Në nivelin e ulët të zhvillimit të tij, njeriu përpiqet të sigurojë ushqimin e ditës, ekzistencën e tij. Në shkallën e dytë mendon e lufton të sigurojë dhe të nesërmen. Në shkallën e tretë kërkon të bëjë diçka e të bëhet dikush në jetë e në shoqëri, duke u ngjitur në shkallën e katërt të zhvillimit, kur bën rezymenë e jetës, duke kërkuar mirënjohje, respekt e vlerësim. Dilaveri, që sot i festojmë përvjetorin e 75-të të ditlindjes, i ka ngjitur dhe i ka kaluar me dinjitet shkallët e progresit të jetës. Kjo sepse Dilua është nga ata njerëz e nga ata fterjotë që ka ditur ta kuptojë kohën, pa ecur kundër rrjedhës së saj, duke respektuar disiplinën politike të idealit të tij, që gjatë Luftës Antifashiste Nçl. dhe duke zbatuar, përherë, disiplinën e ligjit të shteti.

Por jo të gjithë njerëzit, ashtu si dhe jo të gjithë fterjotët, kanë ditur apo dinë ta kuptojnë kohën dhe dinë ta jetojnë jetën. Kjo mund të varet nga jo pak faktorë. Por unë nuk mund te lë pa treguar, me dy fjalë, filozofinë e një gjyshi në Fterrën tonë, i cili, pasi e pyeti të nipin, se si shkonte me mësime në shkollë i tha: Unë të pyes se çfarë brumi ke ti. Ke brume gruri apo kë brumë misri? Se shkolla, është vetëm furrë, të cilës po i hodhe brumë misri, bukë misri të nxjerr, ndërsa, po i hodhe brumë gruri, brumë gruri të jep.

Dhe është pikërisht ky "brumë", që e bën njeriun të kuptojë kohën dhe të dijë ta jetojë jetën. Është pikërisht ky "brume" që e bëri djalin e Bregut te Lleshe në Fterrën tonë, të kuptonte, që në moshën 14 vjeçare, idealin e luftës "Për një Shqipëri të lirë e demokratike", duke u aktivizuar i tëri, në grupin edukativ që në Normalen e Elbasanit. Është pikerisht ky "brumë" që e beri ketë djalë që në moshën 15-16 vjeç, të behet ne Fterrë një organizator, drejtues rinie dhe anëtar partie, për të kryer detyren e kohës.

Eshte po ky "brume",që dhe pasi u fitua liria, përsëri, ky djalë, tashme 16 vjeçar, ndjeu dhe kuptoi se ishte koha për të mesuar e studjuar. Prandaj dhe ia nisi studimit duke mbaruar 4 vjet shkollën e mesme teknike në Tiranë, dhe pas saj, në vitin 1950, shkoi për studime të larta në degën inxhinieri nafte, në Moskën, në metropoli e kulturës ruse, ku mbaroi "atliçno". Dhe pas pajisjes me kulturë të lartë, iu përvesh punës në një nga sektorët me të rëndësishëm për vendin, në kërkimin dhe në drejtimin e punëve në naftë, me qëndër në Patos e deri, vite me radhe, në Ministri. Kështu, pra, Dilaveri ynë, kur ishte koha për të luftuar luftoi, kur ishte koha për të studjuar, studjoi, dhe kur ishte koha per të ndërtuar, ndërtoi, duke kryer, kështu, detyrën e tij ndaj kohës, në çdo etapë të saj, ashtu si dhe tani,në demokracinë pluraliste, kryen detyrën e veprimtarit në komunitetin tonë fterjot.

Njëherazi, që në moshen e adoleshencës, kur ishte në Normale të Elbasanit, ndjeu dhe kuptoi nevojën për familje, duke ditur të hedhë dorën e të marrë "Mollën", në vëndlindjen e tij në Fterrë, duke ruajtur ndjenjat, reciprokisht, Dilo e Dudushe, për 9 vjet, 4 te mesme në Tiranë e 5 të lartë në Moske, ndjenja, që i dinin vetëm tre vetë : dy të zotët e punës dhe Nënë Razijea e mirë, deri sa bëri dasmën e bukur në Fterrë në vitin 1955, duke krijuar një familje, që u bë shëmbullore, në fshat e fqinjë, që mbeti e tillë për 58 vjet, të cilën e kemi pasur dhe e kemi shëmbull të një familje të qëndrueshme dhe të pastër, kur dhe aktualisht, familjen e qëndrueshme, e kanë zili dhe e stimulojnë dhe shtete modernë, si SHBA e Kanada, Franca e Gjermania, e të tjerë, ashtu, siç mund të ndodhë, në një kohë, ndofta jo shumë të largët, dhe në Shqipërinë tonë, kur dhe shoqëria shqiptare, do të ndjejë nevojën të stimulojë e të kërkojë familje të qëndrueshme, të tipit, Dudushe e Dilo.

Është po Dilaveri,që, në kohën e në moshën e duhur, bëri përpjekje për tu bërë dhe i dalur, se dihet që "I daluri, është më i ditur se i mësuari", duke marrë rrugën e diplomacisë për të zhvilluar marrdhëniet tregtare dhe shkencore te shtetit shqiptar, si atashe, duke e kryer këtë detyrë për 12 vjet me radhë në disa vendë të botës, duke sjellë nje kontribut me vlerë, si bie fjala, për 7 vjet ka sjellë për vit 10 miljonë dollarë, eksport-import, duke bërë, gjithashtu, 22 vjet kontrata, me 56 shtete të ndryshme, që nga Itali-Greqi-Jugosllavi e gjer në Kinë dhe disa shtete të Afrikës së zezë.

Dhe jo vetëm kaq, por Dilaveri, tashmë, diti jo vetëm ta kuptojë dhe ta ndërtojë jetën, por diti dhe ta jetojë jetën e tij dhe të familjes së tij, dhe në Fterrë, dhe në Patos, dhe në Tiranë, dhe në Pekin, dhe ne Algjeri e gjetke e gjetke, në ndërtimin e së cilës ka vlerë shëmbullore, dhe shpirti, dhe mendja e bashkëshortes së tij, Dudushes, gruas që Zoti e gatoi me dëshirë e me nge. Dhe të dishë të jetosh jetën, nuk është pak, e as diçka e vogël, sepse të mirëjetosh, duhet, dhe të dish, dhe të kesh, aqë më tepër, në psikologjinë, e midis psikologjisë shqiptare, që një kohë jetën ia kishim kushtuar me tepërim partisë, ashtu si, tashmë, themi: "si të dojë Zoti", kur, dhe vetë Zoti këshillon : "ruaju të të ruaj"!, kur jeta është: "kujdes dhe rregull".

Kjo vlerë e bën Dilaverin, që, pavarësisht se mund ti kenë ngelur, jo pak dëshira pa u realizuar, siç i ngelen çdo njeriu në jetë, Dilua kur kthen kokën pas, dhe bën rezymenë e jetës së tij, nuk i skuqet faqja, për asnjë lloj ligësie apo faji ndaj vetes, apo ndaj te tjerëve.

Dhe ky njeri, që diti të kuptojë kohën dhe diti ta jetojë jetën, di dhe të festojë edhe përvjetorin e 75-të të ditlindjes, që tregon qytetërim e civilizim të tij, kur jo pak nga ne të tjerët, vazhdojmë të kemi ndroje, që të organizojmë ceremoni të tilla që japin gëzim familjes, të afërmve, miqësisë e shoqërisë.

Pra,si i tillë, është njohur Dilaver Shkurti, korrekt me jetën e i drejtë me njerëzit, pa abuzuar , as në rini, as në moshën e parë 20-40, as në moshën e dyte 40-65, dhe as tani në moshën e tretë, duke mbetur nje model i bukur në jetë.

Prandaj, për të gjitha këto arsye, sot, një ditë pas lindjes, më 5 shtator, 75 vjet më parë, gjëj rastin, ti uroj, me gjithë zemër dhe me tërë arsyen time, jetë sa më të gjatë dhe gjithnje pa pleqëri, bashke me Dudushen, duke i falënderuar, si çift, dhe për këtë model, që i japin Fterrës dhe fterjotëve tanë

Në kuadrin e 60-vjetorit të rënies së dëshmorit të shquar, Hiqmet Dushës, më 30 gusht 1943, për çlirimin e Libohovës, Komuniteti fterjot në Sarandë, në bashkëpunim me Komitetin e Veteranëve te rrethit të familjeve të dëshmorëve, morën inisiativën dhe organizuan një aktivitet jubilar kushtuar jetës, veprës dhe vlerave të Hiqmetit, si Mësues, si komisar i Luftës për liri e demokraci, dhe si njeri i ditur midis të diturve.

Me kete rast, përfaqësues të veteranëve dhe të komunitetit fterjot ne Sarandë e ne Tiranë dhe gati të gjitha familjet e Dushajve me banim në Tiranë, në ditën e rënies, më 30 gusht erdhën në Fterre, në vendilindjen, ku Hiqmeti zhvilloi dhe veprimtarinë kryesore si organizator i Luftës Antifashiste Nçl.

Pranë lapidarit te 6 dëshmorëve të Fterrës, në Ixuar te burimi, u vendosën kurora dhe lule nga veteranën, nga komuniteti fterjot i Sarandës, nga familja e të birit, Dushos, nga vëllai Lutfiu e nipër e mbesa te Hiqmetit, nga Muzua në emër të Korkutajve dhe nga mjaftë fterjotë të tjerë.

Përshëndetën dhe folën për Hiqmetin, veterani, Myslim Bisha në ëmër të familjeve te dëshmorevë të rrethit të Sarandës. Fjalë zemre shprehu për Hiqmetin Muzafer Korkuti. Falënderuar me lot në sy, Lutfiu dhe Dusho Dusha. Në ëmer të Xhanes përshëndeti bukur, e bija e saj, Flutura.

Ditën tjetër, në Sarandë, pasi u bë një vizitë dhe u vendosën kurora e tufa me lule në varrezat e dëshmorëve, mbi varrin e Hiqmetit, në lokalin e vëllëzërve Çelaj, u zhvillua nje ceremoni më e gjërë, ku veterani, kryetari i Shoqatës së familjeve të Dëshmorëve të rrethit, Myslim Bisha, foli për jetën dhe veprimtarinë e Hiqmet Dushës dhe Guro Zeneli për vlerat e të shquarit Hiqmet Dusha. Një përshëndetje e veçantë ishte dërguar nga Tirana, prej Safet Memit dhe Ismet Elezit.

Në këtë ceremoni nderuan me pjesëmarrjen e tyre dhe sekrertarja e Bashkisë së Sarandës, znj. dhe Kryetarja e Partisë Demokratike për rrethin e Sarandës, znj. Parashqevi Shehu.( ?), si dhe miq e dashamirës të Fterrës dhe të fterjotëve.

Pas aktivitetitt jubilar, u zhvillua dhe një koktejl.

Ndofta, ne, Safeti dhe Ismeti, jemi ndër ata fterjotë, që duam me nostalgji të madhe e me dhëmbje të thellë, të ndodhemi në 60 vjetorin e rënies për liri të Njeriut, Shokut e Mikut tonë, Hiqmetit të kohëve të vështira dhe të organizatorit të luftës Antifashiste Nçl.

Por, mosha dhe mundësitë fizike, nuk na lejuan të vijmë atje tek ju, në Fterrë e, midis fterjotëve, dhe veteranëve në Sarandë, për tu çmallur me kujtimet për Hiqmetin tonë me shumë vlera, që ne e kujtojme shpesh, duke njomur dhe sytë tanë, dhe duke përfytyruar fytyrën e Mësues Hiqmetit, Komisar Hiqmetit, organizatorit të Luftë në Fterrën tonë kundër pushtuesit fashist e nazist, Njeriut që diti të ruaj e të forcojë unitetin në Fterrë e midis fterjotëve, dhe që përhapi idealin "Për një Shqipëri të lirë e demokratike", në Fterrë, në Bregdet e Kurvelesh e deri në Libohovë, ku derdhi gjakun, pikërisht për këtë ideal, Biri i shquar i Fterrës sonë të dashur, Hiqmeti.

Kur ishim në Sarandë, duke pirë një kafe dhimbjeje, për vdekjen e Harun Maçit atë ditë të dhimshme, Gëzimi ynë, na thotë se pas disa ditësh, në ditën e rënies së Hiqmetit, ishte marrë nje nismë nga komuniteti fterjot në Sarandë dhe veteranët për familjet e dëshmorëve të rrethit të Sarandës për të bërë një aktivitet jubilar më rastin e 60 vjetorit të rënies së Hiqmet Dushës. Gëzimi, edhe dëshirën e kishte shumë të mire, edhe mendimet të mira i kishte. Por organizimi konkret ende ishte jo aqë i mirë. Sigurisht, kishte kohë për ta bërë organizimin "e vogël" të kësaj verpimtarie.

Muzua dhe Rebiu, dy vëllezërit e mirë të Limes së Hiqmetit, u bënë nxitës dhe organizatorë që të shkonim nga Tirana, dhe në Fterrë,dhe në Sarandë për të marrë pjesë dhe për të thënë dy fjalë për vlerat e njeriut të mirë, mësuesit të ditur, dëshmorit të shquar,Hiqmetit, me rastin e 60 vjetorit të rënies së tij në Libohovë.

Në mëngjezin e ditës së shtunë, në orën pesë e gjysëm, në mëngjëz, nisëm rrugën me mendimin që të rrinim në Fterrë në orën 12.00 te drekës, ku do të fillonte ceremonia për Hiqmetin.

Në makinë pamë që u vendosën dy kurora me lule. E po menduam se ishin dy kurora, një për në Fterrë e një për në Sarandë. Dhe rruga nisi. Kur po arrinim në të dalë të Tiranës, te Kombinti, Rebiu, që ishte "shoferi" ynë, ktheu makinën në drejtim të varrezave publike.

- Kështu e menduam,-tha Muzua. Do ta fillojmë aktivitetin që këtu, me Limen se ndofta kështu do të bënte dhe Hiqmeti i saj. Do të "takojme" pesë minuta Limen tonë. Do ti vëmë kurorën me lule tek koka e saj dhe do ti themi se, dhe në emër të saj, do ti vëmë kurorë e lule Hiqmetit ne Fterrë e në Sarandë.

Dhe kështu u bë. Sa ndali makina, Muzua me Adelinën, gruan e tij të çmuar, morën kurorën dhe shkuan drejt varrit, ku prehej Limja.

- Mirëmëngjëz, Lime motra,- i tha Muzua. -Mirëmëngjëz,- tham dhe ne të tjerët me shpirt. Ndërkaq Muzua me Adelinën vendosën kurorën, duke i thënë për rrugën që kishim marrë dhe për nderin që donim ti bënim, dhe Limes, por ama Hiqmetit në radhë të parë.

Adelina puthi fotografine e Limes. Muzua i vuri doren te faqja. Edhe ne të tjerët bëmë si Muzua. Por Muzos iu njomën dhe sytë, se Limja për të ishte motër e shkuar motrës.

Makina mori rrugë. Në makinë ra heshtja. Ishte heshtje nderimi për Limen, që as na u përgjigj e as nuk u ngrit dot nga varri. Por ne na dukej, sikur na shoqëronte shpirti i saj. Dhe na dukej se Lime motra falëndëronte e puthte dy vëllezërit e saj për respektin që i bënë asaj, dhe për më tepër Hiqmetit, që ajo, Limja e veçantë, jetoi për gjithë jetën me kujtimin e madh të Tij.

Pasi pimë një kafe në Vlorë, vazhduam rrugen nëpër rrugën e Lumit të Vlorës. Megjithëse rruga ishte dhe pak e vështirë, Muzua na e lehtësoi duke na treguar dhe histori të lashte, që nga Velça, tek "Shpella e Shkronjave", diku atje lart, mbi Brataj, për Horën e Vranishtit, për vlerat e historisë së kësaj ane, për lashtësinë e Shkëmbinjvë të mëdhenj të kuq në këto male me histori mbi 60 miljonë vjet, deri dhe shkëmbinjtë e Fterrës tonë.

Muzua fliste e mua më kujtohej Nëna që më thoshte: Bir i Nënës! Në jetë ec me ata që merr mënd, dhe jo me ata që të marrin dhe ato që ke.

Guro Zeneli.

Është e njohur Fterra jonë për disa gra që kanë marrë emrin: burrëresha në familje e në fshat. Një nga këto është edhe Xhevua e mirënjohur, që lindi në Kofinaj në vitet 1890 dhe u bë nuse-bijë në Gjonikaj, duke ndërruar jetë në moshën 87 vjeçare po në vendlindjen e saj. Xhevon e bukur e me mend, fati e bashkoi me një nga djemtë më të mirë e të zgjuar, me Hidajet Gjonikën, djalin e vetëm të Selim Gjonikës, në mes të tri motrave të tij, Husniesë, Shemos e Hases. Vjehrri i Xhovos, mulla Selimi, burrë i ditur e patriot, që kishte kishte mbaruar studimet teologjike në Stamboll, arriti që në vitin 1916 të hapë shkollën e parë në gjuhën shqipe, në shtepinë e tij, në Fterrë. Çifti Xhevo-Hidajet lindi tri vajza. E para, Hafien, që nuk jetoi dot më shumë se 7 vjet. Edhe vajza e tretë, Nazmija, në moshën nëntë vjeçare u nda nga jeta. Familja e Hidajetit mbeti vetëm me një vajzë, Lirinë apo Liron, siç i flet Fterra. Në mes të dhimbjes për humbjen e dy vajzave e në mungesë të një djali, për Xhevon, Lirua u bë shpresa e vetme në Gjonikaj.

Por, në vitin 1935 ndodhi, ajo që nuk pritej. Hidajetin, në moshën 26 vjeçare, e mori Zoti me vete, duke i dhënë sëmundjen e tifos, që e zuri aqë rëndë. Shtëpia e Gjonikajve mbeti me dy prindër të moshuar, Selimin e Lelen, dhe një nuse, Xhevon, me një bijë, Liron. Dhe, biri-Hidajet, pas një viti, mori me vete në botën tjetër, edhe Babanë, mulla Selimin me kulturë.i vetmi mashkull në fisin e Gjonike. Kështu ai mbylli vazhdimin e jetës në fisin e tij. Kështu në këtë familje mbetën tri femra: vjehërr-nuse-bije. Xhevua ishte në moshën 24 vjeçare. Lirua fëmijë. Dy vdekjet, njera pas tjetrës, në një vit, babë e bir, ishte kuje e gjëmë, që ka ngele në kujtesën e Fterrës si një pikëllim i madh. Për Xhevon e re nuk kishte ngushëllim. Në vdekjen e Hidajetit 26 vjeçar vajtuan dhe burrat. Vajtimi me ligje i Veli Mehmetit ka ngelë në histori. Ismail Bezhanit i ra të fikët. Ferruze Mehmetes(Hizmja) zbriti zbathur nga Qafa e Mehmete në Gjinikaj, duke ulëritur, duke çjerrë fytyrën dhe duke shkulur flokët. Për tre vjet rresht është mbajtur zi dhe nuk është kënduar, jo vetëm në Fterrë, por deri dhe në fshatrat fqinjë.

Duke zbritur për herë të parë në këtë vend bukurie, që siç duket e ka bekuar vetë Zoti e që, ai që u quajt "pashai i Jugut", aty nga vitet 70-të, ndërtoi në kodër, sipër këtij gjiri magjepsës vilën për ushtrinë, e cila, pasi pësoi, si shumë objekte të tjera shkatërrimin e vitit 1996-97, tashmë është kthyer në "identitet", veç, jo më si "roje vigjilente"mbi ujrat e qeta të detit Jon, por si rezidencë pushimi për ushtarakët e shtetit. Kjo godinë shquhet për arkitekturën e saj të veçantë, ndryshe nga ndërtesat modeste, që janë ndërtuar këtu, në këto vite, nga dora private për rreth këtij gjiri magjepsës, si të ishte "Gji i Perëndeshës së Bukurisë".

Këtu natyra ka shkrirë në një, kaltërsinë e Qiellit me ngjyrën blu të thellësisë së Jonit, që derdh pa kursim jodin kurues, në rërën gurëhollë e të lëmuar që me ngrohtesinë e vet i jep kënaqësi trupit të shtrirë mbi të, bashkë më rërën më të hollë 3-4 metro më larg nga ujët e detit, ku hollohet e përzihet me brezin e tretë të rërës së imtë, që ngjitet e bie lehtas nga lëkura e trupit, pa të lënë, as pluhur, as dhe, e as një lloj papastërtie.

Edhe pse ishim me pushime të plota në këtë pikë natyrore-turistike të Bregdetit Shqiptar, në këtë "copë gjiri" me rërë të ngarkuar me jodin e nevojshëm për njeriun, si në asnjë gji tjeter në tërë perlën e Jonit, ku njeriu shërohet nga sëmundje rematizmale e streset nervore, përsëri, ne nuk mund të rrinim pa shkuar, në fshatin që Refik Bezhani e ka quajtur "Lule Xheneti", në Fterrën tonë, aqë të mirë per syrin fterojt.

Dhe, pavarësisht se kjo pjesë e detit Jon, ku vizitorët dhe ata që dinë të kridhen vertikalisht e horizontalisht në thellësitë e ujravë të kësaj pjese magjepsëse bregdetare, e pagëzuar me emrin kuptimplot Jal, që disa e përdorin në gjininë femërore Jala, duke u përqasur me bukurinë e fytyrës së një femre që të merr sytë me hijeshinë e saj, siç ti merr dhe Jali, përsëri nuk mund të mos çlodhja sytë, të paktën dhe pak orë, në gjelberimin e përhershëm të luginës së Fterrës sonë.

Megjithëse emrin "Jali" e ka marrë, që kur vunjocit kanë njohur veten në historinë e tyre, qysh para erës së re, megjithëse uji i detit këtu në Jal është i tejdukshëm si xhami, ku mund të notosh pa shqetësim me sy hapur për tu parë si në një pasqyrë të bukur nusërie, përsëri nuk mund të rrija pa vënë buzët në ujët freskët që buron nga "frigoriferi" natyral në Ixorin e Fterrës sonë.

Megjithëse ishim pranë Vunoit me emër, që qysh herët nga vizitorë të ndryshëm është cilësuar si "qytet" i Bregut, nuk mund të rrija i qetë pa shkuar në Fterrën tonë, që vjershëtori i mirënjohur, Lefter Çipa me grupin e Himarës e ka përcaktuar në këngë: "Fterra kasabaja Labe,/ poshtë e sipër evropiane,../.

Megjithësë edhe Vunoin e çmoj dhe e dua për njerëzit e mirë dhe trima e të ditur, me të cilët kam dhe miqësi të ngushte, veçanërisht me Piron e Andone dhe Toqen e Zote, që në vitet gjashtëdhjetë, ku e ndjej veten mirë dhe midis vunjocëve në Jal, në banesën tek Bashkim Andoni e në klubin e tij, ku unë pija kafe të mirë, siç e pija dhe tek kafja e "barbës" prej Pilurit, nga dora e vajzës së mirë, Valbonës, nga Kolonja e Kurveleshit, përsëri nuk mund të rrija pa shijuar një kafe e nje gotë raki fterre në vendlindjen time, që, shumë nga ne bijtë e saj, për arsye nga më të ndryshme, ne e "lam", po vendlindja sna lë, duke qënë përjetë forca tërheqëse e shpirtit dhe mendjes sone.

Ndaj që ditën e tretë, shpirti fterjot më detyroi të marr rrugën për tek burimi në Ixuar. E, kjo nuk ishte vetëm kërkesa ime, por dhe dëshira këmbëngulëse e mbesës së vogël, Helgës së bukur, siç i thotë xhaxhai i saj, Albani në Kanada; ishte dëshira e Nuses së Djalit tonë, "Gaxhit të babit", Elës së mirë ; ishte kënaqësi e Kanos time dhe Valdetes tone, që mban gjallë shpirtin e gëzuar në shtëpinë prindërore, ishte gatishmëria e Birit tonë, Gazmendit, që donte me "male" të shkonte, qoftë dhe pak orë, sa Gurua të çmallej me Fterrën. Dhe të gjitha dëshirat u shkrinë në një, kur me Birin "shofer", makina nisi rrugën gjarpërushe nga Perla e Jalit për në "Lulen e Xhenetit". Frymën, e ndalëm në Ixuar, ku na doli përpara, me dëshirën e mirë, Profiti, në dyqanin që e mban hapur dhe në kohë dreke. Pasi shplamë e lamë duart në burimin e Ixorit, pasi pimë nga ai ujë burimi që të jep energji dhe freski, aqë më tepër në një ditë me vapë gushti, Profiti na ftoi në dyqanin e tij.

Sa hymë e sa u ulëm, i zoti i dyqanit, si gjithmonë, na ofroi për mirëseardhje nga një gotë raki fterre. Nuk kaluan pak minuta dhe, pa pritur, na vuri perpara një mëllënjë te skuqur në tigan. - Kjo,- tha Profiti,- nuk është për ju të mëdhenjtë, por për mbesën tuaj,- i tha Kanos, se kjo vjen për herë të parë në vendlindjen e gjyshit, në Fterrën tonë. Megjithate, Helga, na la ta shijonim, mishin e zogut, nga një çik, dhe ne të tjerët.

Ishte kohë dreke. Takuam pak. Në Ixuar nuk kishte të tjerë. Ca ishin me bagëti e ca në punët e tyre ne koshtra. Bëmë një vizitë të shkrtër tëk Samiu e Sadetja, që na lutën shumë për të qëndruar më gjatë, por ne justifikoheshim me Helgën tonë, që donte të shikonte sa më shumë FTERRE. Shkuam deri në Qafën e Mehmete, por as te Nexhua nuk kishte njeri e as tek Hasani aty pranë. Gjetëm vetëm Afon e Lulos në shtëpi, që vetëm e përshëndetëm dukë lënë "të shkuara" për Lulon, që kishte shkuar në Tiranë për kurim nga një kokërr pranë syrit. Dhe u kthyem me merakun se nuk takuam dot fterjotë të tjerë.

Ndërkaq në Ixuar na erdhi Gjubraja bashke me Astritin me lutjen për të shkuar për drekë në shtëpi. Na erdhi dhe Vojua e Beshirit, vajza e xha Ganiut, me duar plot, duke sjellë pak gjize e pak djathë, sa për ti berë me shëndet për "sëlli" dreke. Edhe një pjatë me ullinj të kripur fterre na e vuri përpara, në tavolinën që kishte shtruar Profiti në dyqanin e tij, me çfarë iu ndodh. Nuk kaluan pak minuta, kur tek dera e dyqanit hyri Besmiri, studenti në Medresenë e Gjirokastrës dhe djali i Profitit, me çifte ne krah e me një mëllënjë e një grifshë në duar, duke na thënë: Vajta shpejt e shpejt dhe munda të vrisja vetëm këto të dya. Po të rrini për darkë, unë mund ta vras dhe të tjera. Fterra jonë ruan dhe traditën për mëllënja, që dikur fëmijtë fterjotë i vrisnin me llastikë apo i zinin me dërrasë guri.

U kënaqëm, se gjetëm, si përherë "vetulla" të qeshura. Pimë përsëri ujë Ixori, madje Kanua mbushi dhe 5 bidonë kauçuku me ujë Ixori. Tri për në klubin-disko të Bashkimit në Jal, sipas porosisë së tij: Më bini ujë Fterre, se unë e di se çfarë uji ka ajo Fterrë!" dhe dy për veten tone.

Në shtufez bëmë një "vizitë" te Nënë Ilja e te vëllai-Sako, duke u vënë tek koka e varrit nga një degë dafine dhe duke puthur me lotë në sy fotografinë e secilit. Me sy "përshëndetëm"gjithë fterjotë që preheshin aty. Dhe ikëm me mendjen para për në Jal, por me shpirtin pas, në Fterrë.

Vërtetë që lam pas Fterrën, por përpara na dolën kudo fterjotë. Në Borsh Shako Mehmeti, që na kujtoi vargjet e tij për Fterrën: "O portat e gurta, çburra kini nxjerrë,/ mbi 100 mësusa, dije kanë mbjellë../. Në Ixuar Nedreten e Hamzait, Luanin e Demir Shkurtit dhe Qendrimin e Nexhip Dautit, i cili na ftoi me shumë dëshirë, për të vizituar lokalin- disko që ka ndërtuar në Shkallë buzë detit, por që ne nuk mundëm ta realizonim. Edhe në Jal, që nuk na vinte mëndja, gjetëm fterjote. Na gëzoi takimi me bijën fterjote, Suzanën e Dushe, nuse në Vuno, tek i miri Piro Kolori, e cila kishte ardhur për pushime nga Nju Xhersi i Amerikës për në Vuno-Jal. Ndërsa te lokali, ku pinim kafe një grup pushuesish, na foli me bujari një nga djemtë e Nazmiut, nipi i Belulit, ishkryetar këshilli, që kujtohet me respekt në Fterrë, Bujar Brinja, që, si emrin, kishte dhe shpirtin, me mendje poetike, por që merrej me tregëtimin e akullores nga Vlora në Bregdet. Buzë detit, te rëra u pëshëndetëm dhe me Xhemal Maton e gruan e tij të mirë, që si për vit kishte ardhur si profesor i notit me pulumbar për thellësitë e Jonit. Ndërsa në Vlorë uruam Bajraktarin e Havanë për martesën e djalit të tyre, që tu trashëgohet për jetë e mot.

Kudo, ku shkova, gjeta ose më gjetën fterjotë. Por, në Sarandë gjeta jo pak fterjotë të mërzitur e të pikëlluar se, atë ditë, kishte ndërruar jetë Haruni, nga një sëmundje e ligë që nuk e la të jetonte, të paktën sa është jeta mesatare e shqiptarëve në Shqipëri, duke lënë në pikëllim Gjonen me tri vajzat e tij, motrat: Melo, Haso e Behare dhe vëllëzërit: Musa, Nexhdet e Jashik. E jo vetëm kaq. Dhëmbja për vdekjen para kohe të Harunit, u shtri gjërë, te shumë kushërinj, shokë e miq të jetës së tij në Sarandë.

Të gjitha këto në pak ditë. Por, të tjera ditë vijnë e te tjerë fterjotë do të takohen në të mira e në gëzime, në përpjekje për të jetuar jetën me djersë e me nder, duke bërë njëherazi dhe më shumë përpjekje për të bërë diçka më tepër, qoftë dhe me fjalën e mirë në dobi tënde, o Fterrë, që, "Ne të lam, po ti sna le".

Jal-Vuno, gusht 2003.

Nr. 35 - shtator 2003