshirë të cilën ia plotësuan Lifua, Birbili, e Lani.

Aq u lidh me Fterrën dhe aq shumë e deshi vendlindjen e tij, sa dhe para vdekjes në vitin 1987, la amanetin që kur të ndërronte jete, trupin e tij ta çonin nga Tirana për ta varrosur në Fterrë.

Dhe amanetin s’e tret as dheu. Ndaj dhe Bejea me fëmijët kështu bënë. Trupi i tij prehet i qetë në varrezat e Fterrës sonë.

Halil Hizmo.

Nr.46 – tetor 2005

KAPITULLIMI I ITALISË NË KUJTESËN TIME

Ishte 9 shtatori i vitit 1943, kur Italia fashiste, njëra nga tri fuqitë kryesore të Boshtit Romë – Berlin – Tokio, kishte kapitulluar. Ky lajm i gëzueshëm u përhap me shpejtësi dhe erdhi deri në Fterrën tonë. Kështu, dita e përfundimit të luftës dhe e fitores së lirisë e pavarësisë së popujve të robëruar vinte më afër. Populli patriot e luftëtar i Kurveleshit e kishte likuiduar administratën fashiste që në 25 qershor të vitit 1942. Pas kësaj forcat ushtarake italiane vetëm një herë shkelën në Kurvelesh, në prill 1943, gjatë një operacioni ndëshkimor, ku me forca të shumta vranë, dogjën dhe shkatërruan gjithçka gjetën. Masakrën e nisën që në Fterrë: arrestuan, dogjën shtëpi në Rukaj, në Zhupaj, në Rrëzjot dhe, më tutje në Mehmetaj e Gjofterraj. Shtëpinë ton# e sulmuan me granata dore, deri sa njëra prej tyre shpërtheu derën e hyrjes që e mbante të mbyllur me shule mbrapa Nëna ime, Velidea dhe gjyshe Aishea.

Por ja, fare pak muaj më pas, ajo ushtri kokoroshe, aq e fryrë më suksesesh e pushtuesit dhe të krimit, pompozitetin e Duçes dhe lustrën e uniformës, tashmë ishte shfryrë si tullumbace e plasur. Një divizion i tërë, në jug, me qendër në Gjirokastër kishte hedhur armët dhe ishte vënë në ikje, me rrugë e pa rrugë, por me orientim bregdetin e Jonit. Një turmë disa mijëshe njerëzish të çoroditur, të uritur e të rraskapitur, duke pasur fare pak shpresa, luteshin tek “Dio Mio” të shpëtonin jetën dhe të ktheheshin gjallë në shtëpitë e tyre. Oficerët dhe ushtarët, ish vrasës e zjarrvënës, për një copë bukë u shtrinin dorën të masakruarve të tyre, duke mos u kursyer të jepnin si këmbim, gjithçka kishin me vete: orë, unaza, varëse, byzylyk, stilografë, dhurata të grabitura, deri dhe uniformën. Vetëm për një kothere ushtarët zanatçinj: kuzhinierët, berberët, infermierët, veterinerët, nallbanët, marangozët etj. Nuk hezitonin ta falnin komplet valixhen me veglat e zanatit.

Populli, që prej atyre kishte vuajtur qindin, kishte derdhur gjak e lot, gëzohej me këtë pamje të mjeruar sepse ndjente erën e fitores, por asnjëherë e në asnjë rast nuk u hakmuar, nuk i keqtrajtoi. Përkundrazi, i mbajti gjallë me çfarë iu gjend dhe, çka është më domethënëse, i mbrojti duke i fshehur nga hakmarrja e ish aleatit të tyre gjerman, që, kur i kapte i pushkatonte në vend, siç bëri me mbi 150 oficerë në Buronja të Kuçit. Kapitullimi i Italisë u konsiderua tradhti ndaj aleatët e saj të Boshtit nazifashist. Ushtarët dhe oficerët italianë i mbronte populli i masakruar prej tij. Vërtet një paradoks i rrallë, veçse domethënia e ndjenjave njerëzore, e një shpirti të lartë human. Labi, i ashpër si shkëmb plot shkrepa përballë armikut të përgjunjur e armëthyer, e mpak zemërimin, e harron krenarinë, e fshin hakmarrjen.

Në ato ditë të nxehta shtatori me qindra italianë strehoheshin nën rrepet e gjone në varre dhe, njomnin buzët e freskonin gjymtyrët në vijën e ujit të ftohët të Ixorit. Prisnin dhe shpresonin, shpresonin dhe prisnin që dikush, t’u afrohej, t’u jepte një lajm, t’u thoshte një fjalë njerëzore, të nderte dorën me diçka të vlefshme për të shuar urinë. Atje në varrë në hijen e rrapeve të Gjone, ato ditë bëhej tregu i një “malli njerëzor” të çvleftësuar. Nuk bëhej pazar, por vetëm zgjedhje. Preferoheshin ata që kishin prejardhje fshati, apo zotëronin ndonjë zanat. Pas kësaj mjaftonte shenja ndjellëse e gishtit dhe secili djalosh nga ata qindra, të ngjitej pas si manar, të përulej e të përgjërohej, pa pyetur se ku do ta çoje dhe çdo bëje më të. Ishte e vetmja rrugë shpëtimi, ndaj pranohej si e dhuruar nga zoti.

Shikoja se bashkëfshatarët që ishin të pranishëm po zgjidhnin e merrnin. Pashë Sërri Bezhanin që tërhoqi pas vetes një sototenente, nëntoger) djalosh, duke u shprehur se do të mësoj italishten me të. Zgjodha dhe unë dy prej tyre. S’kisha pse të nxitesha për t’u mësuar emrat. Në ditët që pasuan do të merrja vesh se njëri quhej Xhuzepe dhe tjetri Kaloti. Ecnim xhadesë pak me ngutje se po afrohej mbrëmja. Unë përpara, ata pas meje, jo në krah po në kolonë. Unë shkujdesur, ndonëse kisha bindjen se ata të dy që çapiteshin pas meje, kur ishin me uniformën mbërthyer e armët ngjeshur, kishin mbajtur edhe gishtin në këmbëz e urën në dorë. Po tani, edhe pse 13-vjeçar, ndjehesha i sigurtë, jo se kisha në krah maliherin, por se dhe ata tashmë ishin bërë të urtë e të nënshtruar. Madje nën kujdesin tim ndjeheshin edhe më të siguritë për veten e tyre.

Ecëm gati një orë sa arritëm në arën tonë, në Gjovizhe. I shpura në haurin ku do të flinin, u dorëzova kazmat dhe qysqitë për të shkulur gurë e kucka e për të bërë qilizmë. “Panen”, u thashë, do t’ua sjell në çdo dy ditë. U tregova dhe kroin e ujit, dhe më së fundi desha tu jepja pak zemër, duke u thënë, më shumë me gjeste se sa me fjalë, të mos kenë frikë se nuk i kërcënon asnjë rrezik këtu në mes të pyllit, larg fshatit e xhadesë. Por s’qe e mundur. Atyre u takoi të konsumonin një segment torturues të jetës, sepse për 4-5 muaj që ndenjën atje nuk ju hoq “lepuri nga barku”. Luftohej tutjelarg: në Kala e në Borsh të vjetër, në Bërdë e në Qafë të Rrëmullës dhe ata, kur ndienin gjëmimet dridheshin në Gjovizhe. E vinin re gazin shpotitës të grave e fëmijve kur ndodheshin atje, skuqeshin e turpëroheshin dhe prapë e kishin të pamundur të korrigjonin diçka nga ajo që i mundonte e sfiliste tmerrësisht.

Xhuzepe dhe Kaloti, deri në pranverë, përjetuan frikën dhe urinë, por fituan jetën, sepse edhe mund ta kishin humbur atë. Nuk ishin skllevër, por bënë argatin, duke bërë punë të dobishme. Arës tonë në Gjovizhe iu shtuan brezarë të rinj. Fidanët e ullinjve të mbjellur atëherë, tashmë kanë hedhur shtat dhe prodhojnë fruta, simbol i paqes dhe i miqësisë.

Bajram SADIKAJ

Nr.46 – tetor 2005

Gjulzaja me Gaziun “u kthye” në Fterrë

Gaziu ishte djali i tretë Gjulzasë. Por, tre djemtë e tjerë: Rakipi, Muzua dhe Rebiu shkuan nëpër shkolla. Sigurisht zunë dhe punë në Vlore e Tiranë. Ndërsa Gaziu, për arsye shëndetësore, epileptike, mbeti në Fterrë me Nënë Gjulzanë, e cila u lidh, shumë e shumë, më djalin fatkeq, si plagë e madhe në shpirt.

Por jo vetëm kaq. Ishte 22 shkurti 1966, kur e lajmëruan, se Gaziu ishte shtruar me urgjencë në spital të Vlorës. Dëbora kishte zënë dhe Qafën e Dërrasës. Atëherë, Gjulzaja ua hipi këmbëve dhe mori rrugën për në Kuç, me shpresë se mos gjente ndonjë makinë të rastit. Por, edhe në Kuç, nuk gjeti. Ndaj, vazhdoi rrugën deri në Kotë, duke bërë rreth 60 km. më këmbë, ku i doli një makinë, që e çoi në Vlore. Shkoi drejt e në spital. Pas një dite, në orën 12.00 të natës Gaziu vdiq në spital në duart e Nënës së tij. Ashtu, të vdekur e mbajti në gji deri sa u gdhi. Dhe në mëngjes mori rrugën për te shtëpia e Rakipit, në Vlorë, ku ishin mbledhur të gjithë njerëzit e familjes, për t’u dhënë lajmin e zi dhe për të marrë masat e nevojshme për varrimin e tij.

- Kthehuni,- u tha djemve, që sa ishin nisur për në Spital,- se në mesnatë, shpëtoi ai, shpëtuam dhe ne.

- Po pse nuk na lajmërove dhe ne,- i tha Rakipi,- që të vinim atje?

- S’e ngjallnit dot as ju,- u përgjigj ajo me pikëllim në shpirt.

Ia bënë të gjitha ceremonitë, duke e varrosur në Vlorë. Për vete u vesh në të zeza, por djemtë nuk i la të mbanin zi. Se jeta vazhdon, - u tha të bijve.

12 vjet më vonë, kur Gjulzaja kishte qënduar në Durrës te e bija, Gjuzidea, ajo la amanet: Kur të vdes, më çoni pranë Gaziut në Vlorë. Dhe kështu u bë.

Por,... kaluan vite. Erdhi viti 2005. Tre djemtë e saj në përvjetorin e vdekjes së Nënës, kujtuan amanetin e saj: “Po nuk më zuri vdekja në Fterrë, kudo që të jem, më çoni pranë Gaziut në Vlorë”. Tani kishte ardhur momenti që, eshtrat e Nënë Gjulzasë dhe vëllait Gaziut, t’i kthenin në vendlindje, në Fterrë.

Ndaj, në ditët e gushtit, që sapo shkoi, bijtë e saj: Rakipi, Muzua, Gjuzidea e Rebiu organizuan ceremoninë e përcjelljes dhe të vendosjes së eshtrave, të Gjulzasë dhe Gaziut, nga varret e Vlorës, te varri i Korkutajve, në Shtufeza, ku i priti shpirti i Muharrem Korkutit.

Këtu i priti me nderin e respekt e tërë Fterra.

Rakipi, Muzua, Gjuzidea e Rebiu falënderuan fterjotët e pranishëm. Po më shumë falënderuan Astritin e Profitin, dhe për ndihmën konkrete që u dhanë në këtë ceremoni, që u ngjalli shumë mall e kujtime të gjithë të pranishmëve.

Në mendjen e tyre sikur u erdhën vargjet e Nënës :

Më rrofshi, o bijtë e mi,

Që më ngjallët përsëri.

Se në Fterrë, kam qetësi,

Eshtrat, më gjejnë rehati..

Guro

Nr.46 – tetor 2005

Xhane ishe, e xhane mbete...

Kam folur e kam shkruar për vite me radhë, dhe për të gjallë, dhe për të vdekur. Por sot, në këtë ditë dhimbjeje, ndjej një emocion të veçantë, sepse jam përpara trupit dhe shpirtit te një nënë të veçantë, të nënë Xhanes sonë, të nënë Xhanes së gjithë Fterrës e fteriotëve tanë të mirë, kudo që janë.

Xhane i vuri emrin Nënë Fatulla, e xhan u bë për mbi 80 vjet ( 83 ) të jetës së saj për të gjithë sa e njohën në Fterrë e në Tiranë. Është pikërisht ky shpirt i rrallë, që pleqëroi një herësh dy nëna, Nënë Fatullën e Nënë Zenepen, nënë e vjehërr, shpirti i të cilave, sot ka dalë për të pritur ty në prehrin e tyre, me dashuri nëne, ty Xhane Maten e Xhane Dushen, që prite e përcolle fshat e fqinj, në luftë e në paqe, një jetë të tërë, në Fterrë e në Tiranë, në ditë të zakonshme e në ditë të shënuara.

Dhe jo vetëm kaq, por Xhania jonë, që po përcjellim sot, përballoi një jetë të madhe e me plagë të mëdha në zemër, plagë për dy vëllezërit e xhanit te saj, për : O Fuat i vogelo ! dhe Turhanin komisar, që derdhën gjakun për idealin e madh, për një Shqipëri të lirë e demokratike. Dhe njëherazi, duke jetuar në Dushaj dhe me plagën për dëshmorin e shquar: „Hiqmet Dushë Lulenë, qaj o Nënë, e qaj o Fterrë“.

Ka shumë për të thënë për Nënë Xhanen, që lindi, rriti dhe edukoi 6 fëmijë, duke qenë zonjë shtëpie në një periudhë, kur burri i saj, Mehmet Dusha, ishte përkushtuar më shumë shtetit, se sa punëve të familjes, barrë të cilën, si shumë nëna tonat, e ka mbajtur dhe përballuar me duart e saj bujare, që shtronte sofrën dhe kur s’kishte bukë në shtëpi, përherë me fjalën e ëmbël të saj, që në vitet e luftës e deri dje që i iku shpirti në Qiell, duke lënë, për ne, trupin e saj, për ta përcjellë sot, në banesën e përjetshme të saj.

Xhane ishte, e xhane mbeti, dhe në familje, dhe në vendlindjen e saj, Fterrën tonë, dhe në Lagjen ku ka banuar shumicën e jetës këtu në Tiranë. Ishte dhe mbeti grua me dinjitet e shpirt të gjerë, qe diti ta ruaj gjithë jetën idealin e dy vëllezërve të saj, Fuatit e Turhanit, dhe të kunatit, Hiqmetit e të burrit të saj, Mehmetit në Dushaj. Familja e saj, dhe vete Xhania, dhe në Mataj dhe në Dushaj, dha gjithçka për Luftën Antifashiste Nçl. Ashtu siç ka dhënë kontribut të njohur me gjithëçmundi në lagje e në shoqëri, kudo e kurdoherë në dobi të së mirës, në punë e në jetë, kudo që është ndodhur. Dy gra në Dushaj, Lime Korkutja a Lime Dusha, dhe Xhane Matja a Xhane Dusha janë një shembull i veçantë në Fterrë e në Tiranë për fterjotët e për gjithë sa i kanë njohur.

Nënë Xhania meriton shumë, se me këtë tip-gruaje nderohet Fterra jonë dhe gjithë komuniteti fteriot dhe gjithë banorët e lagjes që e kanë njohur në Tiranë. Por unë, thashë vetëm pak fjalë në këtë moment të lamtumirës së saj.

E mira Nënë Xhane ! Sot të kanë ardhur te arkivoli dhe po të përcjellin bijtë e bijat e tua, dhëndurët e nuset, dhe gjithë Dushajt e tu,...Kanë ardhur fterjotët që i deshe e të deshën me gjithë shpirt për tërë jetën tënde. Kanë ardhur tërë miqësia dhe gjithë dasha-mirësit tuaj në Tiranë. Kanë ardhur e të përcjellin banorët e lagjes ku ti ke banuar.....

Lamtumirë Nënë Xhane ! Dheu të qoftë i lehtë si pendë, shpirti t’u prehtë në parajsë, atje ku te del përpara shpirti i nënë Fatullës dhe Nënë Zenepes, bashkë me shpirtin e Fuatit e Turhanit dhe Hiqmetit e Mehmetit tënd, duke na lënë ne, që po të përcjellim me lot në sy, një mal me kujtime të jetës tënde të madhe.

Guro ZENELI

Tiranë, në ditën e varrimit, 2005

Nr.46 – tetor 2005

Hakiu, - i mirë me të gjithë...

E kush nuk e njihte Hakiun tonë... Fterra dhe ne fterjotët, po e po...Por e njihte dhe gati e tërë Saranda, si qytet e si fshat. E njihnin, në radhë të parë, si Njeri të mirë, por dhe me mirësi për të gjithë. E njihnin dhe si mekanik të gatshëm e të zotin në punë, që në parkun e Vlorës për pak vjet, dhe një jetë të tërë, që nga viti 1957 e këtej, në parkun e Sarandës. Miq kishte kudo. E niste miqësinë në Fterrë me njerëzit e tij. Hidhej përballë...në Çorraj. Shkonte më tej,...në Borsh e ..E shtrinte dhe e ruante atë deri te gjitonët e hershëm, Cakajt këtu në Sarandë, te Vangjel Spirua në Pllakë, Haxhi Gjinika në Çukë, Rako Spiro në Shevasi,... Vente në Vergo, në Mesopotam...në Drropull e gjer në Vlorë e... Tiranë...

Ndodhte kështu me Hakiun se e kishim një nga fterjotët, njëherazi një nga njerëzit, që dinte të ndërtonte lidhje dhe marrëdhënie njerëzore duke gëzuar respekt të gjerë kudo ku i shkeli këmba, midis njerëzve të ndryshëm, midis të bardhëve e atyre me ngjyrë, midis atyre që kishin besim fetar të ndryshëm a bindje të ndryshme politike, midis atyre me etni greke e atyre me etni shqiptare, midis atyre që kishin etni kulturore shqiptare apo atyre me etni kulturore vllahe apo deri rome.

Për Hakiun nuk kishte rëndësi nga ishte njëri e nga ishte tjetri. Njësoj i kishte dhe ata nga Bregdeti e ata që ishin nga Vergoi, dhe ata nga Vurgu dhe ata nga Dropulli, dhe leshnicjotin dhe konispolatin, dhe pilurjotin dhe kuçjotin apo vlonjatin a tiranasin..., ngado që të ishte njeriu. Për Hakiun ishin të mirë dhe ai që ishte “i thjeshtë” dhe ai që ishte “i përbërë”, pa “karrike” apo me “karrike”, i vogël apo i madh, i ri apo i moshuar, vendali apo i huaj. Mjaftonte të ishte Njeri.

Dhe vdiq e mbeti i tillë, se Hakiu ynë, si shumë fteriotë tanë, nuk kishte komplekse, nuk kishte para-gjykime për të tjerët se nga ishin e kush ishin. Rëndësi për të ishte të ishin njerëz të mirë. Ky ishte kriteri bazë i vlerësimit të njeriut, kriter që është kara-kteristikë për dautajt, për Fterrën tonë dhe fterjotët tanë, kudo ku janë. Gjë e bukur apo jo? Sigurisht: PO,... me të madhe.

Njeri i tillë mbetet Hakiu në familjen e tij, Beraten me dy bijtë: Jetnor e Linditë, te vëllai Nebi e Plotim e në gjithë dautajt dhe midis nesh, madje një shembull i veçantë midis të gjallëve, duke mbetur një Haki “i gjallë” në memorien tonë, në memorien e të gjithë atyre që e përcollën, atë ditë vere, në banesën e fundit të jetës dhe tërë atyre që e kanë njohur në jetën e tij 70 vjeçare.

Gëzim Dusha.

Nr.46 – tetor 2005

Monolog me Jakupin në ditën e Lamtumirës

I dashur Jakup,

Nuk ta pranova fjalën që më the para pak kohësh në një moment pesimizmi, në xhiro te Hotel “Dajti”, ku mblidhemi ne fteriotë, se: “kur të vdes unë, do flasësh, ti Guro, mbi varrin tim”. I përlotur të kundërshtova, por ja që telepatia jote ngjau. Dhe unë për fatin tim te keq, me dhimbje prej miku shpirtëror, po kryej këtë barrë, të rëndë si mal mbi shpirtin tim, për të thënë dy falë për ty, i miri Jakup.

Dhe kjo dhimbje erdhi, kur ne, njerëzit dhe miqtë e tu, te komunitetit fteriot në Tiranë, së bashku me Dritën e shpirtit tënd, po përgatiteshim të të festonim 71 vjetorin e ditëlindjes pas dy javësh, më 16 shtator (1934-2005), se të pamë tërë shëndet pas pushimeve në detin e Vlorës. Por,... na u drodh shpirti, e... na pikoi loti, kur pa pritur e befasisht dëgjuam ne receptorin e telefonit lajmin e kobshëm: Ndërroi jetë... Jakupi ynë ! Nesër, ora 13.00, bëhet varrimi !

Dhe ja sot, Drita jote me birin dhe bijën tuaj: Martinin e Elvanën, me motrat e tua: Beta e Perri, me vëllezërit: Skënder, Xhemal e Sulejman, tërë gjaku e fisi yt, Mataj e Bezhanaj, se toku me komunitetin fteriot e me kolegët e tu të Qendrës së Studimit të Arteve të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë; shokë, miq e dashamirës, te kemi ardhë të përlotur për të të dhënë lamtumirën e jetës, duke të hedhur një dorë dhe’ për ta bërë mbulesën e varrit, të lehte si pendë mbi trupin tënd pa jetë.

Në këto çaste, i dhëmb gjoksi burrit dhe nuk e ka të lehte të flasë mbi varrin e njeriut, me të cilin është dashur shpirtërisht për një jetë të tërë, deri sot në këtë ditë të zezë, kur i dhëmb zemra dhe “mjaltit të mjaltit’, nipit tënd, Bjornit, i cili në prehrin e gjyshes Drita, do të pres... e do të pres... ta përkëdhelë gjyshi i ëmbël, Jakupi.

* * *

Në se Sokrati i lashtë deklamonte: Unë jam qytetar i Botës ! Unë jam Njeri !, edhe ti Jakup ishe dhe do mbetesh midis nesh: Njeri, me shkronjë të madhe. Ti ishte dhe do të mbetesh Njeri i punës mendore, i kalemit dhe i studiuesit; njeri i ndershëm me të gjithë; njeri qe s’dije të bëje ligësi e keqësi askujt. Ti ishe dhe do të mbetesh simbol i njeriut që doje e respektoje: dhe fëmijën, dhe të moshuarin, dhe atë që punonte në zyrë, dhe atë që mihte në arë. Ti ishe mësuesi dhe drejtori qe dije të punoje, pa krijuar pakënaqësi, as te nxënësit e as te kolegët, e as te vartësit. Ti dije të punoje midis artistëve, ashtu siç dite të kryeje detyrën si specialist i artit në majën e shtetit të ashpër monist.

Ti dije të komunikoje me ngrohtësi e sinqeritet, ndonjëherë dhe të tepruar, dhe brenda në partinë-shtet e deri në strukturat, e saj dhe të tij, në rrethet e Shqipërisë. Si Njeri komunikove dhe midis fteriotëve, në Fterrë e në Tiranë, dhe si nxënës e student për gjuhë e letërsi shqipe, dhe si mësues që në Kuç të Vlorës e deri si profesor e rektor në Akademinë e Arteve; dhe si krye-gazetar në Ministrinë e Arsimit e Kulturës, apo si zv/kryetar i Komitetit të Kulturës dhe Arteve të Shqipërisë; dhe si studiues shkencor në Akademinë e Shkencave. Ti dije të bisedoje dhe me burrat e shtetit ideologjik, por dhe me artistët, që shpesh janë tipa të vështirë, dhe me gjuhëtarët, deri me profesorin e madh Çabejin e shquar, me estetin-akademik, prof. Alfred Uçin, apo me shkrimtarët më të mëdhenj të vendit tonë, por dhe me njerëzit e thjeshtë, deri me bariun e bujkun në vendlindjen tënde, në Fterrën tonë.

Përherë, ishe i dashur me Nënën tënde, që sistematikisht i çoje lule te koka e varrit; ti ishe gjithë jetën i dashur me Dritën tënde ; s’u lodhe asnjëherë me problemet e vëllezërve dhe të motrave të tua, duke qenë përherë Totua i tyre, siç i themi ne në Fterrën tonë vëllait të madh; s’u kurseve, sa herë të vinte përdorësh, për të shfaqur mirësi ndaj cilitdo fterjoti dhe çdo njeriu tjetër.

Ti nuk dije të krijoje konflikt me askënd. Ti ishe mik me të gjithë e armik me asnjë, se nuk doje të lëndoje njeri. Madje ti ishe nga ata që shqetësimet e tua nuk ua jepje të tjerëve, por i lehtësoje ata, kur ishin të shqetësuar. Ti ishe i mirë për të gjithë. Ti ishe... Babaxhan.

Ndaj, ishe e mbetesh: vlerë midis vlerave. Ndaj, o Jakupi ynë, ti meriton shumë: dhe si njeri i mrekullueshëm, dhe si fteriot shembullor, dhe si gazetar progresiv, dhe si drejtues i zoti, dhe si studiues serioz, dhe si krijues që vlerësoje risitë, dhe si specialist i arteve në shtet, dhe si profesor i mençur në Universitet e në Akademi, dhe, mbi të gjitha, si Njeri midis njerëzve. Por,...në këtë moment dhimbjeje, po themi pak, për Jakupin, që përjetoi jetën me ndjenja-nëne e me logjikën e një burri të urtë, që diti të kuptojë e të jetojë ndryshimin çdo kohë.

* * *

O i Miri Jakup !

Kështu të themi gjithë sa jemi këtu. Por ti, hesht,... duke na vështruar me sytë e shpirtit tënd, i cili po fluturon për në parajsë, ku të pret Nënë Vahideja, që të deshi më shumë se veten dhe Babai-Halili, si njeri i Perëndisë.

I përjetshëm do të mbetet shembulli e vepra e jetës tënde, që ia le model familjes, Fterrës e fteriotëve, shoqërisë e miqësisë, dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë sonë, por, duke ikur me merakun, se nuk përfundove dot enciklopedinë e artit shqiptar.

Lamtumirë nga të gjithë ne, që të përcjellim me lot në sy e pikë në zemër, duke lënë midis nesh, modelin e veçantë të jetës tënde me vlerë.

Shpirti t’u prehtë në paradis e trupi në banesën tënde të fundit, se ne do të largohemi këtej duke ngushëlluar familjen e njerëzit e tu, por dhe njeri-tjetrin, mbasi të gjithë sa jemi këtu, jemi për t’u ngushëlluar për humbjen e shokut e mikut tonë, për ty Jakup!

Në nderimin tënd, po ftojmë njeri - tjetrin , të mbajmë një minutë zi !.

Qofsh i paharruar, Jakupi ynë,..!

Guro Zeneli.

Tiranë, në ditën e lamtumirës, 31 gusht 2005.

Nr.46 – tetor 2005

Enter content here

Enter supporting content here