6.

Valdi, vitin e kaluar, kur u kthye nga nje vizite nga Franca, me tregoi se ne familjen qe ndenji 2 jave ne Bordo dhe ne vizitat qe beri ne Paris, apo ne zona te tjera te Frances, i kishte bere pershtypje nje fakt. Francezi, kur bisedonte me prindet, me njeriun e shtepise, me shokun apo kolegun a dike tjeter, thoshte: "Ju dhe une, Ti dhe uneJu dhe ne: Ai dhe une, Ata dhe ne". Keshtu francezet, te parin vinin bashkebiseduesin ose ate te tretin, qe nuk ishte fare aty. E benin kete per te respektuar ne radhe te pare tjetrin, bashkebiseduesin apoNdersa veten e vinin te dytin, apo ne fund te bashkebiseduesve: Juaidhe une.. Kurse ne shqiptaret te parin veme, kudo dhe kurdo, veten e pastaj te tjeret. E shikon, konkludoi Valdi, sa ndryshim psikologjik dhe etik kemi ne shqiptaret nga njerezit e qyteteruar te botes se zhvilluar.

Mu kujtua ky "tregim" i Valdit, kur nje fterjot yne me shprehu, pak a shume pakenaqesine e tij se nuk ishte shkruar per te ne gazeten: "Fterra jone", duke thene: Pse nuk ke shkruar per mua? Pse nuk me more mua as ne televizor? Apo fjale a nentekste te tjera te kesaj natyre, qe shprehen ne kete ose ate bisede.

Jo pake bashkebiseduesve u shpreha bindjen se Gazeta ka deshire per te shkruar per te gjithe fterjote. Madje, une do te doja te shkruaja dhe per ndonje qe, ne kujtesen fterjote, ka ngele si antikap. Por, gazeta do te vazhdoje te dale. Autoret qe nxjerrin gazeten, Muzua, Agroni, dhe une, pavaresisht nga deshira qe kemi, nuk i dime te gjitha dhe nuk e njohim jeten dhe punen e te gjithe fterojteve, qofte per te kaluaren, qofte ne te sotmen. Ja, kemi deshire te shkruajme per emigrantet fterjote ne Greqi, per ata qe jane deri ne Amerike e Kanada, por nuk kemi te dhena per te bere shkrim per ta. Ata per arsyet e tyre, te jetes e halleve, ndofta nuk u vete fare mendja se ka gazete apo dhe kur u vete, nuk marrin mundimin te hedhin ne leter ngjarje dhe ndodhi nga jeta e tyre dhe t'ia dergojne gazetes. Ashtu si dhe juve, qe jeni ketu, qe, ndofta, fjale thoni shume, por artikuj nuk dergoni . Keshtu, ne jemi ne hall dhe per shume fterjote te tjere. Mundet qe kemi shkruar me teper per ata qe jane ne Tirane. Po kjo vjen edhe se ne Tirane jane gati "tri Fterra", se ne Tirane jane tere ata fterjote te penes. Prandaj, ju lutemi mos u zemeroni, se fterjotet nuk dine te zemerohen. Gazeta "Fterra jone" ka vend per te gjithe. Dhe me raste,gjykoj se do te kete vend per cilindo fterjot. Dhe e theksoj se eshte e plote deshira qe te shkruhet per te gjithe. Per kete, të jetë i sigurte cilido fterjot.

Kryesore eshte se gazeta shkruan per historine dhe kulturen e Fterres dhe per anet e mira te Fterres e te fterjoteve duke na bere mire te gjitheve e jo vetem atyre qe dalin ne gazete. Sigurisht, mbi 2000 fterjote qe jane qe ketu, ne Ftere e deri ne Amerike, mund te jete e veshtire te shkruash per te gjithe. Shume kane dale e te tjere do te dalin, por do te kete dhe ca qe, ndofta per ta, nuk do te behet e mundur. Megjithate, deshira eshte te shkruhet per te gjithe, por, ne radhe te pare, per historine e kulturen e Fterres dhe per fterjotet me te shquar, me te cilet krenohemi te gjithe.

Dhe, kur themi me te shquar, kuptojme cilindo fterjote, qe dallohet qofte dhe per nje gje te veçante, ndryshe nga te tjeret. Ja, bie fjala, ne kujtese me ka ngele zotesia e Taip Lones per te pjekur mishin ne hell dhe per ta ndare ate ne pjese, duke qene keshtu elçi esnaf, ne brezin e tij. Apo fakti qe Taipi e hedh vallen " nje me nje, me Taro Gjone". Ose, Tomorr Avreci dallohet se po shkruan vjersha poetike a vjersha per kenge polifonike. Disa burra, si Nurçia e Astriti dhe ca te tjere, prodhojne raki te paster. Ose, kane ngele ne kujtesen e Fterres shume fterjote per nje cilesi te tyre qe nuk e kane pasur te tjeret. Keshtu jane fterjote tane, secili shquhet ne nje drejtim te caktuar. Dhe pikerisht ky drejtim, ku ky ose ai fterjot shquhet, eshte mire te shkruhet ne gazeten "Fterra jone" dhe jo gjithçka qe do njeri apo tjetri.

Por, pavaresisht nga te gjitha, une kerkoj ndjese per te gjitha ata qe kane ndonje deshire-mbetje, duke shpresuar, qe, ca vete qejfmbetesit, e ca dhe ne qe nxjerrim gazeten, te bejme sa me shume te jete e mundur ne dobi te emrit te mire te Fterres dhe te fterjoteve tane kudo qe jane, per ta ruajtur gjithmone emrin e mire te Fterres sone e te fterjoteve tane kudo qofshin. Falenderojme mirekuptimin e lexuesit te kesaj gazete.

* * *

7.

Ne Fterren tone ndjeva nje qyteterim te ri, nje civilizim te dukshem. E ndjeva kete qyteterim kur pashe se si takoheshin e perqafoheshin djemte e vajzat fterjote me shoqerine dhe miqesine e tyre e me njeri-tjterin. Kete menyre te re takimi e pashe dhe tek fterjote te tjere, madje dhe tek brezi me i rritur.

Ketu tradita ka qene qe, gruaja apo vajza fterjote, e takonte te afermin e vet duke e puthur si vella. Ndersa burri nuk puthte fare, veç e perqafonte vellazerisht. Ndersa tani, qe nga Artjeda gjimnaziste, nuset ne Fterre dhe deri tek Hasua ne Gjofterraj e Lirua ne Breg te Lleshe, te takojne si qytetare, ashtu siç te takojne dhe femrat e qyteteruara ne Tirane, ashtu siç takojne dhe grate e qyteteruara ne shoqerite e zhvilluara miqte e koleget e tyre, me nje puthje te lehte qytetare.

* * *

Pasi filmuam grupin polifonik " Fterra ne kenge" dhe per nje emisionin: "Fterra-Laberi, Fterra-Riviere", u larguam te ngarkuar me mbresa per njerezit tane te mire, qe banojne ne Fterre, per ata qe e mbajne gjalle vendlindjen tone, per ata qe kane ditur ta ndertojne dhe ta gezojne jeten dhe ne kushtet jo te lehta te atij terreni e te atij mjedisi, per ata qe na joshin te shkojme here pas here ne Fterren tone bukur, ne Fterren tone te dashur, ne Fterren tone shqiptare.

Guro ZENELI.

Nr. 29 - gusht, 2002

FESTA E PRANVERES

- Nga pikniku tradicional i fterioteve në Tiranë -

Ashtu si çdo fund-maji edhe kësaj radhe fteriotët u takuan përsëri në piknikun tradicional tek kodrat e Liqenit artificial të Tiranës. Ishte vërtet një takim i bukur e me shumë vlera, jo vetëm nga fteriotët që banojnë në Tiranë, por edhe për ata që vijnë nga Fterra e nga qytetet e tjera. Meegjithëse gjatë këtyre dhjetë ditëve të fundit kanë rënë shira të vazhdueshme, ditën e diel më 26 maj, jo vetëm që nuk ra shi, por ishte një ditë e bukur, e ngrohtë, plot diell e freski, ashtu siç janë zemrat dhe shpirtrat e fteriotëve tanë të mirë.

Pjesëmarrja në këtë takim ishte e mirë dhe ajo që të binte në sy e të gëzonte, ishte ardhja e fteriotëve grupe-grupe, të qeshur e të gëzuar dhe nga të gjitha grup-moshat.

Kënaqësinë e këtij takimi e ndjejmë të gjithë, por në mënyrë të veçantë na duket se e ndjenë Safet Memi, Ismet Elezi, Beje Zhupa, Abedin Mërkuri, etj. Më të vegjlit luajnë. Ky takim është traditë bukur domethënëse.

Takohemi, shtërngojme duart e përqafohemi me njëri-tjetrin me mall e dashuri vëllazërore

Fteriotët tiranas takojnë të ardhurit nga Saranda, Fterra, Vlora, Durrësi, Shkodra etj. Nga Fterra kanë ardhë Hasan Mehmeti e Taulant Dauti, takohemi me Nebi Dautin e Shezai Kofinën që kanë ardhë nga Vlora dhe Harun Maçin e Munir Zhupën nga Saranda. Gjuzide Gjonen (Korkute) ka ardhë nga Durrësi,. Nuk mund të lëmë pa përmendur edhe gruan fisnike Liri Fterra (Lubonja), e cila ka ardhë bashkë me djalin e saj, Agim Lubonja.

\Për të përshëndetur pjesëmarrësit në këtë takim, fjalën e mirseardhjes e mbajti profesor Ismet Elezi, i cili, si githmonë, me fjalë të pakta, të urta e të mënçura, uroi përzemërsisht jo vetëm të pranishmit, por të gjithë fteriotët kudo që jetojnë e punojnë, brenda e jashtë vendit.

Me fjalë të ngrohta prej një nëne të vërtetë fteriote, përshëndeti dhe uroi nga zemra nënë Bejeja. Në emër të fteriotëve që banojnë në Fterrë përshëndeti me këmgë labe, Hasan Mehmeti. Ndërsa për komunitetin e fteriotëve të Sarandës, Mynyr Zhupa uroi thjesht. Fjala e tij sikur na solli edhe erën e Detit të Sarandës. Një gëzim i veçantë në këtë takim ishte edhe ardhja e Harun Maçit, i cili ka qënë shumë i sëmurë, por që tashti është mirë. Ky fakt na jep kënaqësi të gjithve dhe, me këtë rast, i urojmë shëndet e jetë. Për fteriotët që banojnë në Vlorë, të cilët kohët e fundit e kane riorganizuar mirë komunitetin fteriot që banon në Vlorë, përshëndetën Shezai Kofina dhe Nebi Dauti.

Poetesha e vogël Elira Elezi recitoi një poezi të bukur të krijuar posaçërisht për këtë takim. Në kohën që recitonte, gjysh Ismetit, pa dashje i rrëshqitën dje një pika lot nga gëzimi që ndjeu. Blerta, goca e Beniamin Kurupit, këndoi disa këngë të bukura e më pas ja la radhën grupit të imprpvizuar të këngës labe të vjershave plot mall për Fterrën të krijuara nga Servet Dauti.

Takimi vazhdoi më pas me drekën tradicionale mbi barin e njomë dhe hijet e pemëve të parkut të Liqenit të Tiranës, ku na shijuan byrekët e gatuar nga dajke Gjuzideja, që i kishte sjellë nga Durrësi.

U ndamë me njëri-tjetrin me urimin e përbashkët: U takofshim edhe për shumë vjet të tjera, kështu, për të mira e për gëzime dhe me një pjesëmarje edhe më të madhe . Mos kujtoni se e harrova Dilaverin tonë të kudondodhur? Jo, por ai nuk ishte në piknik, sepse kishte shkuar deri "këtu", ne Amerikë.

Feksor SHKURTI

Nr. 29 - gusht, 2002

TEKSTILISTËT FTERIOTË NË DEKADA

Ndërtimi I kombinatit te tekstileve në Tiranë më 1951, shënoi zhvillimin me nivel të lartë të industrisë tekstile. Kombinati punësonte mbi 8000 punëtorë dhe mbi 1500 kuadro të larta të profesioneve të ndryshme. Në këtë ndërmarrje radhiteshin 11 fabrika të ndryshme: Filatura Nr.1, Tezgjahu, Ngjyrosja, Fabrika e Leshit, e stofrave të holla filatura nr.2, kadifja, fabrika e spangos, hidrofili, fabrika e prodhimit të lëndës së para dhe dega mekanike.

Gjatë ndërtimit të kombinatit u pregatiten punëtorët e parë tëkstilistë, midis tyre kishte edhe shumë fteriotë. Më përpara ata kishin parë tjerrjen e leshit, thurjen e velënxave, shajakëve dhe qylimave me argalitë e njohura në shekuj. Por kombinati I tekstileve përfshinte një teknologji relativisht të lartë në këtë fushë. Falë vullnetit, kujdesit, aftësisë të punonjësve për të mësuaar si dhe organizimi që kishtë sistemi I asaj kohe, mundësoi fillimin dhe vazhdimin e punës të prodhimit të tekstileve për dhjetra vjet. Ky kombinat plotësoi nevojat e vendit për tekstile dhe importimin e tyre jashtë shtetit.

Fteriotët e parë u dukën që gjatë ndërtimit të kombinatit në vitet 1949-1951. Është e çmuar ndihmesa direkte e të paharruarit Nail Bezhani, ish nëndrejtor I ndërmarrjes së ndërtimit "21 dhjetori", shohim fteriotët e parë si ndërtues në kombinat, të paharruarit Veli Mehmeti dhe Xhevit Mato, por që më vonë këta u kthyen në fshat. Në shkollën tekstile të kombinatit qysh në fillim u përgatitën për tekstilista: I paharruari Nezir Shkurti, I cili punoi për dekada të tëra si mjeshtër turni në fabrikën e tjerrjes nr.1. Mbaruan shkollën e tekstilit dhe dolën punëtorë të kualifikuar Balil Haxhiu, por me kërkesën e vet pas një viti pune u kthye në fshat. Gjithashtu për një kohë si tekstilistë kanë punuar Qamile Ruko, Farije Sadikaj. Duhet theksuar se falë vullnetit dhe aftësive të saj, Qamileja, vazhdoi shkollën e stahanovistëve dhe më vonë mbaroi universitetin në degën inxhinieri elektrike. Në fabrikën e tjerrjes nr.1 kanë punuar pa u shkëputur: Naze Shkurti, Resmie Avreci, Vide Shkurti, Mezo e Veno Malaj, dhe Beje Zhupa, të cilat përballonin punën me turne, ambjentin me pluhur, zhurmën dhe mungesën e rrezeve të diellit, por gjithsesi te polodhura dhe të ndërgjegjëshme. Mjeshtërinë për endjen dhe thurjen e stofrave të leshit e përvetësuan dhe punuan një jetë të tërë: Selim Avreci, I cili ishte specialaist I mirëfilltë për makinat e endjeve, mbledhjeve, shumëfishimeve në pregaditorin e tezgjahut. Gjithashtu Meshtane Gjoni kishte parë ne Fterrë si punohej në argali, por mësoi e punoi një jetë të tërë në makinat e tezgjahut të leshit. Pwr shumw vite Bardhyle Zhupa ka punuar me makinat e tjerrjes nw fabrikwn e leshit. Nw kwto makina ka punuar pwr shumw kohw edhe Meliha Elezi

Ndonse mund të qëndronte në ushtri, ish partizani veteran Malo Malaj, kërkoi me insistim të punonte në industrinë e tekstileve. Kështu më 1953 ai mori pjesë në montimin e makinerive të filaturës nr.2 dhe për dekada të tëra ai punoi atje mjeshtër turni, duke drejtuar me ndërgjegje dhe aftësi të lartë profesionale. Në këtë fabrikë punuan për vite të tëra edhe dy motrat e Malos, falë aftësive të tyre ato u ngritën në detyra të rëndësishme administrative, deri në kryetare të këshillit të lagjes.

Dega mekanike përbentë një nga fabrikat krysore të kombinatit, mbasi aty prodhoheshin të gjitha detalet, makineritë dhe pjesët e këmbimit të kombinatit. Në ofiçinën qendrore të kombinatit shohim veteranin e luftës dhe të punës Muhamet Malo, një jetë të tërë mjeshtër turni, specialist I mirëfilltë dhe me ndërgjegje të lartë. Nga viti 1957 në degën mekanike punoi iI paharruari Niazi Zhupa, mjeshtër me profesion, i përgatitur si axhustator në industrinë e naftës në Kuçovë qysh nga viti 1938.

I paharruari Sinan Ruko, kur ishte nëpunës kuadri në kantjerin e ndërtimit "21dhjetori", ndihmoi që të futeshin në punë në kombinat shumë fteriotët. Gjithë fëmijët e tij punonin në kombinat dhe vetë Sinani punoi disa vjetë në këtë ndërmarrje. Kështu, Ajet Ruko punoi për shumë kohë si axhustator, por bazuar në aftësitë e veta vazhdoi shkollën dhe doli inxhinier mekanik. Një pjesë të viteve të punës Ajeti I kaloi inxhinier projektues në institutin e projekteve mekanike. Ideale Ruko, mbasi punoi disa vjet në fabrikën e stofrave të leshta, ndoqi shkollën profesionale, falë aftësive të saj arriti në sfera të larta administrative, zëvëndësministre . I paharruari Nedim Bezhani, ish shef i transportit në kombinat, vendosi në punë në kombinat të gjithë fëmijët e tij. Beshir Bezhani elektriçist dhe hidraulik, mjeshtër në profesion, për shumë vite shef hidraulik në fabrikën e stofrave të holla, bazuar në aftësitë e tij dhe dhe përkushtimin në punë ka drejtuar bashkimet profesionale të degës mekanike për vite të tëra, Fatriu marangos. Sado Bezhani punoi për dhjetra vjet dhe ishte punëtore e dalluar në fabrikën e kadifes. Po ashtu edhe Fate Gjoni, qw ka qwnw kurdoherw njw punwtore e dalluar. Në fabrikën e ngjyrosjes, në ambjente të vështira e me lendë kimike punoi një jetë të tërë Hanëme Shkurti dhe e motra e saj. Në ndërmarrjen e furnizimit të punëtorëve në kombinat punuan të paharruarit Shefqet e Axhem Shkurti dhe te gjithë fëmijët e tyre u sistemuan me punë në kombinat. Kështu, në degën mekanike kanë punuar si axhustator e tornitor të kualifikuar Misir, Baftjar e Dasho Shkurti. Dashua falë vullnetit dhe zgjuarsisë së tij mbaroi universitetin, fakultetin ekonomik.

Azem Gjoni ish partizan, u kthye në industrinë tekstile në ofiçinën e fabrikës së leshit, një mjeshtër i mirëfilltë për punë preçize në torrnimin e rrotorëve te elektromotorrëve. Beqir gjoni me ndërgjegje e aftësi të larta profesionale punoi një jetë të tërë si specialist druri në ofiçinën e kombinatit. Gjithashtu për shumë vite në degën mekanike ka punuar si elektriçist Bardhyl Zhupa dhe si ekonomiste Silvana Zhupa. Por si punonjës të kombinatit të pa zëvëndësuar do të përmendim edhe ata të sferës mjekësore, siç janë: Halil Hizmo, me aftësi të plota të mjekut, ai jepte dhe jep edhe sot receta mjekësore, i sigurtë në mjekësinë e përgjithëshme dhe si reamatalog, Rasim Shkurti, Lifo e Alime Zhupa, që punuan si ndihmësmjeke të afta. Duhet thënë se në kombinat punontë edhe termoelektrocentrali ndërtuar po aty. Këtu punoi për vite të tëra Lame Haxhiu, mjeshtër fugist në kaldaja, i cili nuk ju nda këtij profesioni, deri sa doli në pension.

Ne, ish punonjësit e kombinatit e kujtojmë me nostalgji këtë ndërmarrje të madhe, ku sigurohesh jeta e mijra punëtorëve e kuadrove, ku prodhoheshin tekstile të leshta e të pambukta, por që fatkeqësisht e gjithë kjo pasuri u shkatërrua.. Në rast së dështoi sistemi i vjetër, nuk kishte asnjë faj kombinati, uzinat dhe fabrikat në të gjithë Shqipërinë të cilat u shkatërruan. Këto të paktën të ruheshin për deri sa të gjendej mundësia e rehabilitimit të tyre.

Numëri i madh i fteriotëve në kombinat përbën një komunitet të shpërngulur nga Fterra, të cilët trashëgojnë dhe ruajnë të gjithë vlerat pozitive të fteriotëve, siç janë miqësia me njëri-tjetrin, respekti reciprok, vizitat midis tyre, pa dallim fisnor dhe nivel shoqëror, si në raste gëzimi, ashtu edhe hidhërimi. Por duhet thënë se të gjitha keto veti pozitive i kanë të gjithë fteriotët në Tiranë. Le tua transmetojmë këto vlera të mira dhe njerëzore edhe brezave më të rinj të fteriotëve.

Binjo ZHUPA

Ish inxhinier elektrik në Kombinatin e Tekstileve Tiranë

Nr. 29 - gusht, 2002